جوانی از منظر معصومان (علیهم السلام)

از زمانی که انسان پای به عرصه وجود می‌نهد، دوره‌های گوناگونی را پشت سر می‌گذارد. دوران نوزادی، شیرخوارگی، خردسالی، کودکی، نوجوانی، جوانی، میانسالی و پیری هر یک از این دوره‌ها شرایط متناسب خود را دارند و انسان باید از آمادگی همان دوره برخوردار باشد، از میان این چند دوره می توان به بهار جوانی اشاره کرد. بهاری که در آن، سرنوشت انسان رقم خورده، شخصیت وی شکل می گیرد و استعدادها بارور شده پایه های دینی و عقیدتی مستحکم می‌گردد.
● جوانی بهار زندگی است، بهاری ارزشمند اما زودگذر.
حال باید دید که چگونه از بهار جوانی کاملا بهره بریم و از این سرمایه عظیم پاسداری و حراست نماییم؟
این جاست که باید با تلاشی پی‌گیر و مستمر، دنبال راه و روش صحیح و کاملا بی‌عیب و نقص بود؛ راهی که انبیا و پیشوایان معصوم (علیهم السلام) در پیش گرفتند و نتیجه روشن و مطلوب آن را برای ما بازگو نمودند.
حضرت علی قلب نوجوان را مانند زمین کاشته نشده ولی آماده بذر پاشی می‌داند که اگر آن چه را که باعث سعادت و کامیابی یک جوان است، بذر افشانی نکنیم، خواه ناخواه دیگران بذرافشانی خواهند کرد
در نظر پیامبر (صلی الله علیه وآله)، این دوران آن‌چنان مهم و ارزشمند است که به ابوذر غفاری دستور می‌دهد تا این فرصت طلایی را به عنوان غنیمت تلقی کرده و از آن کاملا بهره برداری کند و می‌فرماید: «یا أباذر اغتنم شبابک قبل هرمک (۱) ای ابوذر از جوانی خود پیش از فرا رسیدن دوران پیری کاملا استفاده کن». پیری دوران استفاده از ذخیره‌هاست نه ذخیره سازی. بدین جهت پیامبر از ابوذر می‌خواهد تا قدر جوانی خویش را شناخته و آینده را پیشاپیش بیمه کند.
● بهره جوانی
عمرو بن حمق خزاعی، یکی از صحابه پیامبر و از یاران شجاع و مخلص ‍امیرمؤمنان (علیه السلام) بود که سرانجام توسط دژخیمان معاویه دستگیر شد و پس از شهادت، سر مقدسش را به عنوان هدیه نزد معاویه بردند.
او هنگام جوانی برای پیامبر (صلی الله علیه وآله) آب برد، پیامبر پس از آشامیدن، در حق او دعا کرد و چنین فرمود: «اللهم امتعه بشبابه (۲)؛ خدایا او را از جوانی بهره‌مند ساز».
دقت در این ماجرا و دعای پیامبر (صلی الله علیه وآله) بسیاری از مسائل را برای ما آشکار می‌سازد؛ زیرا آثار جوانی در نظر مبارک پیامبر، آن قدر مهم بوده که درباره عمرو چنین دعایی می‌کند.
تأثیر این دعای مستجاب درباره عمرو فقط برای این نبوده که وی از نظر ظاهری و شکل و قیافه جوان بماند؛ چرا که این اثر در برابر دیگر آثار مثبت جوانی بسیار ناچیز است، گفتنی است که عمرو در اثر دعای خیر پیامبر (صلی الله علیه وآله) تا هشتاد سالگی از روحیه‌ای جوان برخوردار بود.
پیامبر دعا کرد تا فکر و اندیشه عمرو مانند یک جوان، و سلامت جسمی او، سلامت یک جوان، و حال عبادت او، همانند حال عبادت یک جوان بانشاط و سالم همچنان باقی بماند در نتیجه، او با این که هشتاد سال از عمر با برکت خود را پشت سر گذرانده بود اما همچنان قوی و نیرومند، در کنار امیرمؤمنان (علیه السلام) در صحنه‌های نبرد می‌غرید و می‌خروشید؛ گویی فراموش کرده بود که هشتاد سال از عمر شریفش می‌گذرد.
● پرسش از جوانی در قیامت
روشن است که نعمت‌های خداوندی هر چه ارزشمندتر باشد، در روز واپسین حساب دشوارتری را در پی خواهد داشت. جوانی یکی از همان نعمت های ارزشمندی است که انسان باید در دادگاه عدل الهی پاسخ گوی برخورد با این نعمت باشد.
پیامبر (صلی الله علیه وآله) نیز در این راستا می‌فرماید: «بندگان در روز قیامت هیچ گامی بر نمی‌دارند مگر اینکه باید به چهار چیز پاسخ دهند: نخست از عمر، که در چه کاری آن را به پایان رسانده؛ دوم از جوانی که در کجا به کار برده شده؛ سوم از علم و دانششان که چگونه از آن بهره جسته‌اند؛ و چهارم از دارایی و ثروتشان که از کجا آورده و در کجا به مصرف رسانده‌اند».(۳)
در جوانی چه رازی نهفته است که از یک سو پیامبر سفارش فرموده و از سوی دیگر، در قیامت از آن سوال می‌شود؟
پاسخ این پرسش بسیار روشن است: جوانی دوران نشاط و سلامتی است فکر جوان همانند خود جوان بسیار مستعد است قلب جوان بسیار رقیق و مهربان است و تیرگی قلب بسیاری از بزرگسالان را ندارد.
بی جهت نیست که خداوند به جوانان نظر دیگری دارد و از باب لطف و مرحمت برخی گناهان جوانان را نادیده می‌گیرد؛ اما زمانی که از سن جوانی بگذرد و به چهل سالگی برسند، دستور می‌آید تا هر گناه بزرگ و کوچک را بر همگان بنویسند و هرگز در این جهت کوتاهی نکنند.(۴)
● حساسیت امیرمؤمنان به دوران جوانی
امیرمؤمنان (علیه السلام) نیز به این دوران بسیار حساس و امیدوار بودند؛ چرا که تمام افتخاراتی که به دست آورده بودند در همین دوران بوده است.
او می‌خواست تا هر نسلی که به مرحله شکوفایی می‌رسد قدر جوانی را بشناسد و کاملا از خود مراقبت کند در نامه ای که به فرزندش امام حسن مجتبی (علیه السلام) می‌نویسد، ضمن اشاره به آمادگی های دوران جوانی و بهره جستن از آن فرصت‌ها به یک بحث تربیتی بسیار دامنه دار و گسترده می‌پردازد و در بخشی از آن نامه، چنین یاد آور می‌شود:
«...پسرم هنگامی که دیدم سالیانی از من گذشت و توانایی رو به کاستی رفت به نوشتن وصیت برای تو شتاب کردم و ارزش‌های اخلاقی را بر تو شمردم پیش از آن که اجل فرا رسد؛ در حالی که رازهای درونم را به تو منتقل نکرده باشم و در نظرم کاهشی پدید آید چنان که در جسمم آمد و پیش از آن که خواهش ها و دگرگونی های دنیا به تو هجوم آورند و پذیرش و اطاعت مشکل گردد زیرا قلب نوجوان چونان زمین کاشته نشده، آماده پذیرش هر بذری است که در آن پاشیده شود
پس در تربیت تو شتاب کردم پیش از آن که دل تو سخت شود و عقل تو به چیز دیگری مشغول گردد تا به استقبال کارهایی بروی که صاحبان تجربه زحمت آزمودن آن را کشیده‌اند و تو را از تلاش و یافتن بی نیاز ساخته‌اند پس در آغاز تربیت تصمیم گرفتم تا کتاب خدای توانا و بزرگ را همراه با تفسیر آیات به تو بیاموزم و شریعت اسلام و احکام آن را از حلال و حرام به تو تعلیم دهم و به چیز دیگری نپردازم»(۵)
امیرمؤمنان در این بخش از نامه خود به فرزندش امام حسن (علیه السلام) بر مواردی تأکید می‌ورزد که هر یک از این موارد، قابل بحث و بررسی است.
حضرت بر قلب و عقل جوان تکیه کرده که بزرگترین سرمایه‌ی یک جوان است. ایشان قلب نوجوان را مانند زمین کاشته نشده ولی آماده بذر پاشی می‌داند که اگر آن چه را که باعث سعادت و کامیابی یک جوان است، بذر افشانی نکنیم، خواه ناخواه دیگران بذرافشانی خواهند کرد.
سرمایه دوم در کلام امیرمومنان (علیه السلام) نسبت به یک جوان، عقل است که در این مورد باید کنترل شود، تا دیگران فکر جوان را آلوده و منحرف نکنند و وجود این دو سرمایه بزرگ در یک جوان راه را برای استفاده صحیح از جوانی باز خواهد کرد.

منبع : مستور
پی نوشت:
۱- بحارالانوار، ج ۷۷، ص ۷۵؛ مشکاهٔ الانوار، ص ۱۷۱.
۲- سفینهٔ البحار، ج ۲ ص ۲۶۰
۳- مشکاهٔ الانوار، ص ۱۷۱؛ کافی ؛ ج ۲، ۱۳۵.
۴- سفینهٔ البحار، ج ۱، ص ۵۰۴
۵- نهج البلاغه، نامه ۳۱، ترجمه محمد دشتی، ص ۵۲۱
جوان از منظر معصومان-محمد جواد مروجی طبسی