شایع ولی ناشناخته

● آشنایی با علل و نشانه های بیماری ترومبوز وریدی
ترومبوز وریدی سینوسی از گروه بیماری هایی است که اطلاع عمومی از آن و شرایط مساعدکننده آن می تواند تاثیر قابل توجهی در کاهش میزان بروز آن داشته باشد. اطلاع عمومی در مورد این بیماری نه تنها در عرصه عمومی بلکه در جامعه پزشکی هم بسیار کم و از جنبه هایی غیردقیق است.
در هر دقیقه میزان قابل توجهی خون به طور مداوم وارد مغز می شود و بعد از استفاده توسط مغز همین میزان خون باید از مغز خارج شود. مسیر ورود و خروج خون از مغز جداست. خونی که با فشار و با ضربان قلب از طریق شریان ها وارد می شود باید به طور مداوم از طریق وریدها یا سینوس ها (با سینوس های اطراف بینی اشتباه نشود) خارج شود. هر اختلالی در تخلیه خون مغز باعث پرخونی در مغز و تورم آن می شود و از آنجا که مغز در محفظه یی محدود شده است با این تورم و پرخونی امکان افزایش حجم نمی یابد و در نتیجه به عناصر حیاتی مغز فشار آمده و خطرات زیادی بیمار را تهدید می کند. اگر مقایسه کوچکی با سایر ظروفی که دست بشر ساخته به عمل آوریم، آنچه حیرت انگیز می نماید احتمال انسداد در موارد بسیار نادر نیست بلکه عدم انسداد و کارکرد مناسب در اکثریت مطلق موارد و در همه حالات است. اگر درست بنگریم این ظرف از سرامیک یا شیشه ساخته نشده است بلکه از جنس نسوج بدن است. مایعی که در آن جریان دارد هم آب زلال نیست بلکه مایع غلیظی چون خون است.
این ظرف گهگاه مورد استفاده قرار نمی گیرد بلکه دائماً بدون اراده ما در حال کار است.با این همه می بینیم که موارد انسداد در این سیستم خروجی بسیار نادر هستند. واقعیت این است که برای جلوگیری از این انسداد (یا همان ترومبوز) خداوند مکانیسم های متعدد و بی شماری تعبیه کرده که ما تاکنون فقط تعداد کمی از آنها را شناخته ایم. مواد متعددی این مایع غلیظ را بر آن سطح چسبنده لغزان می کنند و مواد متعددی از لخته شدن خون در داخل رگ ها جلوگیری می کنند و میزان مایع خون در حدی تنظیم شده که اجازه عبور از داخل رگ را می دهد.
بنابراین برای بروز انسداد در این سیستم تنها یک عامل کفایت نمی کند و معمولاً عوامل متعددی دست به دست هم می دهند تا این انسداد ایجاد شود، مگر اینکه یکی از این عوامل آنقدر قوی باشد که علل دیگر را تحت الشعاع قرار دهد. اولاً این بیماری در خانم ها شایع تر است و به خصوص در خانم های چاق شیوع بیشتری دارد. در بسیاری از موارد دیده می شود که بیمار به دلایل مختلف دچار کم آبی شده باشد. طبیعتاً خون غلیظ چسبندگی بیشتری دارد. قرص های ضدحاملگی هم از آنجا که چسبندگی خون را افزایش می دهند، احتمال این ترومبوز را افزایش می دهند. به خصوص به نظر می رسد مصرف نامنظم یا گاهگاهی این قرص ها تاثیر بیشتری داشته باشند. شاید به این دلیل که به ناگاه تعادل انعقادی را به هم می زنند. از همه اینها مهمتر اینکه افراد مختلف استعدادهای مختلفی به پدیده ترومبوز دارند و در حال حاضر فاکتورهای متعددی شناخته شده است که نه تنها باعث انعقاد نمی شوند بلکه از انعقاد خون جلوگیری می کنند. میزان فاکتورهای ضدانعقاد در افراد مختلف یکسان نیست و در برخی افراد اساساً برخی از این فاکتورها وجود ندارند. فاکتور مهم دیگر وجود عفونت در اطراف مغز مثل گوش و سینوس های بینی است. وجود این عفونت ها انعقاد خون را در قسمت های مجاور افزایش می دهد و باعث افزایش پدیده ترومبوز می شود.
از آنجا که وریدها یا سینوس هایی که خون را از داخل مغز تخلیه می کنند در افراد مختلف اشکال مختلفی دارند و در هر حال بسیار پیچیده هستند، علائم بالینی ترومبوزهای سینوسی بسیار متنوع و در بسیاری موارد بسیار گول زننده است. در برخی موارد به دلیل اینکه احتقان فقط در قسمت محدودی از مغز اتفاق می افتد و این احتقان کندتر از معمول پیشرفت می کند، علائم بالینی بسیار شبیه تومورهای مغزی می شود. در برخی موارد که پرخونی در قشر مغز اتفاق افتاده، ممکن است ابتدا باعث تشنج شود و ممکن است این بیماران با مبتلایان به صرع اشتباه شوند. در برخی موارد ترومبوز با سرعت اتفاق می افتد، جدار رگ ها در برابر این پرخونی طاقت نیاورده، پاره می شوند و مقداری خون در مغز می ریزد و این بیماران شبیه مبتلایان به سکته مغزی می شوند. در بسیاری از موارد هم تخلیه خون تمام مغز اشکالی پیدا می کند که آنقدر شدید نیست که بیمار را بکشد ولی به تدریج بیمار دچار افزایش فشار داخل مغزی می شود؛ شبیه حالتی که به آن تومور کاذب گفته می شود. در هرحال به نظر می رسد در بسیاری از این موارد سردرد یک علامت ثابت باشد.
پیشرفت های جدید تصویربرداری از مغز باعث شده است که شیوع ترومبوز سینوسی از آنچه که در گذشته تصور می شد، بسیار بالاتر برود. بسیاری از بیماران که در گذشته تشخیص های دیگری برای آنان مطرح می شد، امروزه به عنوان ترومبوز سینوسی شناخته می شوند و بسیاری موارد خفیف تر هم تشخیص داده می شوند. اما مهمتر از همه اینکه درک اهمیت این تشخیص و درک مکانیسم های بروز آن نه تنها باعث درمان بهتر بیماران شده بلکه باعث شده بتوانیم به نحو موثری از آن پیشگیری کنیم که در اینجا به نکات چندی برای پیشگیری اشاره می کنم.
اولاً ترومبوز سینوسی از آن گروه بیماری هایی است که اطلاعات عمومی اندکی در مورد آنها وجود دارد و حتی برای جامعه پزشکی نیز بیماری جدیدی به شمار می رود، به علاوه اطلاعات عمومی می تواند به شدت بر میزان شیوع آن تاثیر بگذارد، بنابراین اطلاع رسانی در مورد آن و روش های پیشگیری از آن باید در دستور کار بخش سلامت رسانه ها قرار بگیرد. این کار دشواری هایی هم دارد. رسانه ها به دنبال جلب رضایت و برآوردن درخواست مشتریان خود هستند که در این مورد هیچ درخواستی وجود ندارد. بنابراین رسانه ها به جای دنباله روی از سلایق عمومی و درج مطالب فراوانی درباره بیماری هایی نظیر ام اس که اطلاعات عمومی هیچ تاثیری بر میزان شیوع آنها ندارد و برعکس باعث پانیک عمومی می شود، باید با اطلاع رسانی درباره بیماری هایی از مقوله ترومبوز سینوسی نقش فعالی در ساختن سلایق عمومی به عهده بگیرند.
ثانیاً استفاده بی رویه از قرص های ضدحاملگی، به خصوص در شرایط گرما و کار فیزیکی (که باعث بی آبی بدن می شود) خانم ها و به خصوص خانم های چاق را در خطر ترومبوز سینوسی قرار می دهد که صرفاً با افزایش مایعات دریافتی یا قطع مصرف این داروها یا کاهش فعالیت فیزیکی می توان از این خطر کاست.

بابک زمانی

منبع : روزنامه اعتماد