پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا


رسانه ها و روابط بین الملل


رسانه ها و روابط بین الملل
رشته روابط بین الملل یک پدیده جدیدبعدازجنگ جهانی دوم است که دانشمندان آمریکایی به مطالعه وبررسی علمی آن پرداختند.دورشته ی دیگردرکناراین رشته وجوددارندکه توجه به ارتباطات رادراین حوزه گسترش میدهند:
۱) همگرایی.تئوریهای همگرایی باتئوریهای ارتباطی بسیارمرتبط است زیرااین تئوریهای همگرایی باهماهنگیهای ارزشی بین واحدها،اقوام وافرادسروکاردارند،درعین حال،مساله ی رسانه هانیزموردتوجه است.
۲) سایبرنتیک.به عقیده ی نوربرت وینرعبارتست ازعلم کنترل وانتقال پیامهانزدانسانهاوماشین.این دانشمنددرعلم سایبرنتیک ضمن استفاده ازتئوری ریاضی اطلاع،حوزه عمل این تئوری راگسترش میدهدوخودنیزتئوری بازگشت اطلاع رابرآن میافزاید.بطورخلاصه ازسالهای۱۹۳۰تا۱۹۸۰ازتئوریهای پروپاگاندای هارولدلاسول تاتئوریهای کارل دویچ درحوزه ی همگرایی وسایرین درزمینه های مختلف،مجموعه ای ازآمیزش علم ارتباطات وعلم روابط بین الملل پدیدمیاید.دردودهه ی اخیروباآغازانقلاب اسلامی ونیزانتقاداتی که ازعلوم اجتماعی شد،این مساله مطرح گردیدکه الگوهاوروشهای کمی دچارنواقصی درتحلیلهای اجتماعی است وبایدالگوهاوروشهای کیفی توسعه پیداکند.روابط بین الملل عبارتست از زمینه های مطالعاتی که شامل تبادل ارزشها،نگرشها،افکارواطلاعات ازطریق افراد،گروهها،دولتهاوتکنولوزیهاوتاثیرات آنهاونیزمطالعه ی ساختارسازمانهایی استکه مسوولیت ترویج اینگونه پیامهامیان ملتهاوفرهنگهاهستند.عواملی چندباعث شدندتاحوزه ارتباطات تحولات فزاینده ای راشاهدباشد،ازآنجمله:
۱) توسعه تکنولوژیهای مدرن اطلاعات وارتباطات وبکارگیری آنهاوتاثیری که برطبیعت،شدت ومحتوای اطلاعات وارتباطات داشته اند.
۲) ازدیادروزافزون توجه دولت-ملتها(همگرایی)،مؤسسات،گروههاوافرادنسبت به اهمیت جریان اطلاعات وعدم تعادل موجوددرآن.
۳) ازدیادروزافزون بازیگران صحنه بین المللی جریان فراملی وجهانی اطلاعات.
۴) علاقه ی فزاینده ی موجوددرمطالعات مقایسه ای فرهنگی،افکارعمومی وتصاویر.
۵) گفتگوی مربوط به نظم نوین بین المللی اقتصادی ونظم نوین جهانی اطلاعات وارتباطات دردهه
۶) عدم تعادل موجوددردسترسی به اطلاعات،سبب طرح"جریان جدیدومتعادل اطلاعات"ازسوی جهان سوم به جای"جریان آزاداطلاعات"موردنظرغرب گردید.
درتبیین تاثیرات رسانه های جهانی چندحوزه موردبررسی قرارمیگیرد:
۱) حوزه ی دیپلماسی:ارتباطات جهانی سه نوع دیپلماسی راسبب شده است:
الف) عمومی
ب) مردمی
ج) واقعی.
۲) حوزه ی اقتصادی
۳) حوزه ی فرهنگ
۴) حوزه ی آموزش
۵) حوزه ی نظامی.وامادیدگاههای نظری درحوزه ی روابط بین الملل:
۱) دیدگاه ایدئالیستی-امانیستی
۲) دیدگاه تبلیغ سیاسی
۳) یدگاه اقتصادی
۴) دیدگاه قدرت سیاسی.نظام مصرفی سرمایه داری امروزدرقالب شرکتهای فرانکلین،بابهره گیری ازسیستمهای نوین حمل ونقل وارتباطات،مرزهارادرنوردیده وبه درون مرزهای ملی نفوذکرده وازاقتداردولتهاکاسته است.بدنبال نظریات سلطه ی ارتباطی جهانی ودیدگاههای انتقادی کشورهای جهان سوم،مفاهیمی همچون امپریالیسم فرهنگی،ارتباطی وخبری بکاررفتند.ایمانوئل والرشتاین برای امپریالیسم فرهنگی این ویژگیهاراتوصیف کرده است:"واژه ی امپریالیسم فرهنگی نشاندهنده ی نوعی نفوذاجتماعی است که ازطریق آن کشوری،اساس تصورها،ارزشها،معلومات وهنجارهای رفتاری وهمچنین روش زندگی خودرابه کشورهای دیگرتحمیل میکند".دراین میان مطالعات الیوربویدبورت دردهه۱۹۷۰توانست تاحدزیادی مفهوم امپریالیسم ارتباطی راتبیین کند.وی دراین خصوص میگوید:"امپریالیسم وسایل ارتباطی،شکلهای گوناگون فعالیتهای بین المللی این وسایل راکه معرف چگونگی اعمال نفوذآنهاست،دربرمیگیرد".
● سیاست جهانی درحال گذار:مرزهای نودرروابط بین الملل
باپیچیده ترشدن جهان نوکاربردانواع اصطلاحهادرباب مراتب جهانی،چون"جامعه بین المللی"و"نظام بین المللی"،درمتون باب شد.درغرب،به ویژه درسنت آزادیخواهی انگلوساکسون،مرحله "آرمانگرا"ی مطالعات روابط بین الملل،بلافاصله پس ازجنگ جهانی دوم آغازشد،وتقریبایک دهه سلطه داشت.نظریه مردمسالارانه غربی علت صلح،وصورتهای استبدادی علت جنگ شمرده میشد.چنین اندیشه هایی درتفکرروشنفکرانه وودروویلسون،درپیدایش جامعه ملل ودیوان بین المللی دادگستری،تجسم یافت.مرحله"آرمانگرا"نسبت به مطالعه پدیده روابط بین الملل رهیافتی تاریخی وقانونی داشت.
رهیافت عمده دیگربه مطالعه ونظریه روابط بین الملل،ازآثارکارل مارکس ونظریه شاهنشاهی(امپریالیسم)لنین ریشه گرفت.این رهیافت به تبیین قدرت سیاسی،علل جنگ ومناقشه،وکل پدیده روابط بین الملل برحسب نیروهای اقتصادی زیربنایی پرداخت.سومین رهیافت عمده به روابط بین الملل،مشهوربه سنت"واقعگرا"،تاحدزیادیحاصل مستقیم جنگ جهانی دوم بود.این رهیافت بانقدآرمانگرایی وآرمانشهرگرایی دهه های پیشین،کوشیدتامیان"آرزو"و"واقعیت"مرزروشنی بکشد.
پیشنهادبنیانی ارائه کنندگان این رهیافت،لحاظ قدرت درروابط بین الملل بود.ایشان باتمایزقائل شدن میان سیاست داخلی وبین المللی،دولتهای ملی وتصمیم گیرندگان آنهارامهمترین بازیگران روابط بین المللی می انگاشتند.به هرحال،تحلیل اخیرپژوهش بین المللی ازاین ادعای سنتی که"سرمشق واقع گرایانه ازاوایل دهه۱۹۵۰بررشته ارتباطات بین الملل سلطه وسایه افکنده ودرتبیین رفتارچندان موفق نبوده است"پشتیبانی میکند.بازهم دراین تحلیل میایدکه"بیشتردانشمندان این رشته درنظریه بنیادی جهان که به یاری علمای واقع گرارواج یافت،سهیم هستند".درعین حال،روشن است که مکتب فکری جبرگرایانۀ اقتصادی،سنت قدرت سیاسی مدارمرحلۀ واقعگرایی ورهیافت فراواقعگرایانه ورفتارگرایانه،همگی،وجوه مشترک معینی دارند:
۱) آنهادرمفهوم مشتق ازروابط بین الملل که یاسیاسی است یااقتصادی یاهردوی آنهاسهیم هستند.
۲) آنهابه مفهوم حکومت ملی به منزلۀ حکومتی"سیاسی"اعتقاددارند.
۳) آنهاعوامل ارتباطی وفرهنگی راتابع وفرمانبردارابرساختارهای سیاسی،اقتصادی وفن آورانه میسازند.
۴) آنهابه رده بندی روابط بین الملل باعلوم طبیعی وزیست شناختی گرایش دارند.
۵) آنهامایلندهرچه راکه سنجش پذیر،مشاهده پذیروعینی است اندازه بگیرند.روابط بین المللی بمنزلۀ رشته ای مطالعاتی،ازبطن سنتهای مربوط به نظریه هاوسیاستهای روابط بین الملل که پیشترآمد،زاییده وبالیده شد.
▪ رهیافتهای ارتباط بین المللی:
۱) رهیافت آرمانی- انسانی صنعت ویژه ارتباط بین المللی به عنوان وسیلۀگردهم آوری ملتهاومردم ونیروی یاری رسان سازمانهای بین المللی درانجام خدماتشان به جامعه جهانی است.
۲) این رهیافت که گاهی نوآیینی سیاسی خوانده میشود،به ارتباط بین المللی به چشم آوازه گری(پروپاگاندا)،رویارویی ایدئولوژیک،تبلیغ تجاری وآفرینش اسطوره هاوتکرارمکررات مینگرد،اینهامعمولاارتباط یک سویه است وبه گونه ای همه به مقامات سازمانده مرکزی نیازدارند.
۳) این رهیافت که بفزونی پیداست،براطلاعات موجوددربافت بین المللی بعنوان قدرت اقتصادی مینگرد.
۴) پنداشتن اطلاعات بعنوان نیروی سیاسی است.دراینجابه اطلاعات به شکل اخباروداده ها،بعنوان کالایی خنثی وخالی ازارزش پرداخته میشود.جریان سیاسی اطلاعات،یکی ازسنتی ترین شکلهای ارتباط بین المللی بوده است.ازدیدتاریخی میتوان ردپای آنراتاپیدایش حکومتهای ملی نوینونظام سیاسی بین المللی دنبال کرد.
باابداع فن آوری ارتباطی نوین وپیدایش بازیگران غیردولتی؛روش سیاستمداری نوینی سربرآورد،روشی که بیشتربه توده ها وعامه مردم گرایش داشت.پزوهشگران؛این جریان نوین اطلاعات رابمنزلۀ"ارتباط مجاب کنندۀ سیاسی،آوازه گری(پروپاگاندا)"وبتازگی بعنوان"سیاستمداری عمومی بازشناسی کرده اند.یکی ازویژگیهای مهم این شکل تازۀ ارتباط،اهمیت دادن به آراءعمومی بود.تقریباتمام حکومتهای سراسرجهان بنگاههای "اطلاع رسانی"و"آوازه گری(پروپاگاندا)"برپاکردند.تأثیرآوازه گری درخلال جنگ جهانی اول وتوسعۀ فنون تازه درارتباط قانع کننده برمطالعات نخستین ارتباط سیاسی بین المللی چیره گشت.
راهبردعمدۀارتباط سیاسی بین المللی دردهه های نخستین این سده،بهره جویی بی شرمانه ازآوازه گری بود.درسالهای بعدازجنگ جهانی اول،تاپایان جنگ جهانی دوم،راهبردارتباطی نوینی بوجودآمدورشدیافت.ویژگیهای درونی آوازه گری عبارت است ازدانش روانشناختی سرزمینی فرد،وهدفش نه تنهاجستجوی تعالی فرد؛بلکه حاضربه خدمت ساختن اوست.دسته های متعددآوازه گری عبارتنداز:
سیاسی واجتماعی،برانگیزاننده ویکپارچه،عمودی وافقی،بخردانه ونابخردانه.درمتون روابط بین الملل،زمینه ایکه کمترموردکاوش قرارگرفته،بعدراهبردی جریان اطلاعات است.فن آوری عصرفضا،تاحدی چشمگیر،راهبردسنتی ومفهوم میدانهای نبردزمینی،دریایی وهوایی رادگرگون ساخته است.
ازسوی دیگرفن آوری اطلاعات وفرآورده هاوخدمات مبتنی براطلاعات بعنوان محوری برای اقتصاددرآمده است.درواقع فن آوری اطلاعات وارتباطات بخش مهمی ازتجارت فرامرزی راتدارک میبیند.اقتصادجهانی اینک براستی درراستای اقتصادمبتنی براطلاعات درحال گسترش است.چنین گسترش وآثارآن عبارتست از:جریان روزافزون اطلاعات وفرآورده هاوخدمات مبتنی براطلاعات درمیان ملتها،اهمیت اقتصادی روزافزون اطلاعات وفرآورده هاوخدمات مربوط میان ملتها،برجستگی فرهنگی وسیاسی روزافزون اطلاعات وفرآورده هاوخدمات مربوط،پیدایش فرآورده هاوخدمات مبتنی براطلاعات نوین که به مقوله های سنتی ربطی ندارد،مشکل روزافزون تقویت حقوق مالکیت معنوی بین المللی بادیگرمسائل بین المللی.دربحث ارتباط وتضادمیان فرهنگی معمولاجریان اطلاعات وارتباطات به طورافقی میان ساختارنخبگانی درسه سطح متمایزوتاحدودی بین المللی رخ میدهد:
۱) ارتباط نخبگانی داخلی،اجتماعی شدن ومجادله سیاست.
۲) سیاستمداری نخبگانی قدرتهای بزرگ و"همکاری"،"تنش زدایی"یاتن دردادن به اکراه.
۳) نخبگان بین المللی وفرامرزی،اجتماعی شدن وفعالیتها.این جریان ارتباطات واطلاعات درون نخبگانی تاحدودی جهانی،به حرکت عمودی،وفرودین به سمت همگان گرایش دارد.این سخن به هیچ روی بدان معنانیست که میان نخبگان هیچ رقابتی وجودندارد،بلکه صرفابدان معناست که اگرنظام بین المللی فعلی رایک کل فرض کنیم،گرایش حفظ نظام محافظه کارانه روبه رشداین سه سطح ازفعالیتهای نخبگان درارتباط وروابط بین الملل،بسوی ایجادخط عمودی پیامهای بسیارمشابهی گرایش داردکه به ظاهربیشتردرراستای خط عمودی جهانی رشدمیکند.
مترجمان:اسدالله آزاد،محمدحسن زاده،مریم اخوتی
http://alidostmohamadi.blogfa.com


همچنین مشاهده کنید