سردرد یک ارثیه خانوادگی برای زنان

یک دختر ۱۳ ساله، چند روزی است که صبح با سردردی شدید بیدار می شود و نمی تواند در کلاس درس چندان خوب عمل کند. خانمی ۳۴ ساله و مدیر یک شرکت پرکار، یک هفته در ماه گروه کارکنان خود را تنها می گذارد. این دو چه وجه مشترکی دارند؟ هردو آنها از میگرن شدیدی که با تغییرات هورمونی آغاز می شود، رنج می برند و به احتمال بسیار آنها در اعضای خانواده خود نیز افرادی مبتلا به میگرن دارند.
سردرد، به خصوص انواعی از آن مانند میگرن و سردردهای خوشه ای که شدید و مزمن هستند، می تواند بسیار ناتوان کننده باشد. حتی سردردهای تنشی که نوع ملایم تر این مشکل به شمار می روند نیز می توانند شخص مبتلا را وادار کنند که به گوشه تاریکی پناه برده و همان جا بماند. در حالی که ما هنوز باید در زمینه علل سردرد چیزهای بسیاری را کشف کرده و بیاموزیم، اما در این حد می دانیم که بسیاری از انواع سردرد، به جنسیت و توارث بستگی دارد. این ارتباط به خصوص درباره میگرن، به شدت صادق است.
به گفته استفن سیلبرستین (Silderstein Stephen) استاد عصب شناسی:«به طور کلی، تعداد مبتلایان به میگرن در زنان سه برابر مردان است و بیشتر این زنان دارای خویشاوند درجه یکی هستند که به میگرن مبتلاست. این مشکل در نتیجه ترکیبی از ژنتیک و هورمونها بروز می کند.»
● نقش هورمونها در این میان چیست؟
اگر شدیدا میل به خوردن شیرینی دارید و بی حوصله و بدخلق هستید، به اطرافیان خود تذکر بدهید دور و بر شما نیایند. زیرا عادت ماهانه شما به زودی شروع خواهد شد و احتمالا با یک میگرن همراه است.
میگرن در اکثر موارد زنان را در دوره بین بلوغ و یائسگی تحت تاثیر قرار می دهد و بیش از همه در زنان ۳۵ تا ۴۵ ساله دیده می شود. یکی از دلایل این حالت هورمون ها، به خصوص استروژن (estrogen) هستند که نقشی عمده در بروز میگرن بر عهده دارند. به گفته سیلبرستین «آنچه موجب سردرد می شود، کاهش استروژن است نه افزایش آن. میزان بالای هورمون نیز در صورت ثابت بودن مشکلی ایجاد نمی کند، بلکه افت و خیز مقدار هورمون مشکل آفرین است.»
بیش از نیمی از زنان مبتلا به میگرن اظهار داشته اند که سردردهای آنان با دوران عادت ماهیانه مرتبط است. میزان شیوع این سردرد در دختران و پسران تا زمانی که دختران به سن بلوغ می رسند، یکسان است. پس از بلوغ، تعداد بروز سردردهای یک زن مبتلا به میگرن بیش از مردی که سابقه میگرن دارد، خواهد بود و تا زمانیکه زن یائسه شود، این الگو همچنان ادامه خواهد یافت.
نوسانات هورمونی که در دوران زندگی زنان رخ می دهد می توانند موجب میگرن های بیشتر شوند. تغییر میزان هورمون مرتبط با روزهای قبل از آغاز هر دوره عادت ماهانه می تواند حملات میگرنی را بدتر کند، تغییرات هورمونی در دوره بارداری نیز چنین تاثیری دارد. بسیاری از زنان مستعد میگرن، درست پس از تولد فرزندشان و زمانی که میزان هورمون به حالت عادی برمی گردد، دچار حملات میگرن می شوند.
برعکس، استفاده از قرص های کنترل بارداری می تواند سطح هورمون بدن را ثابت نگهداشته و با این کار موجب کاهش تعداد سردردهای میگرنی شود. به گفته سیلبرستین، درمان های جایگزینی هورمون نیز می تواند بر میزان دفعات و شدت میگرن تاثیر بگذارد. زنانی که از قرص های داروهای هورمون درمانی یا HRT استفاده می کنند، بیشتر دچار میگرن می شوند زیرا سطح هورمون بدن آنها دچار افت و خیز ناگهانی و شدید می شود. اما زنانی که HRT را از طریق برچسب های روی پوست دریافت می کنند، روزانه میزان مشخصی هورمون دریافت کرده و تعداد و شدت میگرن در آنها افزایش نمی یابد.
● وراثت نیز عامل سردرد است
اگر مادر یا عمه شما دچار میگرن باشند، احتمال اینکه شما نیز به این مشکل مبتلا باشید، وجود دارد. بسیاری از افراد دچار میگرن، در این زمینه دارای سابقه خانوادگی هستند در نتیجه چنین تصور می شود که عامل وراثت در اینجا بسیار موثر است.
این امر به خصوص در مورد میگرن هایی که با نشانه های بصری یا «پیش درآمد» آغاز می شوند، صادق است. به گفته سیلبرستین هرچند تنها ۲۰ درصد از بیماران مبتلا به میگرن دچار حالت پیش درآمد می شوند، اما «عامل ژنتیک در میگرن های دارای پیش درآمد نقش بسیار مهم تری از انواع معمولی آن دارد.»
این نظر وجود دارد که افراد مبتلا به میگرن، ژنهای غیرعادی که مسوول کنترل سلول های خاصی از مغز هستند را به ارث می برند. میگرن های همراه با پیش درآمد، شخص مبتلا قبل از آغاز سردرد، نورهایی مواج یا لکه هایی را می بیند که به مدت محدودی او را دچار نابینایی نقطه ای می کنند یا به کلی دید او را از بین می برند.
● سردردهای خوشه ای و تنشی
ما تمام مدت درباره میگرن چیزهایی می شنویم، اما درباره سردردهای تنشی و خوشه ای چندان صحبت نمی شود. این دو نوع عمده دیگر سردرد نیز می توانند کاملا ناتوان کننده باشند. سردردهای تنشی از شیوع بیشتری برخوردارند و هر دو این سردردها با جنسیت و ساختار شیمیایی مغز در ارتباطند.
بسیاری از افراد سردردهای تنشی را تجربه کرده اند. دردی خفیف یا معتدل که با انقباض شقیقه ها، پیشانی، پشت سر و گردن همراه است. سردردهای تنشی می توانند به قدری مکرر شوند که شخص هر روز به آن دچار باشد، اما آنها کمتر از موارد دیگر ناتوان کننده بوده و با مسکن های معمولی قابل درمان هستند. زنان بیش از مردان به این سردردها دچار می شوند و احتمال وجود این بیماری در خانواده افرادی که به این سردرد مبتلا هستند، ۴۰درصد بیش از دیگران است.
سردردهای خوشه ای، شیوع کمتری دارند اما در مردان بیشتر به وجود آمده و می توانند کاملا ناتوان کننده باشند. به گفته سیلبرستین «این سردردها را سردرد خودکشی می نامند زیرا درد آن به حدی شدید است که شخص به مرز خودکشی می رسد». تعدد سردردهای خوشه ای تنها به اندازه کسری از تعداد میگرن های موجود است، اما همین تعداد نیز در مردان سه تا چهار مرتبه بیشتر دیده می شود و دلیل آن نیز هنوز مشخص نشده است.
این سردرد در اثر التهاب رگ های مغز ایجاد می شود و بر خلاف میگرن که می تواند روزها ادامه داشته باشد، سردردهای خوشه ای تنها به مدت ۳۰ دقیقه یا یک ساعت به شدت بروز کرده و سپس از بین می روند. آنها به طور ناگهانی و در یک زنجیره یا خوشه، آغاز شده و سپس به مدتی طولانی هیچ خبری از آنها نمی شود. برای اشخاصی که دارای مشکل مزمن هستند، روش های پیشگیری وجود دارد. این سردردها ارتباطی با نوسانات هورمونی ندارند.
● محرک های سردرد
اگر از دسته افراد مستعد ابتلا به سردرد هستید، صرف نظر از جنسیت یا زمینه ارثی، کاستن از میزان تنش در زندگی عاملی بسیار تعیین کننده و گامی اساسی برای دوری از چنین مشکلی است. به گفته سیلبرستین: «تنش محرکی برای هر نوع مشکل جسمی، از جمله میگرن، به شمار می رود. اما دلیل اصلی آنها نیست.» تنش در زندگی روزانه، مانند سر و سامان دادن به برنامه کاری بسیار فشرده و متنوع، یک عامل محرک سردرد است و نسخه رایج و مفید برای کاهش استرس همان ورد همیشگی است: غذای سالم، میوه، سبزیجات و آب فراوان، ۳۰ دقیقه ورزش روزانه، انجام تمرینات آرام بخش و تمدد اعصاب مانند یوگا و خواب کافی.
سیلبرستین برای بهره مند شدن از سلامت بیشتر، توصیه هایی ساده دارد: "سیگار را ترک کنید، روزه های طولانی و بی وقفه نگیرید (منظور روزه هایی مانند روزه آب، یا چند روز غذا نخوردن است)، هر شب در یک زمان مشخص به بستر بروید و غذاهایی حاوی مواد نگهدارنده مصرف نکنید.» پس، این بار در زمانی که به استراحت نیاز دارید، کتاب خوبی برداشته و در جایی آرام بنشینید. یک موسیقی ملایم بشنوید. از سردرد خود به عنوان بهانه ای برای ولخرجی استفاده کرده و بهترین غذای سبک و نوشیدنی ممکن را تهیه کرده و شبی آرامش بخش را پشت سر بگذارید.

منبع : روزنامه مردم سالاری