وقتی تاریخ خاموش می شود، هنر سخن می گوید

وقتی همٌل سردار نامدار وطن پس از نبردهای ساحلی بسیار با متجاوزان به خلیج فارس به دریا می زند، دیگر در تاریخ خبری از او نیست، باقی در صفحات تاریخ حدس و گمان است و قوی ترین حدس هم اسارت او به دست پرتغالی ها است و دیگر هیچ، اما گاهی حتی وقتی تاریخ خاموش می شود، هنر از سخن گفتن باز نمی ماند و جای تاریخ را می گیرد تا روایتی از نو بیافریند.
سردار بلوچ در برابر فرمانده پرتغالی قرار می گیرد و به خواست او مبنی بر انتخاب یکی از زیبارویان پرتغالی تن در نمی دهد. فرمانده پرتغالی به همل می گوید قایق کوچکت را رها کن و به کشتی بزرگ ما در،آ اینجا بساط عیش و عشرت برپاست. از میان زیبارویان ما یکی را برگزین تا ما نسلی از تو داشته باشیم اما پاسخ همل نه است، نه یی هم به خاطر تفاوت دین و آیین و هم به خاطر وطن. او می گوید من زنان سیاه چشم وطنم را بیشتر دوست دارم.
این گوشه یی از حکایتی است که چندی پیش در یکی از برنامه های فرهنگی از یکی از چهره های برجسته هنری شنیدم و ترجمه اش را پرسیدم و بعد به یاد آوردم که امسال پانصدمین سال اشغال خلیج فارس است و این ترانه غمگین به بخشی از این موضوع می پردازد و از اتفاقی در پنج قرن پیش سخن می گوید؛ رویدادی که سینه به سینه در هنر مردم بلوچ حفظ شده است و اینک به ما رسیده است تا بار دیگر به یادمان بیاورد که برای حفظ این سرزمین مردمانش چه رنج ها برده اند.چندی پیش بزرگداشت استاد ملاکمال خان هوت چهره برجسته و بی همتای موسیقی مقامی و آوازی کشورمان از طرف فرهنگستان هنر و با حضور فراگیر فرزانگان و فرهیختگان برگزار شد. استاد سال ها است که در این قالب روایتی از قرن ها فرهنگ و تاریخ و ادبیات بخشی از حوزه تمدنی بزرگ ایران را بیان می کند.
استاد در بخشی از اشعار خود که همراه با شور و هیجان بی نظیر بود به شخصیتی اخلاقی، حماسی و تاریخی پرداختند؛ همل فرزند جینر.همل پهلوانی است که نامی ماندگار در ادبیات شفاهی، داستان های مردمی و اشعار حماسی بلوچستان دارد و از همان طایفه یی است که استاد نسب به آن می رساند. درست ۵۰۰ سال پیش بود که همل در تاریخ ایران ظهور کرد و در جنوب کشور ما نقشی ماندگار از خود به یادگار نهاد. او شخصیتی بود که با اخلاق پهلوانی و آداب جوانمردی به حمایت از بی پناهان و مظلومان و رسیدگی به امور بی سرپرستان و محرومان می پرداخت.
در آن سال ها پرتغالی ها در سودای تصرف دریاهای مشرق زمین روزشماری می کردند. آلبوکرک دریانورد نامدار همه جا در تعقیب مسلمان ها بود و در تلاش برای یافتن راه های جایگزین جاده ابریشم در دریا و بازپس گیری بیت المقدس از مسلمانان؛ جایی که در جنگ های صلیبی از دست داده بودند.او برای تحقق این خواست حتی در سودای تصرف خانه خدا، مکه برآمد و تا دریای سرخ و ساحل جده پیش راند. در آنجا با آسمانی تیره و تاریک مواجه شد و در امواج خشمگین دریا دچار ترس و وحشت گردید و یک باره همه دلاوری و تجربه و دانش خود را از یاد برد و سراسیمه به سویی دیگر کشتی راند و پس از چندی در سواحل ایران پهلو گرفت، آنگاه به ایجاد تاسیسات نظامی و تخریب شهرها و روستاها و کشتار هموطنان ما پرداخت و ساختن کلیساها را در سواحل ایران، البته درون باروها و قلعه های نظامی و حفاظت شده آغاز کرد. دولت مرکزی ایران در آن سال ها گرفتار پریشانی و آشفتگی بود و هنوز حکومت مقتدر صفوی مستقر نشده بود. از این رو اشغالگران پرتغالی که با سلاح آتشین در سواحل ما پیاده می شدند تنها با مقاومت های محلی روبه رو بودند. نیروهای محلی از یک سو، تجهیزات و امکانات چندانی در اختیار نداشتند و از سوی دیگر با کارکرد سلاح آتشین آشنا نبوده و به آن دسترسی نداشتند.
در میان تلاش های مردمی و مقاومت های پراکنده برای اخراج پرتغالی ها، در یک حوزه اتفاقات ویژه و گسترده یی روی داد.همل از مردان توانا و غیور سواحل جنوب از قبیله هوت و از میان مردم بلوچ به میدان آمد. او راه های زمینی، دریایی و سواحل جنوبی ایران را به خوبی می شناخت و در میان عموم از پایگاه و جایگاه ویژه یی برخوردار بود. از این رو نگاه های بسیاری به سمت او خیره شد و حرکتی متفاوت را انتظار می کشید. چنین بود که همل وارد عرصه نبرد با دشمنان آیین و وطن شد و تلاش طولانی مدت خود را برای بیرون راندن متجاوزان آغاز کرد. به زودی گروه های وسیعی از دلاوران پیرامون او جمع شدند و با کمی امکانات یورش به دشمن را آغاز کردند. این جنگ و گریز سال ها به طول انجامید و بسیاری از مرزهای آبی جنوب کشور را دربرگرفت. حتی توپ های آتشین نتوانست شعله این خشم مقدس را خاموش کند. متجاوزان به دژهای نظامی خزیده بودند هر چند در آنجا هم زندگی امن و راحتی نداشتند. همل با کمک قبایل و مردم در همه جا حاضر بود و به ترس و نگرانی دشمن دامن می زد.هر چند از پایان زندگانی پرفراز و نشیب همل اطلاعات دقیقی در دسترس نیست ولی نام و یاد او در افسانه ها، لالایی ها و ترانه های محلی در «لارو، پشت تاکی، نازنیگ» باقی مانده است.
در آخرین گزارش ها درباره همل گفته شده است که او برای دفاع از ایران با گروهی از یاران خود به دریای مکران (عمان) زد. آیا این حرکت او در تعقیب دشمن فریبکار بوده است؟ آیا همل تصمیم به استفاده از ظرفیت های جدیدی از آن سوی آب ها برای محاصره پرتغالی ها داشته است؟ عده زیادی از ایرانی ها مقیم زنگبار بودند، آنها می توانستند یاران وفادار همل در باز کردن جبهه جدیدی علیه دشمن باشند. جواب این پرسش ها روشن نیست به جز آنکه می دانیم همل در دریا ناپدید شد. آیا او را ربودند؟ نمی دانیم سربازان دشمن او را به حبشه بردند یا در پرتغال در اسارت نگه داشتند. تاریخ در این زمینه خاموش است، اما داستان های مردم درباره همل بیان می کند که او تا پایان عمر با دشمن سر آشتی نداشت و حتی در اسارت هم به پیشنهادها و امتیازهای فراوان اجانب روی خوش نشان نداد و از عزت و شرف و غیرت ایرانیان تا پایان کار و روزگار دفاع کرد.سال ها گذشت؛ با قدرت یافتن دولت صفوی، فرزندان مرزنشین ایران زمین با کمک دولت مرکزی به خونخواهی یاران فداکار قدیم برآمدند و حملات خود را به نیروهای متجاوز آغاز کردند و با تلاش و تدبیر و فداکاری تمامی مناطق جنوبی ایران را از لوث وجود کسانی پاک کردند که در حقیقت به نیت فتح خانه خدا و تصرف کعبه به آب های گرم این سوی عالم آمده بودند.
اینک ۵۰۰ سال از زمان اشغال خلیج فارس می گذرد. اشغالگران دیروز، امروز در نام و نشان این منطقه به تردید می نگرند. هرچند آنان هم راه به جایی نخواهند برد. اما این چیزی از وظیفه ما کم نمی کند. بر ماست یاد این دلاوران را زنده نگاه داریم، نام و نشان امروز خلیج فارس به خاطر رشادت های این دلاوران است.
تدارک برنامه های ویژه به مناسبت ۵۰۰ سالگی اشغال خلیج فارس و آغاز مقاومت های وسیع مردمی در برابر آن کمترین کاری است که می توانیم انجام دهیم؛ کاری که سه سال پیش با برگزاری جشنواره یی کوچک در قشم آغاز شد، اما ادامه نیافت. در مراسم بزرگداشت استاد ملاکمال خان هوت اشعاری به زبان بلوچی درباره حماسه همل خوانده شد. اما هیچ کجا در محافل رسمی و رسانه های ملی به پانصدمین سال آغاز مقاومت و دفاع ایرانیان از مرزهای آبی جنوب کشورمان در برابر متجاوزان اشاره نشده است چه رسد به آنکه کاری انجام شده باشد. بجاست به همین مناسبت به قطعه شعری اشاره کنم. این شعر بخشی از تنها روایت مستند موجود فارسی در باب درگیری های دلاوران ایران زمین با پرتغالی ها است که به پیروزی درخشان فرزندان این سرزمین منجر شد از رساله جنگ نامه کشم (قشم)، روایتی دست اول و گزارشی مستقیم از صحنه های جنگ که به برخی اطلاعات ارائه شده از طریق منابع اروپایی خط بطلان می کشد؛
گرفتن شهر هرموز و نوید پیروزی
ز دروازه شهر بندجرون
بیامد سپاه فرنگی برون
چو شد روبه رو از دو جانب سپاه
به هم مشتبه شد رخ مهر و ماه...

احمد مسجدجامعی

منبع : روزنامه اعتماد