مسایل مستحدثه پزشکی

پاسخ گویی به مسائل مستحدثه و نوپیدا در اعصار مختلف درمیان فقیهان، امری رایج بوده، اما در سده گذشته، با گسترش علوم و تحولات فرهنگی، صنعتی و اجتماعی شدت یافته است. یکی از حوزه های مرتبط با مسایل نوپیدا حوزه مسایل پزشکی است که مانند دیگر جنبه های زندگی پیشرفته، دستخوش دگرگونی های بسیاری شده است. بی توجهی فقیهان به این پرسش ها، ما را با یکی از دو مشکل روبه رو خواهد کرد:
الف) بیرون رفتن احکام فقهی از عرصه رفتار فردی و اجتماعی و پدید آمدن یک فضای سکولار- عرفی زن- عاری از رفتار دینی.
ب) درانزوا قرار گرفتن دینداران و ایجاد سردرگمی و بی هویتی درآنان شبیه سازی- که در زبان عربی به آن «استنساج» و درلاتین «cloning» گفته می شود- دانش وفن آوری زایش و تکثیر جاندار از غیر مسیر طبیعی است. شبیه سازی «cloning» شیوه ای از تولید مثل جانداران است که بدون آمیزش طبیعی، یک سلول بدنی (غیرجنسی) و یک سلول جنسی، پس از ترکیب و تحریک روند تکاملی خود را در رحم زنی که سلول اولیه از بدن او جدا سازی شده، ادامه می دهد تا به جنین تبدیل و متولد شود. درواقع شبیه سازی جانداران، شبیه قلمه زنی درگیاهان است. همچنان که برای تکثیر گیاه دوروش وجود دارد:
یکی بذر پاشیدن و دیگری قلمه زدن.
▪ دانش شبیه سازی نیز مانند دانش های تجربی (انرژی هستی و ...) دارای جنبه های مثبت و منفی است. از جمله آثار سودمند آن:
۱) استفاده ازآن درتکثیر گیاهان و حیوانات و اصلاح آنها
۲) کمک به باز آفرینی و تکثیر حیوانات منقرض شده یا در حال انقراض ۳- کمک به اصلاح ژن ها و نجات نوزادان از امراض وراثتی و ... می باشد.
▪ آثار زیان بار و خطرناک شبیه سازی شامل آسیب های درونی است که از جمله آن:
۱) موجودات زنده شبیه سازی شده ممکن است در درازمدت بامشکلات و پیچیدگی های ژنتیکی روبه رو شوند.
۲) هرچه شمار افراد مشابه درجامعه بیشتر باشد، احتمال نابودی آنان بیشتر خواهد بود. همین تنوع خیره کننده، منشاء بقای نسل انسان است. در حالی که کاهش تنوع ژنتیکی افراد یک جامعه - که فرآیند شبیه سازی است- احتمال از پا درآمدن آنها را با یک ویروس یا عامل بیماری زای ویژه به شدت افزایش می دهد.
شبیه سازی آسیبهای برونی نیز دارد که شامل آسیب های اعتقادی، اخلاقی و انسانی و... است. یکی از این آسیبها این است که شبیه سازی، برخلاف فطرت الهی است. فطرت انسان ها و دیگر جانداران برسنت ازدواج استوار است و در قرآن کریم بارها برآفرینش انسان برپایه سنت ازدواج تاکید شده است. ولی شبیه سازی بربی نیازی ازیکی از دو زوج استوار است. افزون برآن، ازدواج، افزون بر تولد و تکثیرنسل، فواید و آثار سودمندی، مانند آرامش، دوستی و محبت و مهرورزی را داراست که این عواطف درشبیه سازی ازمیان می رود. انسان موجودی است که افزون بر پیکر مادی، بعدی غیر مادی نیز دارد که از آن به روح یا نفس تعبیر می شود. برای اثبات چنین بعدی در انسان، برهان های گوناگونی از سوی متفکران مسلمان و غیر مسلمان بیان شده که تجربه پذیرفتن آنها، برهان دنیوی «انسان معلق در هوا» است. انسان، موجودی دارای روح و جسم است، ولی همه سخن درگونه ارتباط میان انسانهاست. به هرروی، اصل موضوع بودن وجود روح برای انسان، ما را وادار می کند تا مرگ و زندگی را با آن در پیوند دانسته، اعطای روح را نشانه مرگ و بازپس گیری آن را علامت مرگ بدانیم. برپایه آموزه های دینی، «حیات» عبارت است از : دمیده شده روح در پیکر. ملاک درحیات انسانی «ولوج روح» درجسم پس از کامل شدن آن است. مقصود از روح دراین جا، روح عقلی است. که در حکمت از آن به نفس ناطقه تعبیر می شود. از این روح درروایات ما به روح حیات و بقا یاد شده است. که دلالت برتجرد و غیر مادی بودن آن نیز می کند. این روح عقلی که ملاک انسان بودن انسان است، جزو روح و حیات سلولی است که پیش از چهار ماهگی و پس از آن در جنین وجود دارد. مرگ در حوزه دینی عبارت از میان رفتن تعلق روح به بدن می باشد، از میان رفتنی پایانی و غیر موقت.
▪ مرگ نیز درحوزه پزشکی دوگونه است، ۱) مرگ جسدی که عبارت است از ظهور نشانه های توقف حیات و اعمال حیاتی ۲) مرگ سلولی که عبارت است که از تجزیه بافت های بدن. در روایات دینی ما توجه بسیاری به اثبات مرگ حتمی درانسان ها شده است. از امام صادق نقل است که باید در دفن پنج گروه ازافراد تایقین به مرگشان خودداری کرد: غریق، صاعقه زده وزیر آوار رفته، کسی که براثر بیماری اسهال درمعرض مرگ باشد و کسی که دچار خفگی بادود شده باشد. بنابر این بابه دست آوردن یک قانون کلی می توان چنین نتیجه گرفت که تایقین به مرگ شخص پیدا نشود، نمی توان او را دفن کرد. این کتاب در ادامه نگاهی به مساله یائسگی و بررسی آراء فقها دارد و در آخرین بخش به احادیث نبوی درمباحث پزشکی و درمانی استفاده می کند.

فاطمه سلیمانی
نام کتاب: مسایل مستحدثه پزشکی :۲ (شبیه سازی، نشانه های مرگ و زندگی، یائسگی)
تهیه و تحقیق: دفتر تبلیغات اسلامی شعبه خراسان رضوی
ناشر: موسسه بوستان کتاب (مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)

منبع : روزنامه جوان