آنژیو گرافی

تکنیک آنژیوگرافی معمولا در تصویربرداری و تشخیص بیماریهای رگهای خونی‏، که در مغز و قلب ایجاد
می‌شود، به‌کار می‌رود. متداول ترین تکنیک آنژیوگرافی x-ray angiography است.
در گذشته، آنژیوگرافی در تشخیص پاتولوژیک رگهای خونی به‌کار می‌رفت، اما اکنون رادیولوژیست‌ها و کاردیولوژیست‌ها با استفاده ازx-ray angiography جراحی‌های تهاجمی بسیار ظریفی را در سیستم گردش خونی، به خصوص شریان‌های قلبی انجام می‌دهند.
در سالهای اخیر،تکنیکهای تصویر برداری سیستم گردش خون MR,CT,ultrasound برای تشخیص بیماریها توسعه یافته و تهاجم کمتری نسبت به x-ray angiography دارند و تنها فرستادن یک کاتتر به داخل رگ ماده حاجب (contrast) تزریق می‌شود.
آنژیوگرافی روندی است که دقیق‌ترین اطلاعات ممکن از عروق را تهیه و قبل از عمل در اختیار جراح قرار می‌دهد. بر پایه این اطلاعات، جراح می‌تواند برخی از بیماریها را بدون نیاز به عمل جراحی باز، درمان کند و در صورت نیاز به عمل باز، این اطلاعات، جراح را در انجام سریع و دقیق این امر یاری رسانده و بهترین شرایط ایمنی را برای بیمار فراهم می‌کند. امروزه آنژیوگرافی به منظور تشخیص، به صورت سرپائی انجام می‌گیرد.
اساس و پایه برای x-ray angiography مشابه x-ray‌های معمولی است.تنها تفاوت آنژیوگرافی با x-ray در این است که اشعه X میرا شده توسط تشدیدکننده‌های تصویر و نتایج تصویر با TV camera نمایش داده می‌شود. در سیستم‌های آنژیوگرافی جدید، هر فریم از سیگنال TV آنالوگ به فریم دیجیتال تبدیل شده و در حافظه کامپیوتر ذخیره می‌شود.
فیلم‌های گرفته شده در سیستم آنژیوگرافی می‌توانند به صورت real time باشند و همچنین می‌توان این فیلم‌ها را ذخیره کرد و بعدها مورد بررسی قرار داد.
● نیازهای اساسی در آنژیوگرافی
۱) ارائه تصاویر پر کیفیت بر روی کلیشه رادیوگرافی
۲) توانائی رادیوگرافی به صورت سریال روی فیلم حتی تحت زاویه
۳) ارائه تصاویر به صورت (Real Time) با دقت بسیار بالا و امکان پردارزش تصویر پس از دریافت
۴) تابش زاویه ای (Angled Projection)
۵) ثبت آثار حیاتی و توانائی برنامه ریزی انژکتور اتوماتیک و سیستم کنترل ژنراتور اشعه ایکس با آثار حیاتی بیمار.
۶) ژنراتور مناسب، توان مناسب، ثبات فاکتورهای رادیوگرافی، تشعشع کنترل شده و با کیفیت بالا
۷) عدم نیاز به حرکت دادن بیمار
۸) توانائی عملکرد به عنوان یک تشخیص اورژانس
۹) فضای مناسب برای کار پزشک و دستیاران در هنگام عبور کاتتر در عروق بیمار
۱۰) اطمینان از عدم تابش غیر برنامه ریزی شده پرتو X
۱۱) قابل استریل بودن دستگاه، لوازم و ...
۱۲) ایمنی کامل در مقابل شوک الکتریکی
۱۳) دوز کمتر اشعه
۱۴) سهولت عمل با کاتتر قلبی (Cardiac Cateterization)
بنابراین می‌توان گفت اطلاعات مربوط به فرم، وضعیت و چگونگی، محل و نوع ضایعه، تشخیص را ممکن و اقدام بعدی را بلافاصله مشخص می‌کند.
اگر چه سی تی اسکن(XCT) از تجهیزات اختصاصی قلب محسوب نمی شود، در بسیاری از موارد به عنوان تشخیص سریع اولیه به کار گرفته می‌شود، اما در مورد ضایعات بسیار کوچک، تشخیص قابل اعتمادی را تضمین نمی کند. در ضمن به علت زمان نسبتاً زیاد بین اسکن و بازسازی تصاویر نمی تواند در بررسی بیماری‌های قلبی قابل استفاده باشد. MR اخیراً با کمک نرم افزارهای بسیار پیچیده توانسته است، جای خود را در این عرصه باز کند و امروزه MR Angiography گزینه‌ای صحیح به عنوان جایگزین تلقی می‌شود.
● محدودیت‌ها در آنژیوگرافی
۱) محدودیت در دوز مواد حاجب
۲) ریسک میکروبی شدن و نیز تولید ترومبوز در هنگام عبور کاتتر
۳) ریسک بروز شوک
۴) دوز نسبتاً بالای پرتو x هم برای بیمار و هم برای پزشک و پرسنل
تقاضای نسبتاً بالا برای انجام این روش تشخیصی، پیوسته طراحان را بر آن داشته تا به یاری تکنولوژی بتوانند این محدودیت‌ها را به حداقل رسانده و در برخی موارد ایمنی را به حداکثر میزان ممکن ارتقاء دهند.
● تجهیزات اصلی یک سیستم آنژیوگرافی
سیستم‌های آنژیوگرافی از تجهیزات متنوع و متعددی استفاده می‌کنند. برای آشنایی بیشتر با مشخصات اصلی و کلی این تجهیزات در زیر به طور خلاصه به این مشخصات پرداخته شده است.
▪ تخت آنژیوگرافی
تخت آنژیوگرافی از اجزاء ثابت یک سیستم آنژیو محسوب می‌شود. از آنجا که این وسیله حامل بیمار است، مستقیماً با ایمنی بیمار مرتبط بوده، بنابراین باید از درجه ایمنی و اطمینان بالایی برخوردار باشد. (highly safe & highly reliable)
قابل استریل بودن اجزاء مختلف تخت، ضریب جذب بسیار پائین رویه تخت و عدم وجود هر گونه مانع فلزی بر سر راه تصویر نیم‌رخ، از خواص این نوع تختها است.
دو طرح اصلی برای رویه این نوع تخت وجود دارد. یک نوع برای اهداف عمومی که دارای حرکت طولی با مانور زیاد برای کاربردهای مختلف (جنرال) و دیگری رویه بدون کلاف (flameless) که با طراحی خاصی برای کاربردهای آنژیوگرافی عروق کرونر ساخته می‌شود.
▪ سی آرم (C-ARM stand)
عقیده بسیاری از متخصصین این است، که برای آزمایشات مربوط به عروق کرونر (coronary artery) و به طور کلی عروق قلبی باید نماهای مختلف زاویه ای در اختیار باشد. به همین دلیل نه تنها نماهای تمام رخ و نیم‌رخ بلکه نماهای مختلف از زوایای دیگر نیز برای ارتقاء کیفیت تشخیصی سیستمهای آنژیوگرافی امری مهم و اساسی محسوب می‌شود. سی آرمهایی که مجهز به پایه‌های محکم شده بر روی زمین هستند چرخش همزمان و منطبق تیوب مولد اشعه و سیستم تصویری را ممکن ساخته و از این طریق نمایش نماها تحت هر زاویه‌ایی را امکان‌پذیر می‌شود.
▪ نگه دارنده‌های سقفی (Ceiling Suspension)
نگه دارنده‌های سقفی به دلیل اشغال نکردن فضای کف اتاق، فضایی بسیار راحت و بدون ایجاد مزاحمت را برای پرسنل حاضر در اتاق آنژیور فراهم می‌کنند.
این نگه دارنده‌ها می‌توانند همراه با سی آرمهای مختلف و یا تیوب مولد اشعه بکار گرفته شوند.
▪ انژکتور اتوماتیک مواد حاجب
کنترل سرعت (flow) و فشار تزریق مواد حاجب
به همراه زمان صحیح تزریق امری بسیار دقیق و حایز اهمیت است.
انژکتورهای اتوماتیک به راحتی گستره وسیعی از تنظیم فاکتورهای لازم را در اختیار قرار داده و همزمانی صحیح با ژنراتور مولد اشعه و تعویض‌کننده فیلم را برقرار می‌کند. این نوع انژکتورها تقریباً در تمامی سیستم‌های آنژیوگرافی، CT و غیره به کار گرفته می‌شوند.
▪ تعویض‌کننده فیلم (Film Changer)
برای آنژیوگرافی در کاربردهای مختلف، تعویض‌کننده فیلم از ابزار اصلی به حساب می‌آید. این ابزار بسیار سریع برای آنژیوگرافی سیستم گردش خون و تعویض‌کننده فیلم با سرعت‌های متوسط و کم برای آنژیوگرافی عروق مغزی و اندام شکمی به کار می‌رود.
در آنژیوگرافیهای دو جهتی وجود دو تعویض‌کننده فیلم یکی رو به بالا (برای نمای رخ) و دیگری با زاویه ۹۰ درجه (نیمرخ) طوری قرار می‌گیرند که بتوانند در هر دو حالت بصورت ترکیبی کار کرده و طبق برنامه‌ریزی مورد نیاز با هماهنگی با ژنراتور مولد اشعه و سایر ضمایم، فیلم رادیولوژی را در مقابل میدان تشعشع قرار دهند. تعویض‌کننده‌های فیلم‌ عموماً با کلیشه ۳۵*۳۵ کار می‌کنند و می‌توانند فیلم را (بین ۲۰ تا ۳۰ برگ)، حداکثر با سرعت ۳ تا ۶ کلیشه در ثانیه در معرض تابش قرار دهند. برای جابجایی و تنظیم محل قرار گرفتن تعویض‌کننده فیلم (یک یا دو دستگاه توأم) پایه هایی طراحی شده‌اند که می‌توانند به صورت افقی (نمای روبرو) و یا عمودی (لترال)، حرکت کرده و با تخت آنژیو و میدان دید تابش هماهنگ شوند.
● اصول عملکرد
در طول انجام آنژیوگرافی ممکن است به بیمار داروهای آرامش بخش جهت کاهش استرس به آنها داده شود. در اعمال آنژیوگرافی یک کاتتر پلاستیکی نازک به داخل یک رگ بزرگ سطحی (نظیر شریان فمورال، شریان براکیال، ورید جوگولر) وارد و به سمت ناحیهٔ هدف هدایت می‌شود. سپس ماده حاجب ید دار به داخل رگ تزریق می‌شود. برای بیمارانی که به مواد ید دار حساسیت دارند می‌توان از گاز کربن دی اکسید (co۲) استفاده کرد.
در کاتترایزاسیون قلبی، کاتتر ماده حاجب را به داخل شریانهای کرونری یا قلب تزریق می‌کند. روشهای مختلف داخل کردن کاتتر، به نوع سیم‌های راهنما یا کاتتر‌ها بستگی دارد. معمولاً یک سیم نازک از طریق شریان براکیال یا فمورال به سمت آئورت یا قلب فرستاده می‌شود. این سیم نقش یک راهنما را جهت داخل کردن کاتتر به داخل شریان بیمار را ایفا می‌کند. کاتتر و سیم راهنما می‌توانند با هم یا کاتتر به تنهایی از طریق غلافی که روی سیم راهنماست داخل شود.
از آنجا که ید، فوتون اشعه x را بیشتر از نواحی اطراف که ید ندارند جذب می کند، رنگی شدن عروق بعد از تابش اشعه به بیمار بر روی فیلم یا ویدیو ضبط و یا به طور دیجیتالی ذخیره می‌شود.
ژنراتور اشعهٔ x، ولتاژ ورودی و جریان را تنظیم می کند تا شرایط لازم برای تولید اشعهٔ x را مهیا کند. تولید کنندگان ژنراتورهای سه فاز / دوازده پالس یا فرکانس بالا یا پتانسیل ثابت با توان ۸۰ تا kw ۱۰۰ را توصیه می کنند. ژنراتور اشعهٔ X معمولاً به سیستم اتوماتیک (AEC) مجهز است که پارامترهای اصلی را کنترل می کند کیلو ولت حداکثر (Kvp)، جریان (mA)، زمان تابش، توالی تابش ها حائز اهمیت است. به عنوان مثال در آنژیوگرافی قلبی، سینه‌گرافی با ۶۰ تا ۹۰ تصویر در ثانیه لازم است و ژنراتور اشعه X سرعت ثابت لازم را داشته باشد آنژیوگرافی عمومی معمولاً به تصاویر فلورسکوپی به میزان ۶ تصویر در ثانیه نیاز دارد.
● عامل کنتراست در آنژیوگرافی
رگهای خونی به طور نرمال در تصاویر رادیوگرافی دیده نمی¬شوند، وبه طور کافی با بافتهای اطرافشان کنتراست ندارند. برای افزایش کنتراست تصاویر، از عامل کنتراست استفاده می¬شود که مایعاتی چگال با عدد اتمی بالا، نظیر ید هستند. که به داخل رگهای خونی در طول آنژیوگرافی تزریق می¬شود. و به دلیل چگالی بالا و عدد اتمی بالای آنها، فوتونهای اشعه X توسط عامل کنتراست بیشتر از خون و بافتها جذب میشوند.
عامل کنتراست سبب ایجاد تصاویر رگهای خونی با کیفیت و جزئیات بالا میشود. انواع مختلفی از عوامل کنتراست برای تصویربرداری از نقاط مختلف استفاده می¬شود. به طور کلی ماده حاجب مادهای است که عدد اتمی آن نسبت به ترکیبات بدن بالاتر است به همین دلیل جذب کننده اشعهX است. تجربه نشان میدهد که اگر ماده حاجب تا حد دمای بدن گرم شود، بهتر تحمل میشود. امروزه برای این کار بیشتر از مگلومین کمپوند استفاده میشود.

منبع : مجله مهندسی پزشکی و تجهیزات آزمایشگاهی