کمرنگی در تفکر مرکزی

فیلم سینمایی «گوشواره» ساخته «وحید موسائیان» که این روزها روی پرده سینماهاست، از کمرنگ بودن تفکر مرکزی فیلمساز و نمود آن در فیلم آسیب دیده و نمی تواند با همه امتیازهای بالقوه خود به کاری موفق بدل شود.
«وحید موسائیان» در پنجمین فیلم سینمایی کارنامه علاوه بر اینکه زاویه دید خود را در نگرش به مخاطب تغییر می دهد، نگاهی آسیب شناسانه دارد به مقوله فیلمنامه نویسی در سینمای ایران که همیشه به عنوان نقطه اصلی قوت و ضعف یک فیلم از آن یاد می شود.
از همین وجه است که فیلمساز پس از نگارش مستقل یا مشترک فیلمنامه های آثار قبلی خود، در «گوشواره» به سراغ یک قصه کوتاه از مجموعه داستان «لبخند انار» هوشنگ مرادی کرمانی می رود و کلیت پروسه نگارش را به وی واگذار می کند.
نویسنده ای که چهره آشنا ادبیات داستانی در مدیوم سینماست و مجموعه «قصه های مجید» کیومرث پوراحمد و «مهمان مامان» داریوش مهرجویی وامدار نوشته های ساده و بی تکلف وی هستند. هرچند بسیاری معتقدند مرادی کرمانی اصلا داستان هایش را با پیش فرض بدل شدن به یک فیلم سینمایی می نویسد، ولی این نکته هم نمی تواند چیزی از ملموس بودن و صمیمیت کار او بکاهد که نقطه قوتی مهم محسوب می شود.
قصه هایی واقعی که تلخی را در زیرلایه و عمق خود حفظ کرده و در پوششی از طنزی هوشمندانه و ظریف به مخاطب ارائه می دهند. طبیعتا سابقه اقتباس های موفق از آثار مرادی کرمانی در انتخاب یکی از آثار وی به عنوان دستمایه کار موسائیان تاثیر داشته است.
این فیلمساز پس از مهجور ماندن کارهای قبلی خود به نوعی رویکرد آگاهانه برای بازسازی پل ارتباطی خود با مخاطب دست می زند و سینمای کودک، طنز خاص، بازیگران حرفه ای و البته پشتوانه ادبی را برای این مهم کافی می داند. اما به نظر می آید آنچه موسائیان به عنوان شرایط کافی برای رسیدن به یک فیلم مردمی و موفق در نظر گرفته، تنها شروط لازم برای طی این طریق هستند نه کافی. شروطی که هر چند حضورشان لازم است ولی آنچه آنها را تکمیل و به نتیجه ایده آل می رساند، جهان بینی و حضور چشمگیر تفکر فیلمساز در پس همه اینهاست که در «گوشواره» این وجه کمتر احساس می شود.
هرچند تقسیم بندی های محدودکننده ژانری که هر فیلمساز را به گونه سینمایی خاص وابسته می کند به نوعی خلاقیت هنری را نفی کرده و فرصت تجربه گرایی را از فیلمسازان می گیرد، ولی به هر حال باید این نکته را مورد توجه قرار داد که اثر نهایی باید قرابتی با صاحب اثر پیدا کند. بسیاری از فیلمسازان برجسته هستند که با وجود تجربه کردن گونه های مختلف سینمایی همیشه چیزی به عنوان جوهره خود به کار اضافه می کنند، وجهی همچون شناسنامه که به محصول نهایی هویت می بخشد. به گزارش مهر، فیلم «گوشواره» به نوعی نسبت روشن با موسائیان ندارد و شاید کمتر بتوان به بازشناسایی فیلمساز از ورای اثر رسید.
یک فیلم کودکانه با همان تعریف اشاره شده که جنس طنز تلخ خاص مرادی کرمانی را در لایه های خود یدک می کشد و این وجه از آنجا خودنمایی می کند که مخاطب با قلم این نویسنده از ورای آثار نوشتاری و آثار به تصویردرآمده اش آشناست. فیلم در ضرب الاجلی یکروزه، عواقب بلندپروازی یک دختر از طبقه فقیر جامعه را به تصویر می کشد.
بلندپروازی که باعث به دردسر افتادن او، مادر، ناپدری و... می شود و در انتها با از سر گذراندن یک شب سخت، آنها را دور هم جمع می کند. جنس خاص طنز مرادی کرمانی که در «مهمان مامان» به گونه ای اوج سینمایی رسید، نوعی طنز هجوگونه مناسبات روزمره زندگی را به همراه دارد که موقعیت های تصویری خوبی را برای یک فیلمساز در برگردان سینمایی فراهم می کند.
مهرجویی در «مهمان مامان» توانست این وجه را با لحن انتخابی برای روایت فیلم، پرداخت کلیت کار و... هماهنگ کند و به اوج برساند. از همینجاست که مثلا عمل جراحی ماهی قرمز حوض، دستور درست کردن غذا با میگو و... در بطن فیلم بدل به طنزی همخوان با هجو کلیت این موقعیت می شود. رویکردی خاص که به فیلم هویت داده، آن را شاخص کرده و شبیه فیلمی دیگر نمی کند. اما در «گوشواره» با وجود دستمایه های رسیدن به این زبان، هویت و لحن خاص، چنین مهمی حاصل نمی شود. به عنوان مثال اگر حضور مرغابی را به عنوان موقعیت برای ورود به این حیطه های خاص و جولانگاهی برای نمود زبان خاص فیلمساز در نظر بگیریم، موسائیان نتوانسته از آن بهره ای درخور ببرد و به جای ایجاد یک زبانی کلی برای فیلم، کلیت کار را دچار چنددستی کرده است.
فیلم در پرداختن به شعار و پیام های اخلاقی هم نمی تواند به ساختار تعریف شده درونی برسد و این وجه هم در کنار موقعیت های طنز که بی سرانجام فقط به تصویر درآمده، دچار نوعی بی هویتی است. پیام های مستقیم که به نوعی حتی مخاطب کودک و نوجوان این روزها را که از هوشیاری بالایی برخوردار است، پس می زند و ظرافت در طراحی آنها کمتر به چشمی می خورد. موسائیان در وجه انتخاب بازیگر هم تلاش کرده در عین حالی که از چهره های حرفه ای و شناخته شده استفاده می کند، با قرار دادن آنها در کاراکترهای تازه به نوعی آشنازدایی کند.
هرچند این وجه هم از هوشمندی این فیلمساز و تلاش او برای حرکت نکردن روی عادت مخاطب می آید، ولی باز هم این نوآوری نتوانسته در کنار دیگر موارد اشاره شده به پیوندی مناسب برسد. حضور «اکبر عبدی» در نقش یک پدر پزشک که پدرش مامور شهرداری بوده، مسعود رایگان در نقش یک ناپدری شهرستانی و کج اندیش که همه چیز را به بدشانسی خود نسبت می دهد، رویا تیموریان در نقش یک مادر شهرستانی دلسوز و البته یکدنده از امتیازات بالقوه هستند که «گوشواره» دارای آنهاست، ولی نمی تواند آنها را به فعلیت مناسب برساند.
حتی به نظر می آید در مواردی انتخاب این بازیگران حرفه ای موجب شده نقش فراتر از نیاز داستانی و اهمیتی که دارد بسط پیدا کند و پررنگ شود. از همین روست که باز می رسیم به همان سخن آغازین که «گوشواره» از کمرنگ بودن تفکر مرکزی حاکم بر فیلم(نه داستان) آسیب دیده و نمی تواند به واسطه همه امتیازهای بالقوه و شرایط لازم لاجرم به فیلمی صاحب سبک و حتی موفق در جلب مخاطب بدل شود.

منبع : روزنامه ابتکار