کوچ، تکرار تاریخ در پرنیان هفت رنگ

پاییز همه سبزی ها را می خشکاند و دشت با همه خاطرات خوش سربردامن کوه آرام آرام به خواب می رود تا فصل زایش بادها آغاز شود.
ایل با همه طوایفش، با همه مردان و زنانش از هر تیره فراخوانده می شود و نغمه سفر و جدایی و دل کندن از سرزمین و زیست بوم در دل پیرکوه سترگ می پیچد.
بانگ رفتن از گلوی سرنا و دهل در دل دشت طنین انداز می شود تا کوچ را با همه گریه هایش آغاز کند و شاید این رفتن را پایانی نباشد.
کم کم زمزمه های کوچ به گوش می رسد و کاروان های عشایر قبل از طلوع آفتاب آماده حرکت می شوند.
شب های عشایر خالی از خاطره و شیرینی نیست. در دشت های باز صحرا که شب هنگام گل های ستاره دانه دانه شکوفه می زند و رقص شعله آتش در میان حلقه مردم باصفای عشایر زندگی را تداوم می بخشد؛ زنان سخت کوش عشایر پابه پای مردان ایل در جمع آوری بساط زندگی تلاش می کنند و با مشقت زیاد وسایل را بر روی چهارپایان خود بار می کنند.
خاطرات کوچ سال های قبل دوباره مرور می شود و صدای خنده دشت را زنده می کند، البته فرهنگ اصیل کوچ هم از گزند صنعت و ماشینی شدن دور نمانده است و چندسالی است که برخی از عشایر، زنان و کودکان و وسایل خود را با استفاده از ماشین به مناطق گرمسیر می فرستند و چوپانان عشایر، گله ها را پیاده به سمت این مناطق هدایت می کنند.
عشایر کوچ نشین استان ایلام امسال به دلیل سرمای زودرس، کوچ فصلی خود را از مناطق ییلاقی به مناطق قشلاقی زودهنگام آغاز کرده اند.
سرپرست خانوارهای عشایر همراه با گله های خود راه قشلاق را پیاده در پیش گرفته اند.
هر کدام از عشایر به همراه ایل و قبیله خود در هفته جاری با بستن باروبنه، عزم خود را جزم کرده اند تا فصلی دیگر از زندگانی کوچ نشینی را تجربه کنند.
● عشایر با طی مسیرهای پرپیچ و خم در طول
۲۰ شبانه روز خود را به مناطق گرمسیری می رسانند.
زنان، کودکان و مردان عشایر کوچ نشین با کوله باری از تجربیات کوچ سال های گذشته بدون دغدغه و نگرانی سختی راه را تحمل می کنند تا به مقصد خود برسند.
یارمحمد کریمی، مدیرکل امور عشایری ایلام در رابطه با کوچ عشایر با بیان این که عشایر باید درمکانی استقرار یابند که میزان تولید افزایش پیدا کند می گوید: ۲۵ درصد محصولات دامی کشور را عشایر تولید می کنند از این رو شرکت عشایری باید ابزار و امکانات تولید را برای عشایر تهیه و بازار فروش محصولات آنها را نیز فراهم کند.
او افزایش درآمد خانوارهای عشایر را از اهداف سازمان عشایری کشور برشمرد و تصریح می کند: اعتبار این سازمان امسال یک هزار میلیارد ریال که نسبت به پارسال ۵۰۰ میلیارد ریال افزایش پیدا کرده است.
مدیرکل امور عشایری ایلام یادآور می شود: در طول سه برنامه توسعه گذشته ۵۰ هزار خانوار عشایری در کشور اسکان داده شده اند که از این تعداد ۲۵ هزار خانوار عشایر توسط سازمان عشایری کشور و ۲۵ هزار خانوار دیگر خود اسکان یافته اند.
کریمی می افزاید: محل های اسکان عشایر و سرمنزل کوچ عشایر، مناطق گرمسیری است که درجه حرارتی، بیش از کوهستان ها و میانبندها دارند. او تأکید می کند: امسال به دلیل سرمای زودهنگام، عشایر حدود دو هفته قبل از تاریخ مشخص شده برای کوچ، کوچ پاییزی خود را شروع کرده اند.
انتهای کوچ عشایر از شمالی ترین نقطه استان یعنی سومار شهرستان ایوان شروع می شود و تا جوار مرز و فکه در شهرستان دهلران در غرب استان ادامه دارد.
مدیرکل امور عشایری ایلام نبود امکانات آبرسانی به مردم عشایر استان ایلام را یکی از مشکلات عمده عشایر برمی شمرد و می گوید:
۱۱ هزار خانوار عشایری با جمعیت بیش از ۸۰ هزار نفر در ایلام وجود دارد که شمار زیادی از آنان با مشکل آبرسانی مواجه اند.
مناطق عشایرنشین کپریه، مهران، چشمه سرخ، زرین آباد، چملان، ملکشاهی، پیمه زیتون، شوهان، چرمین، شیروان چرداول و نقاط متعدد دیگری که عشایر در آنها ساکن هستند با مشکل تأمین آب مواجه اند.
مدیرکل امور عشایر ایلام همچنین به حضور عشایر میهمان اشاره کرده و می گوید: شماری از عشایر میهمان از دیگر استان های همجوار به جمع عشایر کوچرو اضافه می شوند که این عشایر میهمان غالباً از استان های کرمانشاه، لرستان و همدان هستند.
وی می افزاید: تعداد خانواده های عشایر کوچرو میهمان متغیر بین ۸۰۰ تا یک هزار و ۲۰۰ خانوار است که گاهی این آمار از ۲هزار خانوار نیز تجاوز می کند.
کریمی می گوید: عشایر میهمان کوچ خود را عموماً از ارتفاعات الوند استان همدان شروع و تا دشت های غربی استان خوزستان ادامه می دهند که مساحت آن یک هزار کیلومتر است.
در برخی از نقاط کشور زندگی شبانی توأم با کوچ موجب شده بود که جمعیت بیشتری بتوانند خود را با شرایط اقلیمی سازگار کنند، اما روشن نیست که این شیوه زندگی جدا از ماوراءالنهر و آسیای مرکزی در فلات ایران از چه زمانی اهمیت یافته است.
از کاوش هایی که در سال ها پیش در جنوب غربی کشور انجام گرفته است چنین برمی آید که احتمالاً زندگی کوچ نشینی در این منطقه نزدیک به ۸هزار سال پیش پدید آمده است.
دو عامل در پیدایش ایل های ایران مؤثر بوده است. اول به سبب تاخت و تاز اقوام مهاجم مردم شهرنشین بود که گروه گروه شهرها و روستاها را ترک کرده و به کوهستان ها پناهنده می شدند. دوم طوایفی که به امید به دست آوردن آب و علوفه به ایران مهاجرت کرده یا این که درتعقیب لشکرکشی ها و غیره وارد این سرزمین شده اند.
توسعه بی نظم کوچ نشینی در فلات ایران موجب برخورد و کشمکش میان طوایف عمده ایل نشین شد. افزایش روزافزون جمعیت میان این قبایل که زاییده سلامت نسبی چادرنشینان و عدم توسعه بیماری های واگیردار در میان آنان بود بهره برداری از چراگاه های غرب را به مرحله اشباع رسانید. مازاد جمعیت کوچ نشین به ناچار در قلمرو روستانشینان اسکان یافتند از این رو ایجاد تشکیلاتی منظم و سازمانی با یک مرکز رهبری کننده قدرتمند که به رفت و آمد کوچ نشینان در ایل راه ها و استفاده از چراگاه ها نظارت کند بیش از پیش محسوس افتاد.
این امر در نهایت به پیدایی اتحادیه های ایلی همانند قشقاییان، بختیاریان و ایلات خمسه منجر شد. برخی از این اتحادیه ها گسترشی استثنایی به خود گرفته و گاهی بیش از یک صد هزار نفر از تیره های قومی و گروه های زبانی متفاوت را در بر می گرفت.
در آغاز قرن بیستم وضع و موقعیت ایل ها و کوچ نشینان به نحو بارزی دگرگون شده بود در این زمان بسیاری از رؤسای ایل ها یا به دلیل خدمات دیوانی یا براثر توقف در پایتخت به عنوان گروگان با زندگی شهری آشنا شده بودند و عده ای از آنان نیز به خارج سفر کردند. از این رو اسکان رؤسا و سایر افراد ایل ها فزونی می یافت و جز در مناطق دورافتاده کوچ نشینان با بقیه جمعیت همآهنگ می شدند.

فرزانه تهرانی

منبع : روزنامه ایران