موانع ۱+۵ در برخورد با پرونده هسته ای ایران

پیرامون موضوع هسته ای جمهوری اسلا می ایران وضعیت نوینی به وجود آمده است. توافقنامه ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی تحت عنوان «مدالیته» و انتشار گزارش اخیر محمدالبرادعی به شورای حکام نقطه عطف در فرایند پرونده هسته ای ایران است وجه تمایز دوره جدید رفتار و گزارش مدیر کل آژانس با گذشته در این است که آژانس سابقا تحت فشارها و هدایت های آمریکا و اروپا خواستار تعلیق همه فعالیت های هسته ای ایران بود.
اما در تفاهم نامه منعقده بین ایران و آژانس موضوع تعلیق فعالیت های هسته ای ایران محلی از اعراب نداشته و گزارش های اخیر آژانس بر محور پذیرش ایران هسته ای توسط باشگاه های هسته ای ایران تاکید دارد و به صراحت اعلا م می کند که ایران در غنی سازی هسته ای انحرافی به سمت وسوی اهداف غیر صلح آمیز نداشته است و نیز اعلا م کرده که ایران برنامه ریزی غنی سازی هسته ای خود را متوقف نکرده است و هیچ اقدامی قادر به توقف آن نیست.
بدین سان شکل گیری فضای چند قطبی در حل مساله هسته ای ایران به شکاف و اختلا ف در میان بازیگران برنامه هسته ای ایران تبدیل شده است. اگر چه توافقنامه مدالیته و گزارش های اخیر دبیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی و همچنین حمایت و پشتیبانی گروه نم (NAM) از سیاست های هسته ای جمهوری اسلا می ایران وضعیت جدیدی را پیش رو قرار داده است، اما به مفهوم جهت گیری یکسان طرف های هسته ای ایران در حل و فصل صلح آمیز مساله نیست. به نظر می رسد برنامه هسته ای ایران ماهیت سیاسی دارد نه فنی و حقوقی و آمریکا به بهانه این موضوع در صدد اجرای طرح «نقشه راه» خاورمیانه جدید و نظم نوین جهانی است و به شدت نسبت به طرح «مدالیته» و گزارش اخیر مدیر کل آژانس بین المللی اتمی جهت گیری کرده است.
نشست اخیر مدیران سیاسی وزارتخانه های خارجه گروه ۱+۵ که در پاریس به منظور تمهید شرایط اعمال تحریم های شدیدتری علیه برنامه هسته ای ایران برگزار شد، به واسطه اقدامات مخربانه آمریکا و متعاقبا یارگیری کاخ سفید و اعمال فشار به چین شکل گرفت. تاخیر معنی دار در نشست اخیر مدیران سیاسی طرف های هسته ای ایران که برای ۲۸ آبان (۱۹ نوامبر) برنامه ریزی شده بود به دلیل عدم شرکت نماینده چین صورت پذیرفت. نتیجه اقدامات یک جانبه آمریکا و جهت گیری مجدد کاخ سفید درباره گام های بعدی در راستای توقف برنامه هسته ای ایران شرایط چندوجهی را در حل موضوع هسته ای ایران ایجاد کرده است.
مدیر کل آژانس به عنوان بازیگر تخصصی (حقوقی و فنی) موضوع برنامه هسته ای ایران مدافع رویه حل مسالمت آمیز مساله به روش گفت وگو است. تفاهم نامه جدید ایران و آژانس، گزارش های ارائه شده توسط محمد البرادعی به شورای حکام، کنش و واکنش مدیر کل آژانس نسبت به اقدامات آمریکا، انگلیس و فرانسه به ویژه رفتار اعتراض آمیز وی به بیانیه اتحادیه اروپا در شورای حکام و... گواه مواضع حل مساله به روش گفت وگو است. گروه نم (NAM) و جنبش عدم تعهد ضمن حمایت از مواضع مدیر کل آژانس تلا ش های وافری برای خنثی سازی اقدامات مخربانه و یکجانبه گرایانه آمریکا در شورای حکام انجام دادند. برخی از کشورهای اروپایی از جمله ایتالیا و آلمان نیز در رفتارهای واکنشی نسبت به مواضع مدیر کل آژانس از آن حمایت کرده اند و چین و روسیه نیز علا وه بر حمایت از گزارش های وی مخالف هر گونه اقدامات اختلال گرایانه در روند برنامه هسته ای ایران هستند اما علی رغم شکست نشست مدیران سیاسی گروه ۱+۵ در ۲۸ آبان به دلیل عدم حضور نماینده چین دو کشور روسیه و چین هنوز نتوانسته اند سیاست شفاف و مستقلی از خود بروز دهند. مع الا سف رفتار این دو بازیگر برنامه هسته ای ایران تابعی از فشارهای مضاعف بین المللی ایالات متحده آمریکا است. این اقدام آمریکا بیانگر نگاه ابزاری او به سازمان های بین المللی به ویژه آژانس بین المللی اتمی است. با این وجود طرح گفت وگو براساس طرح «مدالیته» محمد البرادعی دارای نقاط قوت و امیدوارکننده است. جامعه جهانی اظهارات تخصصی آژانس رابه عنوان یک ملاک مهم تلقی می کند و طرح اقدام البرادعی از پشتوانه اکثریت در آژانس برخوردار است. آمریکایی ها به واسطه اقدامات مخرب برای مواجهه با این فرایند روش های: ۱-تخریب البرادعی ۲- تضعیف آژانس ۳- تخریب طرح اقدام را سرلوحه اقدامات خود قرار داده اند.
آمریکا و برخی از طرف های اروپایی برنامه هسته ای ایران تشدید تحریم را در دستور کار قرار داده اند. در حال حاضر پیش نویس تشدید تحریم توسط فرانسه تهیه شده و در نشست اخیر مدیران سیاسی گروه ۱+۵ مورد بررسی قرار گرفته است. برخی از دولت ها از این سیاست طرفداری کرده اند از جمله اتحادیه اروپا که طی بیانیه ای رسما حمایت خود را از تحریم مجدد سازمان ملل علیه ایران ابراز داشته است. جمهوری اسلامی ایران مکررا اعلام داشته است که در صورت تصویب قطعنامه جدید (سوم) شورای امنیت مبنی بر اعمال تحریم های شدیدتر علیه ایران، همکاری خود با آژانس را در چارچوب طرح اقدام به حالت تعلیق در می آورد. به طور کلی در خصوص اینکه آیا تحریم ها به نتیجه خواهد رسید یا خیر چند نکته قابل تامل است.
دو گزینه در تحریم مورد توجه مخالفان فرآیند جدید قرار دارد. در گزینه اول آمریکا و برخی کشورهای اروپایی به دنبال اجماع سازی جدید گروه ۱+۵ پیش نویس قطعنامه سوم را تصویب و آن را از طریق شورای امنیت صادر کنند. گزینه دوم تحریم های جدید به نظر می رسد که شکاف در گروه ۱+۵ به گونه ای است که مخالفت برخی از طرف های هسته ای ایران از جمله آلمان، روسیه و چین با پیش نویس فرانسوی، انگلیسی و آمریکایی قطعنامه موجب کم رنگ تر شدن مفاد ماده و تبصره های آن می شود که در این صورت توفیقی نصیب اقدامات یک جانبه گرایان کاخ سفید نخواهد شد. صاحب نظران روابط بین الملل معتقدند که موانع زیادی پیش روی گزینه اول وجود دارد. مهمترین مانع عدم یکپارچگی مواضع اعضای گروه ۱+۵ در برخورد سخت گیرانه و پیش نویس تحریمی شدید تر علیه ایران است.

نویسنده : حسن حاجی زاده اناری

منبع : روزنامه مردم سالاری