گردشگری وچشم انداز بیست ساله

صنعت گردشگری امروزه در ردیف صنعت های پردرآمد و پاک و کم هزینه دنیا قرار دارد و پیش بینی می شود تا سال ۲۰۱۰ ، ۲۰۰ میلیارد دلار درآمد کشورهای دنیا از این بخش تأمین شود و در همان سال از هر ۱۵ نفر شاغل در سطح دنیا یک نفر در این بخش فعال باشند.
از طرفی صنعت گردشگری دنیا ابعاد مختلفی دارد. با توجه به این که ایران طبق آمار سازمان جهانی جهانگردی دارای رتبه پنجم جاذبه های طبیعی و رتبه دهم جاذبه های باستانی و تاریخی است و همچنین جمعیت جوان رو به گسترش، نرخ بالای بیکاری، لزوم افزایش درآمد ارزی و سرمایه گذاری خارجی توجه بیش از پیش به این بخش می تواند زمینه رسیدن به اشتغال کامل، افزایش درآمد ارزی، معرفی تمدن و فرهنگ ایرانی به جهانیان، تعامل گسترده و سازنده با کشور های دنیا، در هم شکستن مرزهای قومی و اقلیتی را فراهم کند.
مرجعیت های کلان و جهانی توجه ویژه ای به میراث فرهنگی و گردشگری دارند. کنوانسیون جهانی تنوع فرهنگی یونسکو ضمن تأکید بر حفظ میراث فرهنگی برلزوم گسترش گردشگری جهت کسب درآمد مالی از این راه و شناخت فرهنگ ها و تمدن های جهان توسط همه انسان ها تأکید می ورزد.
قصد داریم به بررسی سیاست های توسعه گردشگری ایران در قالب برنامه چهارم توسعه در مسیر رسیدن به اهداف چشم انداز ۲۰ ساله بپردازیم. در بند ۶ سند چشم انداز تا سال ۱۴۰۴ اشاره می کند که هدف کشور کسب جایگاه اول اقتصادی در سطح منطقه آسیای جنوبی و غربی با تکیه بر رشد مستمر اقتصادی، ارتقای نسبی درآمد سرانه و رسیدن به اشتغال کامل است. با توجه به این بند صنعت گردشگری باید در اولویت های توسعه قرار گیرد، چرا که با وجود ضریب اشتغال زایی بالا در این بخش مطمئناً باعث رشد پرشتاب اقتصاد همراه بهبود توزیع درآمد کشور خواهد بود.
همچنین توسعه گردشگری مبتنی بر شرایط فرهنگی و تاریخی کشور باعث تعامل سازنده و مؤثر با جهان خواهد شد که از اهداف سند چشم انداز ۱۴۰۴ است.
در راستای همین، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری طرح جامع توسعه این بخش را تدوین کرد که اهداف آن چنین است: با توجه به این که ایران در بخش جاذبه های طبیعی و اکوتوریسم رتبه پنجم و در بخش جاذبه های تاریخی و باستانی رتبه دهم دنیا را دارد و براساس پیش بینی ها در پایان برنامه هفتم توسعه که مصادف با پایان سند چشم انداز ۲۰ ساله کشور است باید ایران به سالانه ۲۰ میلیارد دلار درآمد ارزی در سال دست یابد.
این اهداف به عنوان اهداف کلی و بلندمدت سند جامع توسعه ملی گردشگری خواهند بود. در قانون چهارم برنامه توسعه کشور و در فصل هفتم (توسعه فرهنگی) ماده ۱۱۴ اهداف ذیل در بخش میراث فرهنگی و گردشگری در نظر گرفته شده است:
۱) اهتمام ملی در شناسایی، حفاظت، پژوهش، مرمت و احیا و بهره برداری و معرفی میراث فرهنگی کشور
۲) ارتقای توان گردشگری
۳) تولید ثروت و اشتغال زایی
۴) مبادلات فرهنگی با کشورهای جهان
و برای رسیدن به این اهداف اقدام هایی چون:
۱) ایجاد صندوق احیای بهره برداری از بناها و اماکن تاریخی فرهنگی کشور
۲) شناسایی و مستندسازی آثار تاریخی و فرهنگی
۳) شناسایی و حمایت از میراث فرهنگی حوزه فرهنگی ایران در کشورهای همسایه
۴) تکمیل نظام جامع آماری گردشگری با نظارت و هدایت مرکز آمار ایران
۵) ایجاد مراکز حفظ و آثار فرهنگ ایلی در شهرستان ها و استان های کشور از قبیل دهکده های توریستی، موزه و نمایشگاه.
۶) تقویت پایه های آماری بخش
۷) ایجاد تنوع در محصولات گردشگری
همه اقدام های گفته شده در بالا توسط بخش های مختلف سازمان اجرا و مورد نظارت و ارزیابی قرار می گیرند تا اقدام های انجام شده اهداف مورد نظر را محقق سازد.
در همین مسیر در اسناد توسعه استانی بخش ویژه ای به میراث فرهنگی و گردشگری اختصاص یافته است.
از جمله مشکلات ایران در مسیر توسعه گردشگری مبهم بودن مرجعیت های تدوین سیاست ها و نوع نگاه مسئولان به این صنعت است. از طرفی موانع ساختاری توسعه گردشگری از جمله تبلیغات منفی خارجی و موانع فرهنگی مورد توجه جدی قرار نگرفته اند. با وجود این مشکلات، به نظر می رسد با توجه به ایجاد سازمان گسترده میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری که از قدرت اجرایی بالایی برخوردار است می توان امیدوار بود صنعت گردشگری حداقل در مرحله تدوین سیاست ها قوی تر عمل کند.

یحیی کمالی