پارک ملی گلستان، موزه‌ای زیبا از طبیعت شمال

پارک ملی گلستان موزه زنده‌ای است که مجموعه غنی و متنوعی از جوامع گیاهی و جانوری را در خود جای داده است. به عقیده برخی از محققین، ویژگی‌های این پارک در زمینه داشتن مناطق زیست جنگلی و استپی، متشکل از همه گیاهان و حیوانات وحشی منحصر به فرد است که تا حدی دست نخورده در یک محدوده‌ی نه چندان وسیع قرار گرفته است. به طوری که به دلیل دارا بودن شرایط مطلوب، از سوی سازمان‌های بین‌المللی به عنوان ذخیره گاه زیست کره به ثبت رسیده و مورد توجه خاص محققین و دانش پژوهان و علاقه‌مندان به طبیعت است.
به علاوه به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی، شرایط اقلیمی، چشم‌انداز‌ها و مناظر طبیعی متنوع، جاذبه‌ توریستی و تفرجگاهی فوق العاده داشته و همه ساله مورد بازدید و استفاده تعداد زیادی از مردم شهر‌ها و روستا‌های استان‌های هم‌جوار و مسافرین و بازدید‌کنندگان از نقاط دور دست کشور و حتی خارج از کشور‌ قرار می‌گیرد.
به طور کلی پارک‌های ملی اهداف چند گانه‌ای را تعقیب می‌کنند.
۱) نگهداری وحفاظت وسعت و تنوع ژنتیکی و دست نخوردگی جوامع زیستی گیاهان و جانوران در اکوسیستم‌های طبیعی و یا در مناطقی که کمتر مورد تعرض قرار گرفته‌اند، به عنوان میراث‌های طبیعی.
۲) مطالعه مسایل زیست محیطی و بررسی‌های اکولوژیکی به عنوان الگویی برای مقایسه تطبیقی با مناطقی که مورد تخریب واقع شده و قسمتی از اجزای تشکیل دهنده آن از بین رفته‌‌اند، همچنین برای تهیه و تدوین اصول مدیریت منابع طبیعی برای پایداری فرایند‌های اکولوژیکی و سیستم‌های تأمین حیات.
۳) فراهم کردن تسهیلاتی برای ‌آموزش و تربیت افراد برای مطالعه‌ نمونه کار اکوسیستم‌ها که کمتر دست‌خوش تغییرات و دگرگونی قرار گرفته‌اند.
۴) بهره‌برداری چند جانبه آموزشی، علمی، پژوهشی، فرهنگی و تفرجی با کمترین اختلال در نظام طبیعی زیستگاه‌ها و اکوسیستم‌های طبیعی و استفاده از این بهره‌وری‌ها برای پیدا کردن مطلوب‌ترین روش علمی و عملی در اداره منابع طبیعی.
● تاریخچه پارک ملی گلستان
پارک ملی گلستان در فاصله ۴۵ کیلومتری شرق مینو‌دشت و ۱۵۰ کیلومتری شرق گرگان در استان گلستان واقع شده است. سیمای کلی این پارک کوهستانی بوده و مساحت آن ۹۱ هزار و ۸۹۵ هکتار است. این پارک در محدوده‌ استان‌های گلستان، خراسان و سمنان واقع شده و مدیریت آن برعهده اداره کل حفاظت محیط زیست استان‌ گلستان است.
این پارک در ۱۹ مرداد سال ۱۳۳۶ به نام منطقه حفاظت شده «آلمه وایشکی» تحت حفاظت کانون شکار ایران قرار گرفت، سپس در ۲۳ بهمن سال ۱۳۴۰ بدون تغییر وسعت به نام منطقه حفاظت شده آلمه نامیده شد و در ۶ شهریور ماه سال ۱۳۴۲ تبدیل به پارک ملی و سپس، یک سال بعد یعنی سال ۱۳۴۳، منطقه مذکور به پارک وحش تغییر عنوان یافت. با تغییر نام سازمان شکار بانی و نظارت بر صید به سازمان حفاظت محیط‌زیست در شهریور سال ۱۳۵۰ این پارک تغییر نام داد و منطقه‌ای در شرق آن تحت عنوان منطقه حفاظت شده «قر‌خود» با مساحت ۳۴ هزار هکتار به آن الحاق شده و منطقه موصوف تحت عنوان پارک ملی آگهی شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی منطقه الحاقی قر‌خود از آن منفک و به طور جداگانه منطقه حفاظت شده «قر‌خود» را به خود اختصاص داد.
پارک ملی گلستان از نظر آب و هوایی تحت تاثیر رطوبت دریای خزر بوده‌ و جریانات ناشی از باد‌های ‌غربی همواره رطوبت زیادی را به این منطقه می‌آورد. دامنه نو‌سانات بارندگی در پارک تغییراتی از ۱۵۰ میلی‌متر تا ۸۰۰میلی‌متر را نشان می‌دهد. میزان بارندگی از غرب به شرق کاسته می‌شود. به طور متوسط بارش برف ۱۷‌درصد از نزولات پارک راتشکیل می‌دهد و دمای متوسط سالانه بین ۵/۱۱ و ۵/۱۷ درجه سانتی‌گراد متغیر است.
● منابع زیستی
▪ پوشش گیاهی:
پوشش گیاهی پارک ملی گلستان به طور عمده از رویش‌های هیرکانی و ایرانو- تورانی و اکوتون (حد فاصل) آنها تشکیل یافته است. هر ناحیه رویشی، از گستره‌های مهم پوشش گیاهی ایران محسوب می‌شود. در بخش غربی پارک که میزان بارندگی بیشتر بوده و دارای آب و هوای مرطوب و معتدل است، جنگلهای مناطق نیمه مرتفع و مرتفع هیرکانی شکل گرفته‌آند، در حالی که در شرقی‌ترین بخش پارک، نواحی استپی خشک با بارندگی کم، در برگیرنده جوامع گیاهی تشکیل دهنده خاص این منطقه یعنی از نوع عناصر ایرانو- تورانی است.
مهم‌ترین گونه‌های جوامع جنگلی پارک عبارتند از ممرز، بلند مازو، پلت، افرا، نمدار، آزاد، توسکا، بارانک، ال، انواع ولیک، شیردار، داغداغان، ملچ و ...
▪ حیات وحش
حیات و‌حش پارک ملی گلستان شامل انواع پستانداران، پرندگان، خزندگان، دوزیستان و آبزیان می‌باشد. وجود ۶۹ گونه پستاندار و ۱۴۹ گونه پرنده و ۸ گونه ماهی و تعداد متنوعی از خزندگان و دوزیستان، موجب غنای پارک شده‌اند. همچنین حشرات متنوع پارک بسیار ارزشمند بوده که نیاز به شناسایی و بررسی بیشتر دارد.
از میان انواع مختلف پستانداران پارک می‌توان، به مهم‌ترین آنها شوکا، مرال، قوچ و میش، کل و بز، آهو، پلنگ، خرس، گرگ، روباه، گربه جنگلی، سمور و خوک وحشی اشاره داشت و در بین پرندگان، قرقاول، کبک، انواع پرندگان شکاری، انواع عقاب‌ها و انواع پرندگان شاخه‌نشین را مشاهده کرد.
در تحقیقات انجام شده در یکی از رود‌خانه‌های پارک «مادر سو» (دوغ)، گونه‌هایی از ماهیان از قبیل کولی، سیاه ماهی ، سس ماهی، عروس ماهی، قزل‌آلا، رنگین کمان، سگ ماهی جویباری (لوچ) شناسایی شده‌اند.
▪ قابلیت منطقه
پارک ملی گلستان با برخورداری از مناظر بدیع و زیبا، حیات وحش متنوع و رویشگاه‌های مختلف گیاهی، از نظر تفرج متمرکز و گسترده دارای قابلیت‌های فراوانی بوده و جذابیت‌های طبیعی و متنوع آن برای جلب انواع توریست‌ از کمیت و کیفیت بالایی برخوردار است. تعداد مراکز توریستی پارک به گونه‌ای است که انواع علاقه‌مندان به طبیعت را می‌تواند به سمت خود جلب کند.
برخی از مسیر‌های جالب و اکوتوریستی پارک ملی گلستان شامل ارتفاعات دیور کجی، دیواره‌های صخره‌ای قرقون برای کوهنوردان بسیار ارزشمنده بوده و مسیرهای آلمه، شارلق و تنگه گل، به سولگرد برای پیاده‌روی گروهی و گردش‌های علمی و آموزشی قابل توجه است.
آبشار زیبای پارک و بخش‌های جنگلی آن، از جمله جنگل‌های افرالی، گلستان، مزارلی، آلی‌دالی، زاو، جمشید آباد، آدم چغران، آق‌سو ، ییلاق، آلوباغ و تنگه‌گل، برای علاقه‌مندان به مشاهده حیات‌وحش و طبیعت زیبای این مناطق بسیار جذاب است.
هم‌اکنون مراکز تفریحی برای استفاده علاقه‌مندان در نظر گرفته شده و امکاناتی در آن مستقر شده است، از جمله این مراکز می‌توان به تفرجگاه‌‌های گلشن، گلستان، آبشار و همچنین مجتمع کمپینگ گلزار اشاره کرد.
موزه حیات وحش «میرزا‌بایلو» در ضلع شرقی پارک نیز بازدید‌کنندگان را با انواع حیات وحش پارک و کشور آشنا می‌سازد.
یک مرکز تجمع بازدید‌کنندگان با بخش‌های مختلف از قبیل سالن آمفی‌تئاتر و موزه تاریخ طبیعی و اداری در ابتدای غربی پارک در دست ساخت است که به‌زودی مورد استفاده و بهره‌برداری عموم قرار خواهد گرفت. علاوه بر کانون‌های تفریحی برشمرده شده، تعدادی مهمان‌سرا در قسمت‌های مختلف پارک ساخته شده که مورد استفاده بازدید‌کنندگان و محققین قرار می‌گیرد.
▪ راه‌های دسترسی
این پارک دارای دو ورودی غربی و شرقی است، ورودی غربی از طریق گرگان، آزاد‌شهر، مینو‌دشت و گالیکش دسترسی به پارک را امکان‌پذیر می‌کند. ورودی شرقی از مشهد، بجنورد، آشخانه به ابتدای شرق پارک میسر است. سایر راه‌‌های ارتباطی به پارک که اغلب فرعی است. به صورت شوسه و خاکی بوده و از بخش‌های شمالی و جنوبی به پارک وارد می‌شوند.
▪ مهم‌ترین کوه‌ها
مهم‌ترین کوه‌های پارک ملی گلستان اغلب در بخش‌های جنگلی قرار گرفته و ارتفاعات آنها را، به‌جز نقاط صخر‌ه‌ای، گونه‌های معرف جنگل‌های هیرکانی می‌پوشاند. از مهم‌ترین این کوه‌ها می‌توان ارتفاعات قرقون، تنگه گل، شاخا، گلستان، پودنعلی و یکه قد را اشاره داشت. در ناحیه مرکزی و شمال شرقی، پوشش گیاهی بیشتر به صورت درخت زار‌‌های پراکنده و علفزار و جنگل‌های پراکنده ارس است. مشخص‌ترین ارتفاعات آن آلمه، ارتفاعات قره قاشلی، ارتفاعات دیورکجی و صوفی قورچی می‌باشد. ناحیه دیگر که بدون پوشش درختی بوده، پراکندگی بسیار کوچکی در جنوب شرقی پارک ملی گلستان دارد و از طرف جنوب به دشت میرزا‌بایلو ختم می‌شود. این ناحیه رشته‌کوه‌های سرخ را که به کوه‌های آلمه وگردنه یاختی کلان متصل است، در‌بر می‌گیرد.
▪ مهمترین دره‌ها
پارک ملی گلستان دارای دره‌های متعددی است که ذکر تمامی آنها مقدور نبوده و تنها به چند دره مشهور اکتفا می‌شود: دره آلمه، دره آق سو، دره آبشار، دره آلی دالی، دره آدنسد، دره جمشیدآباد، دره قرقون، دره قز قلعه، دره آلو باغ، دره دگر مانلی، دره خشک و دره نکار‌مندی.
▪ منابع آبی
منابع آبی پارک متعدد بوده و شامل رودخانه‌ها، چشمه‌ها و یک رشته قنات بوده که به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌شود. رودخانه مادر‌سو(دوغ)، رودخانه زاو، رودخانه قرتو و چشمه‌های گلشن، گلستان، جانو، سردار، خان دوشان، افرالی، لته خداقلی، آق‌سو، سولکلی، کرکولی، نکار‌مندی، قزقلعه، شاخا، بی‌بی‌ضم، مرغزار، شارلق و... از جمله آنها محسوب می‌شود.
گفتنی است که وجود آبشار پارک و چشمه‌هایی که در مراکز تفرجی واقع شده‌اند، جلوه خاصی به این منطقه بخشیده و محل تجمع توریست است. از طرفی قنات میرزا‌بایلو نه تنها تامین‌کننده نیاز حیات وحش بوده، بلکه از این منبع برای موزه حیات وحش و فضای سبز محیط آن استفاده می‌شود، گفتنی است بسیاری از چشمه‌های پارک در واقع سرچشمه رودخانه مهم گرگان‌رود را تشکیل می‌دهند.
پارک ملی گلستان از جمله مناطقی در کشور است که در طول سال به خصوص فصل‌های بهار و تابستان، پذیرای مسافران زیادی از اقصی نقاط کشور می‌باشد.
اگر تاکنون به این منطقه نرفتید، طوری برنامه‌ریزی کنید که حداقل عید امسال آنجا باشید.

منبع : مجله خانواده سبز