مستندات قرآنی فلسفه سیاسی امام خمینی (ره)

شناخت قرآن و مقاصد آن، همان گونه که برای مومنان و معتقدان به آن لازم و ضروری است، برای عالمان رشته های مختلف علوم انسانی به ویژه علوم سیاسی فرض و حتمی است. فرد معتقد به قرآن مقاصد و اهداف قرآن را می شناسد، تا بدان عمل کند و جامعه شناس، روانشناس، اقتصاددان، حقوق دان، مورخ و ... مقاصد و اهداف قرآن را می شناسد، تا از تاثیرهای آن بر روح و روان و رفتار فردی و اجتماعی معتقدان به آن آگاه گردد. البته این تفکیک صرفا در بعد نظری است، زیرا چه بسیار عالمانی که خود مومن و معتقد به قرآن بوده اند، همان گونه که گروهی از معتقدان به قرآن از اهداف و مقاصد آن بی اطلاع یا کم اطلاع هستند.
بررسی تاثیر قرآن در انتقال جامعه جاهلی به جامعه اسلامی، پیش رفت و گسترش اسلام در سده های اولیه، پیدایش علوم مختلف، شکل دهی به نظام های مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، نظامی، اخلاقی و خانوادگی، شکل دهی به مناسبات بین المللی و نهضت های بیدارگرانه معاصر و جنبش های رهایی بخش در جهان اسلام و مبارزه مسلمانان با استبداد در زمره مهم ترین مسایلی قرار می گیرد که لازم است با روش های معتبر علمی به آنها پرداخته شود؛ همان طور که تاثیر قرآن در سرنوشت جهان در چهارده قرن گذشته نیز شایان مطالعه و بررسی است.
از سوی دیگر و با قطع نظر از ضرورت بررسی های عالمانه و کارشناسانه، شناخت محتوای قرآن و بررسی مقاصد و اهداف آن برای امروز ایران و جهان اسلام و بلکه جامعه بشری، ضرورتی فوری و غیرقابل انکار است. قرآن، کتاب هدایت است؛ در هر هدایتی تعیین نقطه آغاز، نقطه پایان مسیر، عوامل انگیزشی و موضوع هدایت از عناصر اساسی به شمار می آید. انسان به عنوان مخاطب کلام خداوند موضوع هدایت است؛ چنان که رسولان نیز با دغدغه هدایت انسان آمدند. قرآن بنیان های اعتقادی و اندیشگی برای انسان ارایه کرده که آگاهی از آنها برای رسیدن به مقصد ضروری می باشد؛ همچنین اصول تربیتی و اخلاقی و نظام های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، نظامی، حقوقی و خانوادگی را نیز بیان کرده است. نقطه آغاز حرکت از خداست؛ همان گونه که نقطه پایان نیز از اوست: «انا لله و انا الیه راجعون.»
محرک ها و عوامل انگیزشی در قرآن را می توان در دو گروه طبقه بندی کرد: عوامل هدایت و عوامل ضلالت. تمسک به دستور العمل ها و توصیه های هدایت گر قرآن، راه نجات از بحران های کنونی است، از این رو جوامعی که به قرآن اعتقاد دارند با آگاهی بیشتر از آن می توانند بر مشکلات خود فایق آیند و آنان که بدان معتقد نیستند با پذیرش آن، در راه صواب و هدایت گام خواهند گذاشت. دعوت پیامبر اسلام و در نتیجه قرآن برای تمامی انسان هاست.
بعثت پیامبران دو هدف کلان داشت: تزکیه و پالایش اخلاقی و معنوی جامعه و آموزش و تعلیم کتاب و حکمت. بنابراین از قرآن می توان دو انتظار داشت: یکی تصحیح بینش؛ بینشی که نشان دهنده خط سیر کلی انسان از مبدا تا معاد است. دوم، تعلیم دانش، دانش هایی که اگر قرآن به ما نمی گفت، از آنها آگاه نمی شدیم.
بینش و دانش ارایه شده در قرآن عهده دار رهایی انسان از ظلمت ها به سوی نور است. این نور جامع خوبی های دنیا و آخرت است؛ توسعه ای همراه با تعالی؛ مادیتی است همراه با معنویت. این بینش و دانش عناصری دارد که عوامل بحران ساز را خشکانده و از بین می برد، برخی از این عناصر به قرار زیر است: تاکید بر ولایت الهی، حرمت و ممنوعیت هر نوع رهبری و حکومت غیرالهی و ظالمانه، ضرورت اجرای عدالت، واگذاری کارها به افراد متعهد و متخصص، وجوب اطاعت از خدا و پیامبر اولوالامر، وفای به عهد، پرهیز از مراجعه به طاغوت، آزادی انسان از هر آنچه او را از عبودیت خدا دور می کند، آمادگی نظامی متناسب با شرایط زمانه، خمس و زکات و انفاق برای رفع محرومیت های اقتصادی، رعایت حقوق یکدیگر و منع غیبت و تهمت و دروغ و افترا برای حفظ کرامت انسان ها، منع قاتل و سرقت و مفاسد اخلاقی برای حفظ حقوق بشر، احترام به پدر و مادر و …
بر همین اساس است که حضرت محمد (ص)، تمسک به قرآن و عترت را راه نجات و هدایت دانسته است.
باید اذعان کرد که مفسران قرآن تاکنون توجه شایسته و بایسته ای به موضوع سیاست و قرآن نداشته اند. در میان تفاسیر موجود، آنها که به مباحث سیاسی توجه کرده اند، بسیار نادرند.
المیزان فی تفسیر القرآن (علامه طباطبایی) و تفسیر پیام قرآن جلد دهم با عنوان قرآن مجید و حکومت اسلامی، زیر نظر آیت الله مکارم شیرازی، از جمله تفاسیری هستند که تا حدی به موضوع مورد بحث پرداخته اند.
یکی از کارهای پسندیده ای که درباره قرآن انجام شده تهیه معجم معنایی قرآن است، با استفاده از اثر مهم المعجم المفهرس لمعانی القرآن می توان به برخی از موضوعات سیاسی که در قرآن درباره آنها بحث شده، دست یافت. برخی از آن موضوعات عبارتند از: الاخوهٔ، البیعهٔ، الجهاد و …
چنان که مشهود شده است در آیات مدنی مباحث سیاسی و در آیات کلی به مساله آخرت توجه شده است.
مقاصد قرآن در اندیشه و عمل سیاسی امام خمینی (ره) از نکته های درخشان و ممتاز در زندگی ایشان است. به حق می توان امام را احیاگر مقاصد سیاسی و اجتماعی قرآن در جهان امروز دانست. اهمیت توجه به مقاصد قرآن و عمل به آنها، چه قبل از انقلاب و در درس های ایشان درباره ولایت فقیه و حکومت اسلامی و چه پس از آن، همواره مورد توجه ایشان بوده است؛ به گونه ای که ایشان در وصیت نامه الهی - سیاسی خود بر آن تاکید کرده، افتخار خود و ملت ایران را تلاش برای تحقق مقاصد قرآن و سنت دانسته است.
در آغاز بحث ولایت فقیه نیز امام خمینی مخاطبان خود را به فاصله ای که بین اسلام موجود در حوزه های علمیه و اسلام واقعی وجود دارد، توجه داده و از آنها خواسته است تا در آیات سیاسی و اجتماعی قرآن بیندیشند و ضمن تبیین آنها برای مردم، خود را برای عمل به آنها آماده کنند. سیاست امام بر گرفته از منابع اصیل اسلامی، به ویژه قرآن بود و رمز و راز پیروزی امام بر استکبار و استبداد نیز در همین نکته نهفته است. جنس سیاست امام با ماهیت و جنس سیاست مکاتب مارکسیستی و کاپیتالیستی متفاوت و بلکه متضاد بود و لذا با آنها درگیر شد و اگر ما می خواهیم همچنان بر مسیر مستقیم اسلام پافشاری کنیم و امام را الگوی خود قرار دهیم لازم است به ویژگی های اندیشه امام تأسی کنیم.
به نظر می رسد مهمترین خصایص فکری امام که او را به بزرگ ترین احیاگر دین اسلام در جهان معاصر تبدیل کرد، توجه به قرآن بود. امام مقاصد قرآن را دریافت و برای تحقق آنها به پا خاست.
ایمان و معنویت، قسط و عدل، علم و معرفت، سعادت دنیا و آخرت و حرکت کاروان بشری به سوی خداوند متعال، از مقاصد قرآن محسوب می شود. اما اگر از زبان قرآن مقصدی اصلی برای آن بیان کنیم، قیام لله است؛ قیام برای هواهای نفسانی تاریخ را به سمت و سویی می برد که رضایت خدا در آن نیست. قیام و تلاش و حرکت و سمت و سوی انسان ها در طول تاریخ به سوی دو جهت و گرایش انجام شده است. آنان که به سمت خدا در حرکت بوده اند و کسانی که به سوی غیر خدا رفته اند. قرآن و عترت ضامن حرکت و چراغ هدایت بشر در مسیر الهی است و قیام لله در صورتی که با استقامت بر آن همراه شود رستگاری و سعادت دنیا و آخرت را در پی خواهد داشت.
سرچشمه تفرقه و تشتت در میان مسلمانان، اشکال در استقامت بر حرکت در مسیر الهی است. اگر در صدد تحقق مقاصد قرآن و در زندگی خویش هستیم باید مقاصد قرآن را به تفصیل بشناسیم و قوانین آن را برای اجرا، متناسب با شرایط عصر و نسل حاضر، عملیاتی کنیم؛ در غیر این صورت مشمول شکایت پیامبر اسلام در قیامت خواهیم شد.
در کتاب درآمدی بر مستندات قرآن فلسفه سیاسی امام خمینی (ره) تلاش شده است تا بنیادی ترین مفاهیم و مباحث سیاسی - که مباحث فلسفه سیاسی است - در نگاهی تطبیقی در قرآن کریم و سخنان امام خمینی مورد بحث و کاوش قرار گیرد.
این کتاب به تالیف نجف لک زایی، توسط موسسه بوستان کتاب منتشر شده و با قیمت ۱۹۵۰ تومان در دسترس علاقه مندان است.

منبع : روزنامه جوان