دردهای سرو صورت‌ با منشا بینی و سینوس

سردرد خود بیماری‌ نیست‌، بلکه‌ نشانه‌ای‌ ازاختلال‌ یا بیماری‌ زمینه‌ای‌ است‌. منشأ سردرد می‌تواندداخل‌ یا خارج‌ جمجمه‌ باشد. درد با منشأ داخل‌ جمجمه‌ای‌هنگامی‌ ایجاد می‌شود که‌ کشش‌ یا انبساط عروق‌ خونی‌ درمغز و ساختمان‌های‌ ‌ اطراف‌ آن‌ وجودداشته‌ باشد، به‌ گونه‌ای‌ که‌ فشاری‌ مستقیم‌ روی‌ اعصاب‌ مغزی‌یا گردنی‌ حاوی‌ رشته‌های‌ آوران‌ درد، وارد آید.
دردصورتی‌ خارج‌ جمجمه‌ای‌ ممکن‌ است‌ از وارد آمدن‌محرک‌ها به‌ ساختمان‌های‌ خاص‌ خارج‌ جمجمه‌ای‌ مانندچشم‌، سینوس‌، بینی‌ یا دندان‌ و در اثر انبساط یا التهاب‌عروق‌ خونی‌ حساس‌ به‌ درد، انقباض‌ عضلات‌ اسکلتی‌ یاغلاف‌ اعصاب‌ مغزی‌ منشأ بگیرد.
● سینوزیت
درد سینوس‌ها یک علت‌ شایع‌ درد صورت‌ است. این درد معمولا به‌ روی‌ همان‌ سینوس‌ درگیر محدود است‌، مگر درعفونت‌های‌سینوس‌ اسفنوئید،که‌ در این‌ حالت‌ درد، مرکزی‌ یاگسترده‌تر است‌. سینوس‌ها‌ توسط مخاط مژک‌داری‌ پوشیده‌ شده‌اند که‌ به‌ تغییرات‌التهابی، شیمیایی، ضربه ها و حتی تغییرات سریع در فشار هوا حساس است‌.
● باروتروما
عبارت است از آسیب ناشی از تغییرات فشارهوا. باروترومای‌ سینوس‌ پیشانی‌ به‌ طور کلی‌ با درد به‌دنبال‌ پرواز با هواپیما، غواصی‌ یا استفاده‌ از بالابرهایی‌ باسرعت‌ بالا یا ارتفاع‌ زیاد مرتبط است‌. سایر سینوس‌هانسبت‌ به‌ باروتروما کم‌تر تأثیر پذیرند. درد باروتروما اغلب‌به‌ سینوس‌ فکی‌ انتشار می‌یابد. هدف‌ درمان‌، از بین‌بردن‌ تنگی های منافذ سینوس و درمان‌ عفونت‌های‌ اضافه‌ شده‌ است‌.
● دردهای راینوژنیک
در گذشته بسیاری از پزشکان تا زمانی که علائم قابل توجهی در رابطه با سینوس های بیمار وجود نداشت ، تشخیص سردرد مرتبط با مشکلات سینوس را مد نظر قرار نمی دادند. اختلالات بینی و سینوس به صورت نقاط تماس بین دو سطح مخاطی می توانند سردردهای ارجاعی ایجاد کنند وعلائم آنها دقیقا مشابه سردردهای با علل دیگر باشد.
جدیدترین بررسی های انجام شده بر روی بیمارانی که به علت تماس مخاطی در سیستم بینی و سینوس دچار سردرد هستند نشان می دهد که آزاد سازی ماده ای به نام ماده پی از سطوح مخاطی در حال تماس موجب برانگیختن درد در سیستم تحت سیطره عصب پنجم مغزی می شود. غلظت این ماده در مخاط سالم بیشتر از مخاط ملتهب است. بنابر این تماس مخاطی در فردی که زمینه عفونت و التهاب مزمن ندارد درد بیشتری ایجاد می کند. به همین دلیل است که بسیاری از این بیماران به دلیل نداشتن عفونت در عکسبرداری های رادیوگرافی و سی تی اسکن به گمان دردهای عصبی، درمان های طولانی مدت با داروهای اعصاب را تجربه می کنند که برای آنها کارساز نیست. بنابراین نیازی به وجود علائم سینوزیت نیست تا با مشاهده آنها تشخیص سردرد مرتبط با سینوس داده شود. اندوسکوپی بینی و سینوس این امکان را فراهم ساخته که در این دسته از بیماران یافته های تشخیصی باارزشی یافت شود که در برخی از موارد کلید حل معمای درد است.
در اندوسکوپی بینی نقاط تماس مخاطی قابل تشخیص است. بی حس کردن این نقاط درحین ا ندوسکوپی تشخیصی موجب کاهش موقت درد می شود و برعکس تحریک این نقاط موجب القای درد می شود که این امر تشخیص سردردهای ناشی از تماس مخاطی را محتمل تر می کند. درمان اساسی در این حالت شامل کاهش یارفع نقاط تماسی است. بنابراین در مورد این بیمار در وهله اول اقدامات تشخیصی شامل اندوسکوپی بینی در کنار بررسی سی تی اسکن راهگشای تشخیص است.
تجربه درمورد سردردهای تماس مخاطی نشان می دهد که در اکثر موارد درصورت تشخیص دقیق، سردردهای بیمار کمتر می شود وتا هفتاد درصد بیماران این پاسخ درمانی را تجربه می کنند. با این وجود از آنجا که سردرد علامت شایعی از بسیاری از اختلالات جسمی و روانی است، صرف تشخیص و یا درمان نقاط تماس مخاطی نمی تواند در تمام بیماران درمان کننده باشد. توجه به اختلالاتی مانند افسردگی، اضطراب، دردهای میگرنی و غیره همیشه باید مد نظر باشد.
درمان تماس مخاطی بر اساس علت و نوع تماس مخاطی متغیر است. به عنوان مثال در صورتی که علت تماس مخاطی تورم بافتی مخاط بینی در اثر آلرژی یا حساسیت باشد، با درمان آلرژی بهبودی نسبی حاصل می شود. در بسیاری از موارد علت اصلی تماس مخاطی وجود ناهنجاری هایی در ساختمان های ظریف داخل بینی است که موجب تحت فشار قرار دادن نقاط حساس به درد دربینی و سینوس ها بدون ایجاد سینوزیت می شود.
دردهای تماسی با استفاده‌ ازبی‌حس‌ کننده‌های‌ موضعی‌ یا ضد احتقان‌ها، به‌ طور موقت‌بهبود می‌یابد. بهبود دایمی‌ بااصلاح ناهنجاری حاصل می شود. شاید شناخته شده ترین نوع این تماس ها به‌ خاطر انحراف‌ تیغه‌ بینی‌به همراه بزرگ‌ شدن‌یکی‌ از شاخک‌هاباشد که در این حالت تیغه‌ بینی‌ و دیواره‌ جانبی‌ آن‌ در تماس‌با یکدیگر قرارمی گیرند. تماس‌ بین‌ تیغه‌ بینی‌ و شاخک‌تحتانی‌ سبب‌ درد در محل‌ تماس‌ و انتشار درد به‌ فک‌فوقانی‌ و گونه‌ می‌شود.
تماس‌ شاخک‌ میانی‌ با تیغه‌ بینی‌‌ یادیواره‌ طرفی‌ بینی‌، سبب‌ درد موضعی‌ و درد در ناحیه‌ گونه‌،اطراف‌ چشم‌ یا پیشانی‌ می‌شود. این‌ درد معمولا بسته‌ به تغییرات داخلی بینی ناشی از شرایط محیطی،‌ کم‌ و زیاد می‌شود. یک ناهنجاری ساختمانی بسیار شایع در شاخک میانی بینی به نام کونکا بولوزا عامل بسیاری از موارد دردهای تماسی است. کونکابولوزا حالتی است که در آن شاخک میانی بینی به جای یک لایه استخوان حاوی دو لایه استخوان است.
بین این دو لایه فضای خالی حاوی هوا وجود دارد. این حالت موجب چند برابر شدن حجم شاخک میانی بینی و در نتیجه اثرات فشاری آن بر روی نواحی حساس به درد بینی و سینوس می شود. درمان کونکابولوزا برداشتن استخوان مضاعف اضافی به روش جراحی اندوسکوپیک است. ناهنجاری های متعدد دیگری نیز در شاخک میانی وجود دارد که ممکن است عامل دردهای تماسی باشد. تمام این شرایط در صورت تشخیص دقیق، به روش اندوسکوپیک قابل درمان اند.

دکتر محسن نراقی

منبع : سایت دکتر محسن نراقی