جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا


نگاهی به «رمان تاریخی اشک سبلان»


نگاهی به «رمان تاریخی اشک سبلان»
در این دوران و شرایط حساس و خطیر و سرنوشت ساز میهنمان که با چندین دهه بمباران تبلیغات آریا‌مهری و نیروهای واپسگرا برای وارونه جلوه دادن تاریخ معاصر ایران و دگرگون نمایاندن واقعیت‌ها و رویدادهای تاریخی، بسیاری حقایق از دید مردم میهنمان پنهان نگه داشته شده ((رمان تاریخی اشک سبلان)) «نوشته ابراهیم دارابی» از کتاب‌هایی است که ضرورت خواندن و دقت و تامل بر مطالب مطروحه‌ی آن، نیازی هست انکارناپذیر. در این اثر درخشان هنری که رویدادهای تاریخی کشورمان از سال ۱۳۲۴ تا ۱۳۵۷ در وجهی هنری، تخیلی برگرفته از واقعیت‌های اجتماعی آن دوران بازگو می شود ، موختنی های بس فراوانی می توان یافت که با قلمی جذاب و گیرا ساخته و پرداخته گشته است.
در سال ۱۳۲۴ مردم آذربایجان در یک جوشش تاریخی با قیامی پرشکوه علیه مظالم اجتماعی و اقتصادی وحشتناکی که تحت سیطره حکومت ارتجاعی شاهی در حقشان اعمال می شد، دولت مترقی خود مختاری را پایه نهادند که دفاع از منافع تاریخی آنان در چارچوب ایرانی دمکراتیک را خواستار بود. قوام السلطنه این پیر کهنه کار فعال در عرصه سیاست ایران که از مزدوران دیرین استعمار می بود، در مقام نخست وزیری شاه با هدایت امپریالیست‌ها نقشه سرکوب مردم آذربایجان و نابودی دولت خود مختارشان را کشیده ، به وحشیانه ترین شکلی آن را به مرحله اجرا گذاردند. مرتجعان با کشتار وسیع و بی رحمانه و ناجوانمردانه‌ی مردم آذربایجان مبادرت به انتقام از مردم زحمتکش این خطه از کشورمان برآمدند.
سپس وقیحانه با تبلیغاتی بی شرمانه این عمل ننگین خود را بدین سان توجیه کردند : گویی هدف واقعی زحمتکشان این دیار نه رسیدن به منافع حقه ی خود، بل تجزیه‌ی کشور بود. رسوبات این تبلیغات شاهی هنوز هم در اقشاری از افراد تاثیرات منفی خود را نه تنها از دست نداده ، در اشکال گوناگونی به بازتولید خود می پردازد. در رمان زیبا و خواندنی آقای دارابی، این وقایع آن‌چنان مستند، واقعی و هنرمندانه به تصویر کشیده شده که بدون اغراق، سندی تاریخی بر حقانیت مردمان مظلوم و ستمکش ما شده است که در شگرف‌ترین وجه ممکن هنری با نثری ساده و عمیق در بیان زیبای ادبی مطابق ظرفیت‌های فرهنگی جامعه امروزین ما به رشته تحریر در آمده است. کلارا دختری که بر خلاف خواست پدر و مادرش می خواهد زن مرد جوانی گردد که به مبارزه اجتماعی ایمان دارد و با تمامی وجود خود هم درگیر آن است. درست به همین علت این وصلت مورد مخالفت شدید والدینش قرار می گیرد .
پدر و مادری که یک خرده بورژوای مرفه تمام عیاری می باشند، در زندگی جز به منافع محدود تنگ نظرانه خانوادگی کوتاه مدت خود نمی اندیشند. بر حسب ساختار قشری و واپسگرایی فکری خویش به مردمان اقشار پایینی با دیدی برتری طلبانه و کینه توزانه می نگرند . فارغ از هر نوع احساس همدردی با دیگران ، غرق در دنیای مبتذل تجملی خود می باشند. دخترشان علیرغم خواست آن‌ها زن آیدین شده پای در راه مبارزه اجتماعی می گذارد. در این راه هر مشقت و مرارتی را به جان می خرد . هیچگاه در سراسر عمرش با وجود همه فشارهای زندگی دست نیاز و یاری به سوی پدر و مادرش نمی‌گشاید،او به عیان نشانگر روحیه استقلال طلبی ترقی خواهانه ، عدالت طلبی و عزت نفس زن نو اندیش ایرانی است که در عالی ترین و پر احساس ترین وجه ممکن هنری در این اثر بیان ، و حاکی از شناخت عمیق نویسنده از افکار ارتجاعی و منحط فرهنگ پدر سالاری و خودمدارانه و خود محورانه‌ای است که در تداوم و رشد خود روحیه ی شخصی افراد را فاقد و عاری از احساس و عاطفه می نماید. همدردی و حس مسئولیت خانوادگی از مقدس ترین احساسات و عواطف و پیوند های انسانی است که آن را در آدمی تهی ، در نهایت می خشکاند که در این رمان در درخشان ترین وجه ممکن هنری ترسیم شده است و با رعایت تمامی موازین هنری مورد مذمت و ملامت قرار می گیرد. پس از سرکوب نهضت مردم آذربایجان در ادامه ی روند رویدادها تا مقطع کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ خواننده با دلشوره ها ، اضطراب‌ها و دلتنگی های مردمان و در شور و شوق مبارزان برای ملی کردن صنعت نفت عمیقاً سهیم می گردد .
نویسنده با چیره دستی خواننده را با عمق حوادث آن سال‌ها نه تنها آشنا ، آدمی را با خود به فضای آن سالیان پرامید می‌برد. فرد در حین مطالعه کتاب ، نمی تواند به خود بقبولاند همه این تحولات به روز تاریک و خونینی در ۲۸مرداد ختم خواهد شد. دقیقاً در حکایت روز کودتای امپریالیست‌ها و دربار بر علیه دولت ملی شادروان مصدق با تبحر در باز نمایاندن حوادث آن روز و شور مبارزان پیگیر برای مقاومت در برابر عوامل مزدور و نوچه های دربار، تردید برخی نیروها در انتخاب راه و روش و مسیر خود، به تردستی و هنرمندانه در این کتاب به تصویر کشیده شده ، گویا تر از هر کتاب تاریخی نه تنها با رویدادهای آن روز که منجر به استقرار ۲۵سال حکومت پلیسی و مخوف دیکتاتوری شاه گردید آشنا می شویم بلکه با اوج مرزهای شکوفان هنری که دارابی آن را به نمایش گذارده به ارزش روش شناخت هنری در یک جامعه پی برده می شود.
در یافته می گردد در راه شناخت جامعه در وجوه گوناگون سیاسی و اقتصادی و اجتماعی و روحی روانی افراد، هنر چه جایگاه والا و ارجی در خور دارد. در باز نمایاندن چهره زن ایرانی در یک اثر هنری نویسنده سخنان گفتنی بسیاری در این کتاب برای خواننده دارد. از غنچه این پیر زن زحمتکش و دردمند چنان تصویر پر احساسی ارائه ، یا از فخری و گلزار چنان به شیوایی سخن می راندکه خواننده به هیچ عنوان نمی تواند ، شانای زنی که در عمق معنای واژگان مبارز مقاوم و درد آشنایی است و شخصیت پر جذبه ای دارد را بر آن‌ها ترجیح دهد. دریافته می‌شود در یک جامعه انسان‌ها در وجوه گوناگون فکری و روحی و عقیدتی، همه دوست داشتنی، دلپذیر، و پذیرفتنی اند .
نویسنده آگاهانه با توصیف زندگی پر رنج قهرمانان مبارز از قهرمان پروری کاذب با پیشرفته ترین روش هنری و ادبی دوری جسته است. درآفرینش و خلق تمامی فضاهای رمان، نویسنده از دراز گوئی پرهیز ، در روایت رویدادهای تاریخی و پیچیده ترین حوادث کشور آن سال‌ها به سادگی و لحن زیبا و بس دلنشینی سخن می گوید. در فضا آفرینی که خواننده دریابد در کدامین موقعیت اجتماعی و تاریخی و جغرافیایی این رویدادها رخ می دهد ، به همان سبک ساده گوئی خود وفادار است که بر جذابیت کتاب بسی می افزاید . در نشان دادن روابط و همبستگی زنان و مردان در کار و پیکارشان در این رمان ما شاهد انسانی ترین و احساسی ترین رابطه ها می شویم . دیده می شود در کار و تلاش برای زندگی و مبارزه اجتماعی، زنان و مردان دوشادوش هم هستند . آدمیان جزء لاینفک زندگی مشترک در تمامی ابعاد و حوزه های مختلف اجتماعی در کنار هم می باشند، این مورد را در بازکاوی روابط خانم راد با آیاز ،کلارا و الیاس با شانای ، کلارا و گلزار با سعید، فخری با رامین به عیان با برجستگی خاصی به خواننده روشن می شود . پس از پیروزی کودتا و یورش بربر منشانه رژیم شاه بر علیه مردم و مبارزان در راه تثبیت حکومت ننگین خود که به دستگیری ، شکنجه و اعدام‌های گسترده و وسیعی می انجامد .
جیب پیرمردی که پسر و دامادش در پی اعدام ناجوانمردانه عده ای از افسران آزادی خواه توسط رژیم کودتا ، طرح مسائل و رویدادهائی که به لو رفتن سازمان و تشکیلات افسران آزادی خواه می انجامد . واگویه‌ی دردمندانه و جانگداز این پیرمرد رنج کشیده بر سر قبر فرزند برومند و داماد شجاعش با خود و انتقادی که از جریان لو رفتن عزیزان دلبندش می نماید . عمق طرح منطقی فرهنگ انتقاد و ترسیم شرافتمندانه ی خط ما بین آن با تخطئه و مغلطه ، که به شیوه ای بس هنرمندانه نقاشی شده از این کتاب آموخته می شود . هر گاه نویسنده ای تعهد را در هنر و هنر را در تعهد ، صداقت و امانت را در بازگوئی روایت‌های تاریخی توامان کند . نکات بس فراوانی می توان از او آموخت . در این کتاب مطالب گوناگونی از این موارد را می توانیم یافته ، بیاموزیم . در حکایت سرگذشت کودکانی چون یاشار و بابک و پژمان و نسترن و تامارا چنان عمیق و با احساس مطالبی از درد و رنج و عواطف و عوالم کودکانه مطرح می شود. گویی دنیایی پر شوق و آرزوهای پرسوز و گداز در دید چشمان خواننده به صورت کاملا زنده و روشنی رژه می روند. در بازنمایاندن شخصیت کیوان کودکی که بنا بر شرایط خاص تربیتی و محیط خانوادگی فاقد هر نوع صداقت و احساس صادقانه دوستی با سایر کودکان است .
بنابر مقتضای سنی خود روح جاسوسی و تزویر و ریا در وجودش دمیده شده که در این موقعیت خاص کشورمان اینسان کودکانی کم نمی باشند. به دانش ژرف و شناخت عمیق نویسنده کتاب از کودکان و روحیاتشان، این که بسترهای زندگی در محیط اجتماعی و خانوادگی چه سان در تربیت و شکل گیری و در تکوین شخصیت آتی آنان موثر است ، پی می‌بریم . در حکایت رویدادهای دهه چهل و پنجاه کشورمان که در بستر شرایط اجتماعی و خفقان حاکم پلیسی و امنیتی آن دوران عده ای از جوانان عدالت خواه مبارزه ی مسلحانه را بر علیه رژیم شاه آغاز می کنند . به نفی و انتقاد تند علیه اشکال دیگر مبارزه بر می خیزند، رمان پرشکوه ترین و جاندارترین صحنه ها را به نمایش می گذارد .
در تحلیل موقعیت خاص تاریخی آن دوران کشورمان در پیوند با مسائل جهانی چنان فضای ملموس و زنده ای خلق و باز آفرینی می شود که به راستی قلم نویسنده اعجاب آور و تحسین بر انگیز است . چرا که گویاتر از هر کتاب تئوریکی و تاریخی در این زمینه می باشد . به همین خاطر روح حاکم بر رئالیسمی که در این کتاب در ابعاد مختلف هنری در فضاهای گوناگون و متنوع بس دلپذیری ارائه می شود ستودنی و در خور ارزش و احترام است . در عرصه ادب و فرهنگ سرزمینمان رمان نویسی در این زمینه می رود تا به مرزهای پر شکوه و نوین و آموزنده ای دست یابد. درست به همین دلیل این کتاب جایگاه خاصی در ادبیات داستانی کشورمان داشته وخواهدداشت.
صادق شکیب
منبع : پایگاه اطلاع‌رسانی فرهنگ توسعه


همچنین مشاهده کنید