شش شخصیت در جست و جوی خواننده

باب دیلن برای امریکایی ها تنها یک خواننده فولک یا راک نیست. دیلن یک بخش عمده از فرهنگ آنها را شکل می دهد. آنها که فیلم مستند «روزی روزگاری مراکش» ساخته «سیف الله صمدیان» را دیده اند، متوجه شده اند که مارتین اسکورسیزی چندین بار از باب دیلن اسم می آورد و او را نمونه کامل یک هنرمند می داند. در اجرای گرامیداشت سی سال فعالیت موسیقایی دیلن، هنرمندان بزرگ موسیقی دهه ۱۹۵۰ تا آن روز (سال ۱۹۹۲) برای او به روی سن آمدند، از «نیل یانگ» گرفته تا «استیو واندر». روی آن صحنه از اهالی موسیقی کانتری تا موسیقی «آر اند بی» بزرگانی حضور داشتند. تا جایی که مستندات حکم می کنند چنین اتفاقی برای هنرمند دیگری رخ نداده است.در دو نظرسنجی مهم نام دیلن آمده است؛ یکی به عنوان دومین هنرمند بزرگ در لیست صد هنرمند بزرگ که طی یک نظرسنجی در سال ۲۰۰۴ در مجله معتبر موسیقی رولینگ استون منتشر شد و دیگری به عنوان یکی از صد نفر انسان که دنیای ما را شکل دادند در نظرسنجی مجله تایم. با این حرف ها موضوع کمی پیچیده می شود و این سوال به وجود می آید که آیا این حرف ها و رتبه ها بیشتر بر اساس وجهه هنری باب دیلن شکل گرفته یا براساس وجوه دیگر شخصیت او؟ جواب قطعی این سوال سخت است. او کاریزمای عجیبی داشته و دارد. هنوز هم انتشار آلبومی از جانب او خبر مهمی محسوب می شود و هنوز هم در روز تولد او اغلب رادیوها در دنیا قطعه «همیشه جوان» را پخش می کنند.
● آزادیخواه و مدعی
طبیعتاً چنین شخصیتی برای سینماگران سوژه جالبی است. اولین کسی که سراغ دیلن رفت مستند ساز بزرگ امریکایی «دون آلن پنه بیکر» بود. پنه بیکر زمان خوبی دیلن را شکار کرد. در تور سال ۱۹۶۶ دیلن با او همسفر بود،زمانی که دیلن اولین تور جهانی اش را تجربه می کرد؛ جوان سرکش ۲۵ ساله یی که قشر گسترده یی مخاطب دارد. از یک طرف کنسرت های شلوغی دارد و از طرف دیگر مورد قبول ادیبان و روشنفکران هم هست. پنه بیکر با ظرافت و در مسند ناظری که دخالت نمی کند با دیلن همراه می شود (این فیلم از نمونه های اولیه شکل گیری جریانی در سینمای مستند بود با عنوان
Fly on the Wallکه گونه یی مستند است با کمترین نشانه حضور تیم سازنده. انگار که دوربین و کارگردان در آن محیط حضور ندارند و مولف صرفاً ناظری است که وقایع را ثبت می کند.)
پنه بیکر ظاهراً یک دوربین ۱۶ به دست گرفته و به تنهایی همسفر دیلن شده است. در این فیلم شخصیتی از دیلن دیده می شود که خیلی هم جالب نیست؛ جوانی خودخواه و سرکش با اتوریته یی عجیب. از لحظات درخشان فیلم جایی است که دیلن در هتلی در لندن به سر می برد و تعداد زیادی مهمان در اتاقش هستند؛ پلیس به در اتاق او می آید و اعتراض می کند به اینکه استکانی از پنجره این اتاق هتل به داخل خیابان پرتاب شده و دیلن بابت این اتفاق با خواننده مشهوری (دوناوان) که به ملاقات دیلن آمده برخورد شدیدی می کند و او را پرتاب کننده استکان می داند. او انکار می کند اما دیلن ول کن ماجرا نیست، به نظر می آید این فیلم واقعی ترین فیلمی است که در مورد دیلن ساخته شده است. انتخاب اسم فیلم هم از نکات جالب فیلم است. فیلم پنه بیکر «به پشت سر نگاه نکن» نام دارد که بر گرفته از یکی از قطعه های دیلن است با عنوان «او متعلق به منه». در این ترانه محبوبش را چنین توصیف می کند؛ «اون هنرمنده، اون پشت سرش رو نگاه نمی کنه...» انتخاب این اسم به غرور دیلن هم اشاره دارد. ساختار فیلم هم بر همین راستا است. مثلاً در فیلم صحنه یی وجود دارد که جوآن بائز در حال ساز زدن و خواندن است و در این صحنه «جان همون جونیور» تهیه کننده معروف موسیقی جاز و بلوز امریکایی که بر روی دیلن جوان هم سرمایه گذاری کرد، حضور دارد و دیلن میان خواندن بائز پشت میز تحریر می نشیند و شروع به تایپ می کند، در جایی دیگر دیلن به طرزی بی ادبانه جواب رد به خبرنگار یک مجله معروف انگلیسی می دهد و به او می گوید که برایش اهمیتی ندارد که مخاطبان آن مجله در مورد خودش و موسیقی اش چه فکری می کنند.
نکته مهم دیگری در مورد این فیلم وجود دارد. این فیلم پیش از تصادف معروف دیلن ساخته شده که پس از آن دیلن به مدت طولانی خلوت نشین شد و با شخصیت دیگری دوباره پا به عرصه موسیقی گذاشت.
دیلن ظاهراً از پنه بیکر خوشش آمد چون چندی پس از تولید این فیلم با همکاری خود پنه بیکر دیلن مستندی درباره موسیقی در سال ۱۹۷۲ ساخت که در آن «جان لنون»، «جانی کش» و «روبی روبرتسون» حضور داشتند. پنه بیکر در فیلمبرداری و تدوین فیلم نقش داشت. این مستند
Eat the Document نام داشت.درسال ۲۰۰۷ که دی وی دی فیلم «راهی به خانه نیست» - مستند سال۲۰۰۵ مارتین اسکورسیزی درباره دیلن- منتشر شد، مستند دیگری که پنه بیکر از دیلن ساخته بود به عنوان ضمیمه و برای اولین بار ارائه شد. این فیلم «ملاقات دوباره در ۶۵» نام دارد.
● دیلن از نگاه مرد نیویورکی
اسکورسیزی تنها یک فیلم از دیلن ساخت که اتفاقاً مفصل ترین فیلم در مورد او بود. «راهی به خانه نیست» مستند سه ساعته اسکورسیزی درباره دیلن است، فیلمی که در ایران هم شهرت دارد و راجع به آن بسیار نوشته اند. دو نکته قابل تامل در مورد این فیلم وجود دارد؛ یکی اجازه دیلن برای ساخت این فیلم بود که اتفاق مهمی در فضای فرهنگی انگلیس و امریکا محسوب می شد (تهیه کننده فیلم بی بی سی بود) و خود اسکورسیزی هم در مصاحبه خبری کوتاهی در همان ایام (سال ۲۰۰۲ میلادی) که اجازه اش از جانب دیلن صادر شده بود، عنوان کرد که از این افتخار بسیار خشنود است. دیلن چهار دهه در برابر هیچ دوربینی در مسند مصاحبه شونده ظاهر نشده بود و پذیرفتن اینکه مقابل دوربین اسکورسیزی قرار بگیرد، اتفاق فرهنگی مهمی از جانب فیلمساز بزرگ نیویورکی محسوب می شد. به نظر می آید تولید یک مجموعه مستند تلویزیونی در مورد موسیقی بلوز توسط اسکورسیزی در تصمیم دیلن بی تاثیر نبود (اسکورسیزی تهیه کننده مجموعه بود و یک قسمت آن را کارگردانی کرد. بقیه اپیزود ها را ویم وندرس، مایک فیگیس، کلینت ایستوود و... کارگردانی کردند.)
ماجرای دیلن و اسکورسیزی به همین فیلم ختم نشد. در سال ۱۹۷۶ اعضای گروه موسیقی معتبر The Band میم به جدایی گرفتند و مارتین اسکورسیزی تصمیم به ساختن فیلمی مستند در مورد آخرین اجرای آنها گرفت؛ فیلمی با نام «آخرین والس» که امروز از معتبرترین فیلم ها در مورد موسیقی معاصر است. این گروه تنها گروهی هستند که دیلن سه اجرای اختصاصی با آنها داشت و «روبی روبرتسون» گیتاریست گروه همچنان از رفقای گرمابه و گلستان باب دیلن منزوی است که این روزها خیلی با کسی حشر و نشر ندارد. روبرتسون همان کسی است که موسیقی و انتخاب موسیقی فیلم «رنگ پول» اسکورسیزی کار او است. روبرتسون همواره مشاور موسیقایی آثار اسکورسیزی بوده و هست.
در این فیلم دیلن روی سن می آید و برای مراسم خداحافظی دوستانش قطعه اجرا می کند. جای دیگری که دیلن در این فیلم حضور دارد آنجاست که اسکورسیزی از روبرتسون می پرسد که نام گروه چرا The Band است و روبرتسون خاطره یی تعریف می کند که در آن دیلن هنگامی که آنها با هم ساز می زدند و هنوز نامی برای گروه نداشتند به سراغ آنها می رود و به آنها می گوید شما The Band هستید و آنها هم اسم گروه را The Band می گذارند، نکته جالب اینجاست که اسکورسیزی از موسیقی دیلن در هیچ کدام از آثارش استفاده نکرده است.
● در برابر گلوله ها
دیلن تنها برای یک فیلم در مسند آهنگساز موسیقی متن حضور داشت. ( دیلن اسکار بهترین آواز را برای «پسران شگفت» ساخته کرتیس هنسن تصاحب کرده و این متفاوت با آهنگسازی کامل یک فیلم است.) او اتفاقاً در نقش یک نوازنده دوره گرد هم بازی کرده است؛ در «پت گرت و بیلی د کید» ساخته فیلمساز بزرگ امریکایی «سام پکین پا». یکی از مهمترین اتفاق های موسیقایی دیلن در موسیقی این فیلم رخ می دهد. قطعه «درً بهشت را می زنم» روی تصاویر این فیلم برای اولین بار به گوش مخاطبان رسید. این قطعه از مشهورترین قطعه های ضد جنگ در دوران جنگ ویتنام است.
دیلن در مسند یک مولف واقعی در سینما تنها یک فیلم ساخت؛ فیلم «رینالدو و کلارا» به مدت زمان ۲۳۴ دقیقه. در این فیلم دیلن در مسند فیلمنامه نویس، تدوینگر، بازیگر و کارگردان حضور داشت. همکار فیلمنامه نویس او برای این فیلم «سام شپارد» بود که اتفاقاً در فیلم بازی هم کرد. دیگر بازیگران این فیلم هم «آلن گینزبرگ» شاعر بزرگ مکتب بیت، «جوآن بائز»، «سارا دیلن» و.... بودند. کمی عجیب است که یک شاعر معتبر متعلق به نسل پیش از دیلن برای او در مسند یک بازیگر ایفای نقش کند.
این فیلم عجیب و غریب حول یک موزیسین می چرخید و در آن اجراهای زنده بسیاری از دیلن و گروهش وجود داشت که متاسفانه من این فیلم را ندیدم و به طور تصادفی چند سال پیش یک ویدئو سی دی به عنوان اجرای زنده از دیلن به دستم رسید که قطعه به قطعه کات های عجیب می خورد. بعدها فهمیدم که این ویدئو سی دی تعدادی از اجراهایی که در همین فیلم صورت گرفته، بوده است. این فیلم در جشنواره کن سال ۱۹۷۸ حضور داشته است. نمی توان گفت فیلم موفقی بوده اما هرچه هست تمایلات سینمایی دیلن پس از آن فروکش کرد.
● شاعر، صد سال بعد
در سال ۲۰۰۲ دوباره شوق سینمایی دیلن گل کرد و فیلمنامه فیلم «ماسک زده و بی نام» را نوشت. این فیلم از دید منتقدان ضعیف ارزیابی شد اما معلوم نیست چرا در هیچ نقدی کسی حرف مستقیم و صریح از فیلمنامه و بازیگری دیلن نزد، در هر صورت فیلم خوب از آب در نیامد.باب دیلن شخصیت خاصی است. معمولاً آنها که خیلی به ذات و جانمایه موسیقی در مفهوم انتزاعی و تکنیکی آن توجه می کنند دیلن را خیلی دوست ندارند. خیلی ها معتقدند او به طور جدی نگاه شاعرانه به ترانه (منظور متن نوشتاری یک قطعه برای آواز است) را در موسیقی پاپ مطرح کرد و از این اتفاق به عنوان نکته برجسته در مورد دیلن سخن می گویند و او را ستایش می کنند و گروه اول اتفاقاً این را اتفاق خیلی مهمی در موسیقی نمی دانند چرا که معتقدند اصوات یک آواز مهمتر از معنای کلمه های آن است. در واقع وجه موسیقایی را جدا از ترانه می دانند. البته تعداد این گروه اندک است اما می توان احتمال داد همان طور که تاریخ تا اینجا به نفع دیلن بوده، ۱۰۰ سال بعد به ضرر او باشد.

امیر بهاری

منبع : روزنامه اعتماد