ساخت و ساز در حاشیه زاینده رود و ضوابط ایمنی

از آنجا که احداث هر سازه هزینه هایی را به اقتصاد کلان کشور تحمیل کرده و همچنین هنگام بهره برداری و بسته به نوع کاربری آن، با جان و مال مردم ارتباط پیدا می کند، لذا نظارت بر نحوه طراحی و ساخت ساختمان ها از جایگاه ویژه یی در برنامه ریزی های کلان یک کشور برخوردار است. مسلماً اولین اصل در احداث هر سازه که باید مورد توجه قرار گیرد، چگونگی حفظ و تضمین پایداری آن سازه در طول زمان و برای محافظت افرادی است که قصد بهره برداری از آن را دارند.
یکی از مهم ترین قسمت های سازه که به عنوان حلقه اتصال آن با زمین شناخته می شود، «پی» است. پی وظیفه انتقال بارهای سازه فوقانی خود (مانند وزن ساختمان، نیروی باد، زلزله و...) را به خاک بستر بر عهده دارد. جنس زمین و ظرفیت باربری خاکی که ساختمان به روی آن احداث می شود، عامل تعیین کننده طراحی ساختمان و نوع پی و نیز نحوه اجرا و حفاظت از آن در مقابل پوسیدگی و نشست های احتمالی زمین است. ساختی و ساز در زمین هایی که آب زیرزمینی در آنها در حد بالایی قرار دارد به دلیل آنکه ممکن است هر چند سال یک بار دستخوش نوسانات زیادی شود از حساسیت بیشتری برخوردار است. این بدان علت است که اگر قرار گرفتن پی ساختمان در چنین محیط های مرطوبی که بعضاً به علت جنس خاک یا ترکیبات آب، سولفاته نیز هست، توام با اصول مهندسی و موارد پیشگیرانه لازم نباشد، باعث می شود تا نه تنها بتن و آرماتورهای به کار رفته در آن به تدریج دچار خوردگی و پوسیدگی شود بلکه حتی زمینی که سازه روی آن قرار می گیرد نیز دچار نشست های نامتقارنی شود که در نهایت منجر به کاهش عمر سازه و تخریب آن نیز منتهی می شود. بنابراین در ساخت و ساز هایی که در این گونه زمین ها صورت می گیرد (به خصوص بلندمرتبه ساز ی ها) همواره تا دو درصد کل هزینه ساختمان به مطالعات خاک و زمینی که قرار است سازه در آنجا قرار گیرد، اختصاص می یابد. در همین راستا و به منظور تعیین جنس خاک، ابتدا بسته به نوع پی و ارتفاع ساختمان عمق و تعداد چاه های گمانه زنی مورد نیاز برای حفاری تعیین می شود.
سپس آزمایش های مختلف بسته به نوع و لایه بندی خاکی که از این چاه ها استخراج می شود روی نمونه مورد نظر انجام می شود. آنگاه براساس خروجی آزمایش ها و تحلیل آنها، گزارشی تهیه می شود که نقش تعیین کننده یی در طراحی کلی سازه و نحوه محافظت پی در مقابل خوردگی و نیز مشخص کردن نحوه تسلیح خاک در مقابله با نشست های احتمالی زمین دارد. به طور کلی سطح آب های زیرزمینی تا سطح زمین باید در حد معقول و محاسبه شده یی باشد تا هیچ اثری بر سازه های مختلف نداشته باشد. در صورت افزایش این فاصله، سازه هایی که درون زمین قرار دارند مانند پل های زیرگذر یا تونل های مترو دچار آب گرفتگی می شوند. در شهر اصفهان به علت وجود رودخانه زاینده رود و نیز شرایط اقلیمی خاک، سطح آب زیرزمینی به خصوص در مجاورت رودخانه بسیار بالاست. این سطح به خصوص پس از اجرای طرح هایی مانند احداث سد یا بندهای نگه دارنده آب که به منظور افزایش آب زاینده رود احداث شدند، افزایش چشمگیری داشته است. همچنین این رودخانه در طول زمان (به خصوص قبل از احداث سد) مسیرهای گوناگونی را طی کرده که در نتیجه آن زمین های اطراف رودخانه از نظر رسوب گذاری و لایه بندی خاک از رفتار یکسانی پیروی نمی کنند تا این موضوع اهمیت انجام آزمایشات مکانیک خاک را قبل از احداث سازه در زمین های اطراف رودخانه دو چندان کرده باشد. از طرفی سولفاته بودن خاک در اغلب موارد باعث می شود آبهای زیرزمینی سولفات خاک را شسته و به پی برسانند که این نیز خود موجب خوردگی پی و نیز آرماتورها می شود.
آنچه امروز در ساخت و سازهای حاشیه زاینده رود مشاهده می شود، اشتباه بزرگ مهندسانی است که به رفتار متفاوت خاک بستر در مکان های مختلف توجه نمی کنند و معمولاً به آزمایش های خاک برای سازه های مشابه در مکان های دیگری از حاشیه رودخانه اکتفا می کنند. این موضوع در عمل باعث نشست های بزرگی در بستر زیر سازه می شود که نه تنها به تخریب سازه اصلی بلکه حتی به تخریب و ریزش ساختمان های مجاور نیز منجر می شود؛ آن چنان که نمونه هایی از آن نیز پیش از این اتفاق افتاده است. همچنین در برخی پروژه ها مشاهده می شود که مهندسین درصدد خشک کردن زمین های اطراف رودخانه برمی آیند، این در حالی است که باید توجه داشت اگر سطح آب زیرزمینی در کل شهر کنترل نشود، آنگاه خشک کردن زمین در درازمدت به علت اتصال زمین از طریق لایه های شنی به رودخانه اقدامی عبث بوده و زمینی که پی در آن احداث شده مجدداً مرطوب می شود. با تمام اینها اما آنچه مسلم است اینکه ساخت و ساز در زمین های مرطوب امر تازه یی نیست و سال ها است که در سراسر دنیا انجام می شود اما رعایت اصول مهندسی و ایمنی طبق آیین نامه های معتبر و نیز نظارت دقیق هنگام اجرای پروژه های ساخت و ساز تنها راهی است که می تواند در آینده از خسارات احتمالی جانی و مالی به فرد و نیز در ابعاد کلان تر به اقتصاد کشور جلوگیری کند.

پیمان ابراهیمی

منبع : روزنامه اعتماد