مالکیت رسانه ای و روند دمکراسی ترکیه

فروش دومین گروه بزرگ رسانه ای ترکیه به یک هلدینگ بزرگ، بحث حاکمیت روز افزون سرمایه در بخش رسانه ای ترکیه و چگونگی حفظ مدیریت و استقلال حرفه ای رسانه ها در این کشور را دامن زده است. «چالیک هلدینگ» که رشد خیره کننده آن در زمینه انرژی و نزدیکی آن با دولت اردوغان مورد بحث افکار عمومی ترکیه است، در هفته گذشته گروه بزرگ رسانه ای ترکیه «صباح - آ.تی.وی.» را به قیمت یک میلیارد و ۱۰۰میلیون دلار خرید. گروه «صباح» بیش از ۴۲ درصد توزیع روزنامه و حدود ۱۷درصد شمارگان روزنامه ها را در سطح ترکیه در انحصار دارد. افزون بر این، شبکه تلویزیونی خصوصی «آ.تی.وی.» یکی از پربیننده ترین شبکه های ترکیه است. به گزارش ایرنا گروه «صباح - آ.تی.وی.» علاوه بر روزنامه «صباح» و شبکه تلویزیونی «آ.تی.وی.» صاحب چندین روزنامه، مجله و شبکه تلویزیونی دیگر است. انصراف دو گروه بزرگ از شرکت در مزایده و تنها ماندن «چالیک هلدینگ» در مزایده هم از موضوع های بحث انگیز این معامله رسانه ای شده است. گروه بزرگ اقتصادی «نورول» که با امتیاز آمریکا در زمینه صنایع دفاعی و صنایع ساختمان سازی در ترکیه فعال است، یکی از گروه های داوطلب خرید گروه رسانه ای«صباح - آ.تی.وی.» بود. نورول، بیلان اقتصادی گروه رسانه ای «صباح - آ.تی.وی.» را برای سرمایه گذاری ناکافی ارزیابی کرد و از شرکت در مزایده منصرف شد. به عبارت دیگر «نورول» سرمایه گذاری در بخش رسانه ای را اقتصادی ارزیابی نکرد و در مزایده حضور نیافت.
گروه «اتهم - سانجاک» که کنسرسیومی از شرکت های ترکیه ای و خارجی داوطلب شرکت در مزایده بود، نیز کنار کشید. این گروه چون مشکلی در تأمین مالی پیدا کرده بود، از صندوق بیمه سپرده های ترکیه که مزایده را برگزار می کرد، خواستار تعویق زمان مزایده شد. ولی این درخواست، قبول نشد. بالاخره گروه چالیک به عنوان تنها شرکت کننده با پیشنهاد حداقل قیمت اعلام شده صندوق بیمه سپرده های ترکیه، گروه صباح را خرید. اگر شورای عالی رقابت و شورای عالی رادیو و تلویزیون ترکیه این معامله را تأیید کند، انتقال مالکیت صورت خواهد گرفت. ارزش دارایی های گروه چالیک که بیش از ۱۵هزار پرسنل دارد و فقط در دوره ۲۰۰۵ - ۲۰۰۶میلادی بیش از ۱۰۰درصد رشد داشته، در حدود ۲‎/۵میلیارد دلار و درآمد سالانه آن حدود ۹۰۰میلیون دلار است. گروه چالیک که بطور عمده در بخش انرژی، صنایع سازه، نساجی فعالیت دارد برای اولین بار است که وارد بخش رسانه ای در ترکیه می شود. گروه چالیک که هفته گذشته پنجمین نیروگاه احداثی آن را رؤسای جمهوری ترکیه و ترکمنستان، در ترکمنستان افتتاح کردند و مجوز ساخت نیروگاه در بندر جیهان ترکیه را هم دارد، احتمالا برای پرداخت بهای خرید گروه صباح به داشتن شریک یا دریافت وام خارجی نیاز خواهد داشت. «احمد ارترک» رئیس صندوق بیمه سپرده های ترکیه که گروه رسانه ای صباح را در قبال بدهی۱‎/۷میلیارد دلاری صاحب پیشین آن مصادره کرده، در کنفرانس خبری که به دنبال مزایده برگزار کرد، به این سؤال که در صورت ناتوانی گروه چالیک در پرداخت بهای خرید، چه تدابیری خواهید اندیشید، گفت: «پیش از هر چیز ۱۱۰میلیون دلار ضمانت نامه ای که برای شرکت در مزایده داده است، پس داده نمی شود.» به نوشته روزنامه اقتصادی رفرانس، مؤسسه مالی «کردیت سویس» مشاوره مالی گروه چالیک را در مزایده صباح به عهده گرفته بود. اعتبار بین المللی این مؤسسه بزرگ مالی نشان می دهد سرمایه گذاری گروه چالیک در گروه صباح سودآور ارزیابی می شود. پیش بینی می شود سهم درآمد رسانه های ترکیه در بخش آگهی های بازرگانی در سال آینده میلادی به بیش از چهار میلیارد دلار برسد.
با توجه به روند رو به رشد اقتصادی ترکیه، می توان گفت این رقم در سال های آتی نیز افزایش خواهد یافت. گروه «صباح - آ.تی.وی.» با توجه به جایگاه مهم آن در رسانه های ترکیه، می تواند سهم بسیار مهمی را از درآمدهای آگهی های بازرگانی داشته باشد. «طه آک یول» نویسنده روزنامه ملیت در مورد فروش گروه صباح به «چالیک هلدینگ» می گوید: «حضور داماد رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه در گروه چالیک به عنوان یکی از مدیران ارشد هلدینگ، همواره مورد بحث رسانه ها و افکار عمومی ترکیه بوده، ولی مدیریت چنین مؤسسه بزرگ رسانه ای با توجه به سرمایه گذاری هنگفتی که در آن می شود، الزاما نه سیاسی، بلکه باید تجاری باشد.» او معتقد است مدیریت رسانه تصویری و نوشتاری صباح نه در راستای خواسته سرمایه گذار، بلکه در راستای خواسته مشتری، قشر بیننده و خواننده آن شکل گرفته و خریدار، ملزم به برخورد حرفه ای با موضوع خواهد شد. آک یول بر این باور است که هیچ صاحب رسانه ای نمی تواند نهاد رسانه تحت اختیار خود را انحصاری کند. ولی می تواند یک چارچوب کلی و چارچوب اخلاقی برای آن تعیین کند. حضور قوی «چالیک هلدینگ» به عنوان هلدینگی که به نزدیکی با دولت آنکارا شهرت یافته در عرصه رسانه ای، صدای مخالفان دولت اردوغان را بالا برده است. مخالفان، دولت را به تلاش برای اعمال کنترل بر رسانه ها متهم می کنند و می گویند با احتساب سازمان رادیو تلویزیون دولتی ترکیه (تی.آر.تی.) و رسانه های مصادره شده در اختیار صندوق بیمه سپرده ها، سهم دولت در تلویزیون به ۱۹‎/۲درصد و در رسانه های نوشتاری به ۱۹‎/۹درصد می رسد.
به ادعای این مخالفان، قدرت حزب حاکم عدالت و توسعه (آک) در رسانه های نوشتاری با حمایت رسانه های اسلامگرا به ۵۰در صد نزدیک می شود. سهم بیننده های شبکه های خصوصی «اس.تی.وی.»، «کانال هفت»، «تی.آر.تی.یک» و «تی.آر.تی.دو» و «آ.تی.وی.» که متهم به نزدیکی به حزب حاکم هستند، در کل ترکیه برابر ۳۲‎/۷درصد تخمین زده می شود. سهم بازار رسانه های نزدیک به دولت آنکارا در کل رسانه های نوشتاری ترکیه در کل ۴۳‎/۱درصد تخمین زده می شود که در آن سهم تیراژ روزنامه های زمان ۱۲‎/۶در صد، استار ۱‎/۷درصد، ترکیه چهار در صد، ینی شفق ۲‎/۲درصد، بوگون ۱‎/۶درصد، واکیت ۱‎/۱در صد و گروه مرکز (نام پیشین گروه صباح پیش از مصادره) ۱۹‎/۹درصد است. ناظران آگاه در آنکارا معتقدند به رغم این انتقادات، فروش گروه صباح، از طرفی موجب خارج شدن کنترل این گروه بزرگ رسانه ای از دست دولت (صندوق بیمه سپرده ها) شد. ولی از طرف دیگر در صورت طی روند قانونی، در حاکمیت کسی قرار خواهد گرفت که نزدیک به همین دولت است. البته ساختار رسانه ای در ترکیه هر چقدر هم تحت تأثیر سرمایه حاکم بر آن باشد، تا حد زیادی نیز روند حرفه ای به خود گرفته و نیروی انسانی تشکیل دهنده آن که روزنامه نگاران و خبرنگاران باشند، با توجه به موقعیت حقوقی شناخته شده برای آنان که تقریبا همسطح استانداردهای جهانی و کشورهای توسعه یافته است، در موقع لزوم، موضع لازم را برای حفظ استقلال رسانه ای و برخورد حرفه ای با موضوع را دارند. «ارگون باباجان» سرمقاله نویس روزنامه صباح در مقاله روز گذشته خود در این روزنامه تأکید کرد روزنامه صباح از بدو تأسیس خود مؤسسه ای بود که به دمکراسی، حقوق بشر، قانونمندی، بازار آزاد، به حقوق فردی احترام گذاشته و از این مواضع خود نیز عدول نکرده است. و اگر از این پس نیز چنین باشد، با صباح همراه خواهیم بود. «حسن جمال» نویسنده و روزنامه نگار سرشناس ترکیه نیز در مقاله ای با یاد آوری فروش وال استریت ژورنال در تابستان گذشته به «رابرت مرداک» غول رسانه ای جهان به ارزش بیش از ۵‎/۶میلیارد دلار نوشت که روزنامه نگاران و سردبیران وال استریت ژورنال یک قرارداد «ادیتوریال» با مرداک منعقد کرده و استقلال روزنامه خود خود را تضمین کردند. او می گوید: «هر چند که شرایط آن روزنامه با صباح متفاوت است، ولی به هر روی در ترکیه نیز تحولات مثبتی در رسانه ها و استقلال آنها وجود دارد و امید می رود در دست به دست شدن مالکیت گروه بزرگ رسانه ای صباح، استقلال رسانه ای در ترکیه زیر سؤال نرود. از سوی دیگر گفته می شود ورود قدرتمندانه «چالیک هلدینگ» به عرصه رسانه ای در ترکیه، رقابت در این عرصه را بین گروه صباح و گروه دوغان که بزرگترین گروه رسانه ای ترکیه است، وارد مرحله بسیار جدیدی بکند. البته در تحلیل نهایی می توان گفت بدون دسترسی به یک رسانه سالم، گذر به دمکراسی سالم در کشوری میسر نخواهد شد و به عبارتی دیگر بدون گذر به دمکراسی با تمامی لوازم و عوامل آن، آزادی رسانه ای را در کشوری نمی توان تضمین کرد. باید دید در تحول جدید، درک آزادی رسانه ای و روند دمکراسی در ترکیه که مستقل از هم نیستند، چگونه توسعه خواهد یافت.

منبع : روزنامه ابرار