تاملی در فلسفه سیاسی ابن سینا

ابوعلی سینا، فیلسوف بزرگ و نامداری است که در نیمه آخر سده چهارم ونخست سده پنجم هجری می زیست. وی بعد از هزار سال هنوز هم برای اندیشمندان و پژوهشگران جهان یک چهره جذاب و یک سوژه پژوهشی زنده می باشد. با این حال باید اذعان کرد همه یا اغلب پژوهش های مربوط به ابن سینا، به دستاوردهای وی در زمینه علم طب و الهیات اختصاص دارد و راجع به دیگر تخصص های وی کمتر بحث شده است . به ویژه درباره حکمت عملی وفلسفه سیاسی وی تقریبا هیچ کاری صورت نگرفته است. تا جایی که برخی ها چنین پنداشته‌اند که ابن سینا هرگز به خود زحمت نداده است تا در فلسفه سیاسی نیز تفکر و تاملی داشته باشد. حاکمیت چنین فضای کاذبی است که ضرورت پرداختن به اندیشه سیاسی ابن سینا را دو چندان می کند، تا درضمن یک پژوهش علمی و فلسفی، در این زمینه پرده ها کنار برود و حقیقت چهره بنماید. چرا که مطالعه آثار فلسفی ابن سینا نشان می دهد که نه تنها وی از پرداختن به مباحث حکمت عملی و فلسفه سیاسی غفلت نورزیده، بلکه افکار وآثار وی در این موضوع براندیشه فیلسوفان بعدی در شرق و غرب عالم نیز تاثیر گذار بوده است. برهمین اساس اثری که به این وسیله مورد معرفی قرار گرفته است، متکفل بررسی و پژوهشی در موضوع <فلسفه سیاسی ابن سینا و تاثیر آن برادوار بعدی> گردیده است.
ابن سینا که هم صاحبنظر و استاد در فلسفه مشاء و هم استاد موسس در حکمت مشرقیه بوده است، بر مبنای قواعد و اصول هر دو نوع فلسفه یاد شده، حکمت عملی و فلسفه سیاسی خاص خود را سازماندهی نموده است که در استحکام مبانی ، از فلسفه های سیاسی پیشین استوارتر است. دیگر اینکه فیلسوفان بزرگ جهان اسلا‌م در ادوار بعدی ، هم در فلسفه به طور کلی و هم در فلسفه سیاسی به طور اخص تحت تاثیر وی بوده و حتی خودشان نیز بدان اذعان واعتراف نموده اند که از جمله آنان خواجه نصیر الدین طوسی، غزالی ، فخررازی و ... هستند. در حقیقت در این اثر پس از نشان دادن اثر گذاری ابن سینا بر فلا‌سفه بعدی، دو فیلسوف نیز به صورت خاص برگزیده شده اند تا چگونگی اثر پذیری آنان از ابن سینا در فلسفه سیاسی مورد بررسی قرار گیرد. این دو فیلسوف عبارتند از: شهاب الدین سهروردی از مشرق و ابوبکر ابن طفیل از مغرب سرزمین اسلا‌می. اما به جهت ساختار ، این کتاب از چند بخش و هر بخش از تعدادی فصل تشکیل شده است، بخش اول با عنوان <زندگی و زمانه ابن سینا> شامل مباحث توصیفی و تحلیلی درباره زمانه و زندگی ابن سینا اثر پذیری شخصیت و فلسفه وی از عصر خویش و در واقع سیما نگاری عصر ابن سینا در منظر سیاسی ، فرهنگی، اجتماعی وعلمی انجام گرفته است. <فلسفه سیاسی و تحولا‌ت آن تا ابن سینا >عنوان بخش دوم این کتاب است که در باره تعریف فلسفه سیاسی از نظر عالمان و فیلسوفان گذشته، معاصر و شخص ابن سینا و نیز بحث درباره فرق اندیشه سیاسی با فلسفه سیاسی است و در فصل دوم این بخش نیز ، درباره تحولا‌ت فلسفه سیاسی از آغاز تا ابن سینا، در جهان اسلا‌م، سخن به میان رفته است. بخش سوم درباره فلسفه سیاسی ابن سینا است که در واقع هدف اصلی مولف از تالیف این اثر محسوب می شود که خود مشتمل بر چهار فصل است که عبارتند از:
۱) روش بحث ابن سینا در فلسفه سیاسی و مبانی آن. ( در این فصل نشان داده می شود که ابن سینا مباحث مربوط به فلسفه سیاسی را در آثـار خــود در درون پـنــج قـالـب و چارچوب مشخص ارائه داده که عبارتند از: چـارچـوب نـظـام طـبـقه‌‌بنــدی دانش‌ها، چارچوب منظـومه فلسفی، چارچوب حکمت مشرقیه، چارچوب علم منطق و چارچوب تک نگاریها)
۲) آثار ابن سینا در حکمت عملی و سیاست
۳) مبانی معرفتی فلسفه ابن سینا (مبانی اصلی که در متن منظومه فلسفی وی جای دارند ولی در فلسفه سیاسی و علم مدنی وی نیز به طور مستقیم حضور و تاثیر دارند و در حقیقت بدون فهماین مبانی فلسفه سیاسی و علم مدنی سینوی قابل فهم نیست)
۴) نظام فلسفه سیاسی ابن سینا (که متکفل بیان و شرح دیدگاه ابن سینا درباره فلسفه سیاسی کاربردی، در جامعه انسانی است.
دراین فصل مباحث مهمی مانند فلسفه تشکیل اجتماعات بشری و چگونگی آن، جایگاه قانون و شریعت در مدینه، طبقات اجتماعی و مساله اشتغال در مدینه، جایگاه زن، مرد و خانواده در مدینه و ذکر انواع نظام های سیاسی مورد بحث فلا‌سفه از گذشته تا زمان ابن سینا و بالا‌خره نظام سیاسی مطلوب ابن سینا از میان انواع نظام های سیاسی به بحث گذاشته است) و در بخش چهارم کتاب نیز، فلسفه سیاسی ابـن سینا و تاثیر آن برادوار بعدی مورد بررسی قرار گرفته است. نکته برجسته این اثر آن است که در آن از چگونگی به کارگیری اصطلا‌حات فلسفی سیاسی همچون دموکراسی، شورا، جمهوریت، مدینه عادله و رابطه دین و سیاست و نیز نقد و آسیب شناسی هریک از نظام های شناخته، توسط ابن سینا بهره برداری و با مفاهیم رایج عصر هر یک از آنها تطبیق داده شده است.

منبع : روزنامه آفتاب یزد