داروهای تندرستی

امروزه بنظر می‌رسد که برای هر نوع بیماری، داروی خاصی وجود داشته باشد. عوارض شایع و مزمنی مانند اعتیاد، چاقی، ریزش مو، ناتوانی‌های جنسی و چروک‌های صورت و پوست از جمله مواردی هستند که قابل درمان و برطرف کردن شده‌اند. امروزه صنایع دارویی از این رهگذر منافعی را برای خود برآورد کرده‌اند.
به خصوص استفاده از فناوری‌های نوین داروسازی مانند استفاده از روش‌های غیر تهاجمی و مسیرهای مطمئن و سلامت در داروسازی در سرلوحه اقدامات این شرکت‌ها می‌باشد. در حقیقت موج نوینی از اقلام دارویی به نام داروهای تندرستی (lifestyle) شکل گرفته است.
داروهای تندرستی در بین اقلام دارویی یکی از سریعترین رشدهای مربوط به بازار فروش را داشته است. در حال حاضر حجم این بازار بالغ ‌بر ۲۳ میلیارد دلار می‌گردد و صنایع دارویی و صنایع دارورسانی با اشتیاق درصدد ارتقاء رشد آن هستند. صنایع دارویی از مدت‌ها قبل ارزش فناوری‌های مربوط به دارورسانی را از طریق آزادسازی کنترل شدهٔ فرآورده‌های خوراکی، ترنس درمال، داخل بینی، اسپری، بوکال (داخل حفرهٔ دهانی) و تزریق بدون سوزن پی برده بودند و از این رهگذر فرآورده‌های پرفروش زیادی را عرضه کرده‌اند. با افزایش هزینه تحقیق و توسعه و افزایش اقلام ناموفق در مراحل مطالعات بالینی و افزایش احتمالی خطر رقابت‌های ژنریک، شرکت‌های داروئی درصدد ارائه داروهای موجود با حالت ارتقاء یافته هستند.
شرط استفاده بلند مدت از داروهای تندرستی توسط مصرف‌کنندگان، به نوع عرضه محصول و نداشتن عوارض جانبی وابسته می‌باشد. به طور مثال افرادی که این نوع داروها را مصرف می‌کنند، تمایل دارند مطمئن شوند که آیا مصرف این فرآورده‌ها عاری از عوارض خطرناک برای آنهاست؟ به این علت است که شرکت‌های دارورسانی به دنبال عرضه نوین این اقلام می‌باشند. در اینگونه موارد مصرف جلدی و یا ترنس درمال بر روش‌های تزریقی و حتی خوراکی مزیت دارد. مصرف زیست چسب و حتی برخی از لوسیون‌ها نسبت به فرم خوراکی با توجه به دارا بودن اثرات مؤثر یکسان و عوارض جانبی کمتر، دارای مزیت بیشتری است.
در این راستا مصرف هورمون‌ها و کنتراسپتیوها از طریق زیست چسب‌ها و از طریق جلدی و با مقادیر پایین‌تر نسبت به فرم‌های خوراکی دارای مزیت بیشتری است. شرکت Enhance Biotechnology که اخیراً با Ardent Pharmaceuticals ادغام شده است، به تازگی تمام خطوط تولید خود را به تولید داروهای مخصوص تندرستی و بهداشت اختصاص داده است و معتقد است که با درمان عوارض مزمن و ارائه داروهای تندرستی نه تنها به درمان کمک کرده‌، بلکه کیفیت زندگی را نیز مدنظر قرارداده‌است. از دسته داروهایی که در خط تولید این شرکت قرار گرفته‌اند، داروهای کنتراسپتیو مردانه، حفظ قوای رئیسه بدن، مقابله با پیری، پسوریازیس، سلولیت (افزایش چربی ناخواسته زیرپوست) و داروهای دندانی بیشتر مدنظر قرار گرفنه اند.
● داروهای کاهش دهندهٔ چاقی
امروزه چاقی یکی از بزرگترین معضلات بهداشتی جوامع غربی است. با توجه به ضریب وزنی (BMI) که اگر از ۳۰ بالاتر باشد به فرد، اطلاق چاق داده می‌شود، برآورد شده‌است که ۳۰% جمعیت ایالات متحده چاق باشند. برآورد شده است که حجم بازار فرآورده‌های کنترل وزن فقط در امریکا از ۵۲۶ میلیون دلار در سال به ۵/۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۲ برسد. با توجه به اینکه چاقی با بروز برخی از بیماری ها مانند دیابت نوع دوم، بیماری های قلبی و برخی سرطان‌ها در ارتباط است، لذا این عارضه ناخواسته در جوامع مختلف به یک معضل بهداشتی تبدیل شده است.
داروهای ضد چاقی که اخیراً مطرح شده‌اند، عبارت از Sibutramine شرکت Abbott و Orlistat شرکت Roche می‌باشند، اما این داروها همراه عوارض ناخواسته‌ای هستند و تقاضای بازار برای مصرف داروهای جدید بالاتر از این حد می‌باشد. به نظر می‌رسد که با ورود شرکت‌های دارورسانی، مزایای این داروها در شکل‌های جدید دارورسانی به بیش از مصرف خوراکی، ارتقاء یابد و این امر سبب تأثیر سریعتر و کاهش عوارض جانبی داروهای موجود گردد.
به طور مثال مصرف داخل بینی شاید بتواند سرعت اثر و کارایی این نوع داروها را ارتقاء دهد و ضمناً سبب کاهش عوارض نزد مصرف کنندگان شود. شرکت Palatin Technologies در این راستا به زودی ممکن است یک فرآورده افشانه داخل بینی جدیدی را برای درمان چاقی به نام PT- ۱۵ از دسته آگونیست‌های ملانوکورتین – ۴ (MCU) به بازار عرضه نماید. این شرکت‌ تحقیقات بالینی افشانه داخل بینی این نوع فرآورده را از سال ۲۰۰۵ شروع کرده‌است. دلایل محکمی برای افزایش نقش گیرنده MCU در میل به غذا خوردن و حفظ تعادل انرژی در بدن وجود دارد. به نظر می‌رسد که آگونیست‌های ( مقلدهای) این گیرنده، مانند alpha- MSH سبب بی‌اشتهایی گردیده و آنتاگونیست‌های آن تحریک اشتها و میل به خوردن را ایجاد نمایند. از این حیث، فرآوردهٔ افشانه‌ای داخل بینی اینگونه آگونیست‌ها شاید به عنوان یک ضد چاقی سریع‌الاثر بتوانند وارد بازار شود.
Nastech شرکت‌ داروسازی دیگری است که این بار روی فرآوردهٔ پپتیدی به نام Pyy۳-۳۶ کار می کند. در حقیقت این پپتید، یک هورمون داخل بدن است که توسط سلول‌های اندوکرینی خاصی به نام L-Cells در داخل دستگاه گوارش در پاسخ به مصرف غذاهای گوشتی و چرب ایجاد می‌شود. نقش این هورمون به صورتی است که انسان پس از مصرف یک وعده غذای کامل به واسطه این هورمون احساس سیری می کند. با مصرف و ارائه افشانه داخل بینی فرآورده چنین هورمونی و ورود آن به جریان خون، شاید در انسان احساس سیری سریعی به دست آید که این امر هدف ارائه این محصول توسط شرکت تولید کنندهٔ آن می باشد.
این ماده نسبت به Leptin مقاومت مولکولی بیشتری دارد. اگر چنین فرآورده‌ای ارائه شود، می‌توان اذعان نمود که این محصول تنها داروی درمان کنندهٔ چاقی غیرمهاجم (non - invasive) می باشد. خوشبختانه نتایج حاصل از مرحله I مطالعات بالینی، افشانه داخل بینی محصول Pyy۳ – ۳۶ سلامت بودن، تحمل ‌پذیری مناسب و کاهش اشتها و کم شدن وزن را به خوبی نشان داده‌است.
اخیراً شرکت Nastech برای تولید تجارتی و بازاریابی محصول خود با شرکت Merck & co قراردادی را امضاء کرده است. به نظر می‌رسد که با افزایش آگاهی و دریافت بیشتر در مورد سلول‌های مخاط بینی و عملکرد فضای محکم بین سلولی مخاط بینی، که به عنوان سدی در برابر دارو رسانی به جریان خون عمل می‌کنند، در آینده داروهای مؤثرتری از طریق بهبود فرمولاسیون افشانه‌های داخل بینی برای درمان چاقی مطرح شوند. به نظر می‌رسد که مصرف داروهای کنترل کنندهٔ وزن بدن مانند Pyy۳ – ۳۶، در صورت مطرح شدن، بتوانند سلامت بیشتری را نسبت به داروهای ضدچاقی با اثر مرکزی مانند rimonabant و Axokine به همراه داشته باشند.
شرکت داروسازی دیگری که در این زمینه فعالیت دارد به نام Alizyme است که بر روی محصول ضدچاقی جدیدی به نام ATL – ۹۶۲ سرمایه‌گذاری کرده است. این دارو مانند Orlistat مهار کنندهٔ Lipase و مانع جذب چربی است. اما این فرآورده بطور قابل توجهی فاقد عوارض جانبی است. فاز II مطالعات بالینی این دارو با شرکت ۶۰۰ بیمار چاق انجام شده است و عوارض جانبی خاصی نیز ثبت نشده است.
این دارو به علت سلامت بالایی که دارد تنها دارویی است که می‌تواند در جلوگیری از چاقی غیر بالغین نیز به کار گرفته شود. شرکت تولید کنندهٔ این دارو معتقد است که کاهش وزن، حفظ سلامت بالای ضمن مصرف و عوارض جانبی کمتر برای استقبال از یک داروی ضد چاقی بسیار مهم است. Phytopharm نیز محصول گیاهی دیگری به نام P۶۴ ارائه کرده است. این شرکت فرآورده خود را از نوعی کاکتوس به نام Hoodiacactus که در طب سنتی قبایل کالارایی موجود بود، گرفته است. در حقیقت ایده مصرف این کاکتوس از نزد شکارچیان این قبایل که برای مدت طولانی بدون غذا به شکار می رفته‌اند و برای مصون ماندن از گرسنگی آن را مصرف می‌کرده‌اند، گرفته شده است.
در سال ۲۰۰۳ Pfizer که سرمایه‌گذار مشترک با شرکت Phytopharm در تولید P۵۷، محصول سنتی دیگر ضد اشتهای این شرکت بوده است، از ادامه همکاری امتناع ورزید. برخی از داروها نیز از طریق اثر مرکزی بر کنترل وزن مؤثر هستند. این داروها مدت‌ها است که در بازارهای مصرف وجود دارند. rimonabant متعلق به Sanofi – Aventis یک ضداشتهایی است که از طریق تأثیر برگیرنده‌های اندوکانابینولید (CB - ۱) مؤثر می باشد. فعالیت زیاد سیستم کانابینوئیدی در مغز سبب پرخوری و در سلول‌های چربی سبب تجمع آن می‌شود. این دارو به جز تأثیری که بر روی کاهش وزن می‌گذارد سبب بهبود فاکتورهای قلبی مانند کاهش کلسترول و تری‌گلیسیرید و بهبود متابولیسم انسولین می‌شود.
مطالعات نشان می‌دهد که این دارو در کنترل نارسایی‌های قلبی تأثیر مثبت دارد. اما معذالک سؤالات اساسی پیرامون مصرف بلند مدت این دارو و تأثیر آن برچاقی مزمن وجود دارد. حتی اگر فردی پس ازمصرف طولانی آن، یک باره دارو را قطع نماید، معلوم نیست سیستم مرکزی کانابینوئیدی در مقابل قطع دارو چه پاسخ ناهنجاری داشته باشد. در هر صورت می بایستی که پاسخ‌های روان تنی بیشتری مربوط به مصرف طولانی مدت این دارو جمع‌آوری شود.
برخی از داروها نیز با تأثیر خود بر روی لپتین، یعنی هورمونی که سبب کنترل حجم خوردن می‌شود، مؤثر هستند. با افزایش لپتین در بدن میل به خوردن کاهش می‌یابد. Axokine به عنوان یک عامل نوروتروپیک (CNTF) نیز با کنترل لپتین به عنوان کنترل کنندهٔ وزن بدن مؤثر است. مصرف این دارو سبب تولید برخی از آنتی بادی‌ها در بدن می‌شود و این مهمترین عارضه جانبی این دارو می‌باشد که در ۳۰% مصرف کنندگان دیده شده است. دیگر دارویی که به نوعی در بازار مصرف وجود دارد و از طریق مهارکنندگی لیپاز اثر مرکزی خود را اعمال می‌کند عبارت از Sibutramine است . در جدول ۱ لیست برخی از مهمترین داروهای ضد چاقی در دست تحقیقات بالینی ارائه شده‌است.
● داروهای مؤثر بر ترک سیگار
شرکت‌های فعال در زمینه دارو رسانی از طریق زیست چسب‌های حاوی نیکوتین توانسته‌اند به نوعی در کنترل مصرف دخانیات نیز مؤثر باشند. اما برخی از شرکت‌های دارو رسانی با بکارگیری واکسن نیکوتین درصدد ترک و یا درمان مصرف دخانیات برآمده‌اند. واکسن TA-NIC شرکت Xenova با تزریق روزانه در کوتاه مدت توانسته است ترک سیگار را درمان نماید. این واکسن در ارتباط با توقف سرخوشی حاصل از مصرف سیگار عمل می‌نماید. زمانی که فرد سیگاری مبادرت به کشیدن سیگار نماید، نیکوتین وارد جریان خون شده و با آنتی بادی موجود متصل شده و زوج اتصال یافته در سد خونی مغزی به دام می‌افتد و سبب از بین رفتن به اصطلاح لذت ظاهری سیگار کشیدن نزد فرد سیگاری می‌شود. پیشنهاد شده است که این واکسن در کنار مصرف سایر درمان‌های دارویی جهت قطع سیگار استفاده شود. شرکت Nabi Biopharmaceuticals نیز واکسنی به نام NIC – VAX که حاصل اتصال با نیکوتین است را تولید نموده است. شرکت Micap انگلستان نیز با BioProgress قرار داد تولید فیلم حاوی میکروانکپسولاسیون را بسته است. این فرآورده در توقف مصرف دخانیات نزد سیگاری‌های جوان مؤثر است .
● داروهای مؤثر جنسی
داروهای مؤثر بر ناتوانی مانند Viagra از استقبال گسترده‌ای در بازار برخوردار بوده‌اند. امروزه شرکت‌های دارورسانی زیادی در تلاش برای عرضه مفیدتر این گونه داروها از طریق دارو رسانی نوین می‌باشند. فرمول استنشاقی آپومرفین متعلق به شرکت Nastech در مرحله II مطالعات بالینی قرار دارد. در حقیقت این نوع دارو رسانی نوین سبب افزایش سرعت اثر، حفظ سلامت کاربرد دارو و افزایش تأثیر آن شده‌است. آپومرفین نوعی آگونیست دوپامین می‌باشد که سبب تحریک از طریق گیرنده‌های هیپوتالاموس مغزی می شود. این دارو در دسته محرک‌های D۱/D۲ قرار می‌گیرد. در مقابل اثرات مرکزی این دارو، Viagra سبب افزایش خون محیطی از طریق مهار آنزیم PDE- ۵ می‌گردد. این نشان می‌دهد که مصرف استنشاقی آپومرفین عوارض ناخواسته قلبی مشاهده شده در مصرف Viagra در نزد برخی از بیماران را به همراه ندارد. در عوض فرم استنشاقی سبب افزایش تأثیر این دارو بر روی گیرنده‌ها شده‌است.
Palatin Technologies نیز یک نوع پپتید استنشاقی برای درمان تحریک ناپذیری جنسی در اختیار دارد. این فرآورده به نام PT – ۱۴۱ مشخص شده است. افشانه استنشاقی این پپتید در ۷۰% داوطلبین نسبت به Viagra بهتر عمل کرده‌است . قرار داد ورود به بازار این دارو با شرکت King Pharmaceuticals به امضاء رسیده است. این دارو سبب تحریک پذیری در تمام بیماران شده است. Alprostadil شرکت Vivus یکی از آخرین فرآورده‌هایی است که در سال ۲۰۰۶ به بازار عرضه خواهد شد. دارو رسانی ترنس درمال نیز برای عرضه مؤثرتر داروهای ناتوانی جنسی به کار گرفته شده‌است. در این عرصه شرکت‌هایی نظیرAuxilium، Antares Pharma، Biosante و NexMed هر یک به نوعی در زمینه دارو رسانی ترنس درمال فعالیت دارند.

دکتر مرتضی پیرعلی همدانی

منبع : دارو فناوری ایران