مدیران و اخلاق اسلامی

اهمیت توجه به اخلاق مدیران، بیشتر از آن جهت است که قدرت و امکانات، برای آنان بیش از دیگران فراهم است، لذا اگر نیروی بازدارنده ای به نام «تقوا» نباشد و نفس حیوانی برآنان چیره گردد خطر انحراف شان بیش از دیگران خواهد بود. فرعون ها، چنگیزها و هیتلرها، از روز اول بد نبودند، اما آن گاه که به قدرت، رفاه و امکانات دست یافته و در کنار آن ها هیچ عامل بازدارنده ای قرار نگرفت، از طغیان گری و گردن کشی سربرآورده اند.
اهمیت اخلاق مدیران از بعد دیگر این است که: هر کس به اندازه قدرت و نفوذ در جامعه نقش ایفا می کند؛ اگراهل نیکی باشد به مقدار شعاع قدرت و نفوذ خودنیکی و خیر را در جامعه گسترش می دهد و اگر دارای اوصاف منفی باشد زشتی ها را گسترش خواهد داد.
از همین رو خداوند کسانی را که برای مردم جنبه الگو و رهبری دارند، سخت هشدار داده و مجازات اعمال ناروای آنان را چند برابر وعده داده است. علامه طباطبایی درانگیزه کسب اخلاق می فرماید: برای کسب و رعایت موازین اخلاقی، سه عامل می تواند نقش داشته باشد: عامل دنیوی، اخروی و رفع فساد در مورد عامل دنیوی بدین معنا است که آدمی برای رسیدن به منافع دنیوی، ناچار به رعایت موازین اخلاقی است که در این صورت اعتماد مردم را به سوی خود جلب نموده و از آن طریق به مقام و منصب، شهرت و... می رسد.
ابزار مدیریت بر دو قسم است: الف) روانی یا انگیزشی ب) ظاهری و برونی
منظور از ابراز انگیزشی، علت و انگیزش های روحی و درونی است که به آدمی انگیزه کار و تلاش می بخشد و موجب می شود که آدمی در خود احساس خستگی، بی رغبتی و سستی نکند.
منظور از ابزار ظاهری و بیرونی، کلیه عواملی است که در مدیریت کار، نقش عینی و ملموس دارند، که به دو بخش نرم افزاری و سخت افزاری تقسیم می شود. از جمله ابزارهای ظاهری و بیرونی علم، تجربه کاری گذشتگان، شور و مشارکت ، مشورت، تفکر، شرح صدر و نیروی انسانی است. نیروی انسانی یکی از مهم ترین ابزارهای مدیریتی است. از این رو در آموزه های دین اسلام به انتخاب افراد برای واگذاری مسوولیت ها اهمیت فوق العاده ای داده شده است که نباید یک مدیر در گزینش زیرمجموعه خود سهل انگاری نماید و انتخاب نیروی انسانی مستلزم مهارت می باشد.
انسان ها در خلقت تکوینی همگی دارای خرد و استعدادند، اما عوامل گوناگونی در مراحل آفرینش و رشد و تربیت هر کسی موجب می شود توان تعقل، مسیر رشد استعداد و قدرت تحلیل ها و تصمیم ها در مردم یکسان نباشند. شایستگی های افراد در موضوعات گوناگون نسبت به یکدیگر فرق دارند؛ مثلا یکی معلم خوبی است و دیگری مدیر شایسته ای. از دیدگاه اسلام باید هر فردی در جایگاهی قرار بگیرد که شایستگی اش را دارد و در بین شایستگان نیز، آن کس که شایسته ترین است، ارجع و مقدم است. دین اسلام در هر موضوعی- از جمله مدیریت، طرف دار شایسته ترین ها است و شیعه در مورد نبوت، امامت، مرجعیت و مدیریت اعتقاد بر شایسته سالاری دارد. ایمان، تخصص، توان و اقتدار، شجاعت، صداقت، قناعت، امین بودن، نیک نامی و خوش سابقه بودن از ویژگی های شایستگان می باشد.
یکی از خطرهایی که در کمین هر مدیری نشسته، چاپلوسی افراد ابن الوقت و فرصت طلب است و راه علاج چاپلوسان، خودشناسی مدیران است. اگر مدیران خود را چنان که هستند نه آن طور که ستایش و مدح می شوند، باور کنند، گرفتار چاپلوسان نمی شوند. عوامل چاپلوسی طمع، فقر، بی عدالتی، ضعف اراده، فرهنگ، احساس حقارت و ضعف و سستی مدیران می باشد.
از ویژگی های مدیریت آگاهی به امور، رفاقت و دوستی، صیانت از بیت المال (امانت داری)، نیفتادن به دام رشوه، هوشیاری در گمان ورزی، پرهیز از قوم گرایی، پرهیز از تعصب، تعیین وقت ملاقات با مردم، همدلی و رفتار خوش با مردم، عدالت و مسوولیت، پرهیز از تکبر و تواضع می باشد.

نویسنده: محمدعلی حسین زاده
انتشارات: موسسه بوستان کتاب (مرکز-چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)

منبع : روزنامه جوان