جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا


توریسم بزرگترین صنعت خدماتی جهان


توریسم بزرگترین صنعت خدماتی جهان
هر چند نگرانی هایی برای کشورهای در حال توسعه در زمینه آزادسازی تجارت خارجی و پیوستن به سازمان تجارت جهانی وجود داشته است ولی در عین حال دور ماندن از جریان اقتصاد و تجارت جهانی آثار مخرب تری بر اقتصاد این کشور ها خواهد داشت مانند کاهش سهم از تجارت جهانی، انحراف الگوی تولید و تجارت، عدم دسترسی به تکنولوژی مناسب تر، عدم کفایت جریان ورودی سرمایه، نبود بازارهای وسیع تر برای کالاهای تولیدی و. . .
صنعت توریسم سومین صنعت حال حاضر دنیا پس از نفت و خودرو، نقش بسیار مهمی در اشتغال زایی و درآمدزایی دارد. تأثیرات عمده مذاکرات دور اروگوئه بر ۲ صنعت نفت و خودرو موجب نگرانی های بسیار زیادکشورهای در حال توسعه با اقتصاد تک محصولی، شده است. این نگرانی ها خود می تواند عامل انگیزشی جهت سوق دادن سیاست های اقتصادی نوین برای توجه و توسعه صنعت توریسم باشد.
● عصر جدید توریسم
کشورها، جوامع و منطقه ها به صورت فزاینده ای به این حقیقت پی برده اند که برای حفظ وضع اقتصادی خود باید ابتکار عمل به خرج دهند و درصدد یافتن راه های تازه ای برآیند. اگر چه در منطقه های مختلف شرایط متفاوت است ولی همواره صنعت توریسم عاملی برای بهبود وضع اقتصادی بوده است.
بدون تردید تحولات دهه ۸۰ میلادی با آغاز دوره انتقال از عصر سنتی به عصر جدید توریسم تحت تأثیر بنیادین تقسیم بندی های پیچیده تقاضا، پویایی و تحرک، عرضه انگیزه های سودجویانه، توزیع سازمان یافته و نوآوری در محصولات بوده است.
پارادایم جدید «عصر جدید توریسم» شرایطی را به وجود آورد که براساس آن محصولات جهانگردی باید در بازارهایی با رقابت بسیار فشرده عرضه شوند و تقاضاهای پیچیده و متنوع را با قیمت های مناسب و استاندارد پاسخ گویند. در حقیقت می توان گفت که خواسته یا ناخواسته بازاری با رقابت کامل در این صنعت شکل گرفته که دولت ها و سازمان هایی می توانند در این میدان به حیات خود ادامه دهند که اولاً قابلیت ها و ظرفیت های افزایش یابنده داشته باشند و ثانیاً بتوانند با درک عمیق مفاهیم کیفیت و رقابت با اتخاذ مناسب ترین سیاست ها راه رشد و ترقی را هموار سازند.
● اثرات صنعت توریسم در اقتصاد کشور
صنعت توریسم گسترده ترین صنعت خدماتی و مهمترین صنعت اشتغال زا در دنیا محسوب می شود. میزان سرمایه گذاری برای ایجاد یک فرصت شغلی در صنعت توریسم بسیار پائین تر از دیگر صنایع است و به عبارت دیگر اشتغال زایی در این صنعت به سرمایه گذاری کمتری نیاز دارد و تردیدی نیست که همه کشور ها در رقابتی تنگاتنگ در پی بهره گیری از مزایای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و بویژه دریافت سهم بیشتری از درآمد جهانی حاصل از توریسم و همچنین بالا بردن سطح اشتغال در کشور متبوع خود هستند.
صنعت توریسم بزرگترین صنعت خدماتی جهان است که درآمد حاصل آن بیش از ۵۰۰ میلیارد دلار است. از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۵ حدود ۴۰ میلیون شغل از طریق این صنعت ایجاد شده که میانگین ۲‎/۵ میلیون نفر در سال را نشان می دهد.
پیش بینی شده است که سهم اشتغال مستقیم در صنعت توریسم ۱۳ درصد و در بخش غیر مستقیم ۳۳ درصد شود (اطلاعیه سازمان جهانی توریسم ۲۰۰۴) .
محدود کردن تأثیر این صنعت به چند بخش که به صورت مستقیم در ارتباط هستند (هتلداری وآژانس های مسافرتی و رستوران ها) نمی تواند چندان درست باشد. همان طوری که اثرپذیری صنعت توریسم از تمام بخش های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور غیر قابل انکار است. طیف گسترده ای از حوزه های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، محیط زیستی، عمومی و خصوصی، انسانی و مالی و سرمایه ای، شهری و روستایی، به طور مستقیم و غیر مستقیم، به صورت فعال و یا نیمه فعال، متأثر یا مؤثر در این صنعت هستند.
پایان پذیر بودن ذخایر و منابع اقتصادی مانند نفت و گاز، صنایع کشورهای مختلف را در خطر قرار داده است. سرنوشت اقتصادی با نفت گره خورده است. نفت به مثابه یک کالای اقتصادی و سیاسی یکه تاز عرصه جهانی شده است و «قیمت نفت» به عنوان یک شاخص از روند تحولات جهانی خودنمایی می کند. در این میان ازیک طرف کشورهای صادر کننده نفت (که درآمد حاصل از فروش نفت اساس اقتصادی شان را تشکیل می دهد) به علت عدم تنوع در درآمد و اشتغال زایی و از جانب دیگر کشورهای وارد کننده نفت (که جهت ادامه حیات صنایع خود نیازمند این مایع حیاتی هستند) به علت نوسان های شدید بویژه در دهه اخیر توجه خود را به کسب سهم بیشتری از دیگر بخش های اقتصادی معطوف کرده اند؛ بخش هایی که کم و بیش متأثر از پدیده جهانی شدن هستند.
پدیده جهانی شدن اثرات خود را چه مثبت و چه منفی بر صنایع و خدمات کشور ها خواهد گذاشت و همان طوری که تحقیقات گسترده ای در زمینه تأثیرات منفی این پدیده بر بخش های اقتصادی بررسی می شود و حداقل کردن زیان های ناشی از پیوستن به سازمان تجارت جهانی به عنوان راهکار و هدف در بعضی از بخش ها مورد نظر است، می توان در مورد تقویت صنایع و خدماتی که (با توجه به حمایت کمتر دولت) هم در بازارهای خارجی و هم در بازارهای داخلی امکان رقابت داشته و در روند الحاق، کمترین زیان را می بینند، اقدام های شایسته ای را انجام داد.
تعیین اثرات صنعت جهانگردی بر سیستم اقتصادی این امکان را فراهم می سازد که به نقش بسیار مهم آن در پیشرفت وضع اقتصادی پی برد. از آنجا که توریست و مسافر خارجی یک منبع مهم ارزی است، بنابراین این صنعت به طور مستقیم در افزایش تولید ناخالص ملی نقش دارد. تراز پرداخت ها که نشان دهنده معاملات بین المللی یک کشور است، شاخص و منبع روشنی از اثرات صنعت توریست بر اقتصاد کشور است. اشتغال زایی این صنعت - به طور مستقیم و غیر مستقیم - هم اکنون درصد بالایی از نیروی کار ماهر و نیمه ماهر دنیا را به خود اختصاص داده است. طبق آمار شورای جهانگردی و مسافرت جهانی از هر ۹ کارگر و کارمند در سراسر دنیا یک نفر در صنعت جهانگردی مشغول است. (طبق همین آمار در سال ۲۰۰۵ از کل نیروی کار دنیا ۱۱‎/۳درصد به طور مستقیم و غیر مستقیم در این صنعت مشغول بوده اند. )
ساختار منحصر بفرد این صنعت که با هنجارهای موجود در صنایع تولیدی سازگاری ندارد موجب می شود که نتوان براحتی شاخصی برای سنجش عملکرد بخش های مختلف آن ارائه کرد. درحقیقت محصولات و خدماتی که صنایعی چون کشاورزی - تولیدی و یا ساختمانی عرضه می کنند معرف این صنایع است و می توان برای سنجش این صنایع از روش ارزیابی محصولات استفاده کرد، ولی در مورد صنعت توریسم این روش چندان کاربردی ندارد. برای مثال سالن های غذاخوری هم به جهانگردان و مسافران و هم به افراد غیر مسافر و بومی تکیه دارند.
در این میان تلاش هایی برای تفکیک و تحلیل اثرات صنعت توریسم بر اقتصاد منطقه انجام گرفته است. سازمان هایی چون سازمان جهانی توریسم به روشی مبتنی بر اصول عرضه و تقاضا جهت سنجش و اندازه گیری خدمات و محصولات توریسم روی آورده اند. بدین صورت که ویژگی های تقاضا می تواند مشخص کننده فعالیت هایی شود که در این بخش صورت می گیرد. همچنین الگوی مبتنی بر ضریب و گردش درآمد نیز می تواند جهت محاسبه تغییرات مخارجی در سیسم اقتصادی منطقه وکشور استفاده شود. بدین معنی که ضریب جهانگردی با تغییر مخارج جهانگردی در منطقه رابطه مستقیم دارد و موجب تغییراتی در میزان تولید، درآمد، سطح اشتغال، درآمد شرکت ها و نهادهای دولتی و همچنین در تراز پرداخت ها شود. تجزیه و تحلیل بازده ها یا جدول داده - ستانده یکی دیگر از راه هایی است که اثرات این صنعت را بر سیستم اقتصادی تا حدودی مشخص می کند. این روش بیانگر رابطه میان بخش های اقتصادی، تعداد روابط و اثر آنها بر یکدیگر است.
از دیگر روش های موجود می توان به تجزیه تحلیل هزینه و سود و همچنین سیستم محاسبه ماهواره ای اشاره کرد.
● اثرپذیری صنعت توریسم از بخش های مختلف اقتصادی
سازمان ها و شرکت های زیادی صنعت توریسم را تشکیل می دهند و در حقیقت این صنعت بسیار پیچیده است و شامل بخش های مختلف خصوصی و عمومی، حمل و نقل، مهمان پذیرها، فروشگاه ها، شرکت های عرضه کننده موادغذایی و . . . است. از این رو به راحتی نمی توان این فعالیت ها را تفکیک و نقش آنها را در این صنعت به طور دقیق مشخص کرد. مطمئناً در نگاه اول به این صنعت چند بخش که به صورت برجسته نمایان هستند یعنی صنعت حمل و نقل، هتلداری، منابع انسانی و نظام اطلاعاتی بیشتر از دیگر عوامل به چشم می آیند.
در حقیقت می توان گفت که صنعت جهانگردی چند قلب دارد که هرکدام به نوبه خود موجب حیات این صنعت هستند. سیستم حمل و نقل یکی از قلب های صنعت جهانگردی است. خط اتصال بین مقصد، هتل، جاذبه ها و مکان های توریستی که کارآیی، راحت بودن و میزان سلامت و امنیت این سیستم تعیین کننده نوع تجربه و کیفیتی است که از سفر به دست می آید. میان پیشرفت سیستم حمل و نقل و رشد صنعت جهانگردی رابطه مستقیم برقرار است. (در برخی شرایط هزینه این بخش بیشترین قسمت هزینه سفرراتشکیل می دهد. )
در زنجیره توریسم یکی دیگر از حلقه های بسیار مهم هتل و هتلداری است. صنعت میهمانداری که شامل پذیرایی و عرضه موادغذایی و نوشابه به مسافران می شود از نظر اشتغال زایی، تولید و درآمد، بخش بزرگی از صنعت جهانگردی را تشکیل می دهد و میزان تسهیلاتی که میهمان پذیر ها ارائه می دهند بازتابی از نیاز ها و سلیقه های مختلف مسافران است. در سراسر دنیا با رشد صنعت توریسم - در سطح داخلی و خارجی- تعداد اتاق هتل ها با رشد چشمگیری افزایش یافته و در همین راستا گسترش و توسعه صنعت تهیه غذا و تأمین نوشابه را نیز شاهد بوده ایم.
وقتی به عنوان یک فعالیت خدماتی به صنعت توریسم توجه می شود باید جهت ارائه خدمات به تعداد زیادی نفرات با تخصص، مهارت های اثربخش وکارآیی متفاوت نظر داشت. تردیدی نیست که احساس استقبال و خوش آمدگویی تجربه فراموش نشدنی برای مسافر است و اینها نتیجه سرمایه گذاری هایی هستند که در زمینه آموزش و پرورش نیروی انسانی ایجاد می شود. روش و سیستمی که در زمان مناسب، افراد مناسب در پست های مناسب قرار گیرند (برنامه ریزی و توسعه منابع انسانی) و این افراد با چه نگرش ها، مهارت ها و دانشی باید استخدام و آموزش داده شوند از ارکان اصلی صنعت جهانگردی است. در بازار رقابتی حال حاضر دنیا مطمئناً مناطق و کشورهایی گوی سبقت را می ربایند که با توجه به سطح انتظارات مشتری (مسافر) خدمات را با استاندارد بالاتر ارائه کنند بدین معنی که با آموزش های مختلف به کارکنان خدماتی با کیفیت بهتر و راندمانی بالاتر را عرضه کنند.
جهانگردی وابسته ترین صنعت جهانی به اطلاعات محسوب می شود. بدون داشتن نظام هماهنگ و بهنگام گردش اطلاعات و همراه شدن با تکنولوژی نوین اطلاعات هرگز نمی توان در بازار رقابتی حال حاضر باقی ماند. فقدان اطلاعات لازم موجب می شود که مسافران فعلی نتوانند سفر مورد انتظارشان را تجربه کنند و به رضایت کامل برسند و توریست های بالقوه (بعدی) نیز به احتمال زیاد جذب بازارهای دیگر خواهند شد. در این میان تبلیغات و اطلاع رسانی که به وسیله دولت ها (به علت هزینه بالای تبلیغات در سطح بین المللی این امکان برای بخش خصوصی میسر نیست) انجام می شوند موجب می شود تا صنعت توریسم بتواند در منطقه یا حوزه ای خاص در صحنه رقابت به سهم مناسبی از بازار دست یابد (به طور مثال کشور مالزی) .
● آینده توریسم
آمار و ارقام موجود نشان دهنده سرعت شگفت انگیز و میل رسیدن به صدر جدول خدمات و صنایع جهانی به وسیله صنعت جهانگردی است. پیش بینی سازمان جهانی جهانگردی حاکی است تا سال ۲۰۱۰ حدود یک میلیارد نفر و سال ۲۰۲۰ نزدیک به ۱‎/۶ میلیارد نفر به سیاحت زمین می پردازند و درآمد حاصل از توریسم در سال ۲۰۱۰ حدود یک هزار میلیارد دلار و در سال ۲۰۲۰ حدود دو هزار میلیارد دلار خواهد بود و همچنین با ورود هر ۶ توریست به کشور برای یک نفر شغل ایجاد می شود. این در حالی است که تمام خدماتی که به جهانگرد ارائه می شود حدود ۵۰درصد سود دارد (آمار و اطلاعات سازمان جهانی توریسم ۲۰۰۴ ) .
مطمئناً تصور روشنی از آینده این صنعت متصور است و در حقیقت نمی توان موفقیت های گسترش جهانگردی را تنها با محک افزایش عدد و رقم سنجید (تعداد مسافر، درآمد خالص و...)، بلکه بایستی این صنعت را با توجه به نقشی که در بهبود کیفیت زندگی و گسترش روابط اجتماعی و شناخت ملل و عقاید مختلف دارد، بررسی کرد.
مسأله بهبود کیفیت خدمات و محصولات - که آینده جهانگردی در گرو آن است- شامل ارکان و اجزای تشکیل دهنده صنعت توریسم است و همان طور که گفته شد تنها مناطق و کشورهایی می توانند در صحنه رقابت باقی بمانند که با توجه به میزان رضایتمندی مشتریان- مصرف کنندگان- از محصولات و خدمات جهانگردی هر یک از متغیرهای صنعت توریسم به طور مستمر به سمت کیفیت بهتر و برتر سوق داده شوند. در جهانگردی نوین مدل رقابت و کیفیت جایگزین مدل سنتی شده است.
در نهایت این که این صنعت تا کجا باید پیشرفت کند و سرمایه گذاری و هزینه های مربوطه تا چه اندازه باید باشد و همچنین حدود مشارکت های خصوصی و مردمی و بسیاری مسائل در حیطه اختیارات و تصمیم گیری دولت هاست که با توجه به تأثیرات مثبت و منفی این صنعت در جامعه متبوع خود و آینده اقتصاد بین الملل برنامه ریزی و سیاستگذاری مناسب را انجام دهند.
● نتیجه
تحولات نوین اقتصادی تحت عنوان جهانی سازی یا آزاد شدن جریان سرمایه و کالا و خدمات که در سال های اخیر پس از قطعی شدن قطعنامه ها و مصوبه های دور اروگوئه ۹۵-۱۹۹۴ کشور ها و مناطق مختلف دنیا را به تکاپوی از دست ندادن بازارهای موجود و بدست آوردن بازارهای جدید جهت کالا ها و خدمات تولیدی خود و همچنین باقی ماندن در صحنه رقابت انداخته و این موضوعی است که پژوهشگران اقتصادی و اجتماعی را به چالش کشانیده است. در فرایند جهانی سازی مسلماً تمامی بخش های اقتصادی تحت تأثیر قرار می گیرد از این رو دولتمردان می خواهند قبل از امضای هر قرارداد و مصوبه جدید از اثرات مثبت و منفی آن آگاه شوند.
در این میان صنایع و بخش هایی می توانند در بازاری با رقابتی فشرده باقی بمانند که از کمترین حمایت های دولتی برخوردار بوده و نیز انعطاف پذیری در جهت بهبود کیفی و پاسخگویی به خواسته های جدید بازار را داشته باشند . آینده از آن بخش هایی خواهد بود که از روند جهانی سازی تقویت شده یا کمترین آسیب برای شان متصور است و دولت ها با تمام تلاش خود به دنبال سرمایه گذاری بیشتر و توسعه این بخش ها خواهند بود.
توریسم به عنوان سومین صنعت دنیا (پس از نفت و خودرو) تأثیرات مثبت خود را بر اقتصاد مناطق و کشور ها به خوبی نشان داده است.
روند آزادسازی جریان سرمایه و خدمات و اثرات آن می تواند احیا کننده صنعت جهانگردی در بسیاری مناطق شود و نیز پژوهش و تحقیق در این مورد یعنی تأثیر جهانی شدن بر ساختار توریسم (شامل: صنایع حمل و نقل، هتلداری، منابع انسانی و تکنولوژی اطلاعات و. . . ) می تواند ما را از روند تحولات این صنعت درآمدزا و اشتغال زا درآینده آگاه سازد.
با توجه به فاکتورهای موجود یعنی آزادسازی جریان سرمایه (افزایش سرمایه گذاری خارجی)، همچنین تسهیل جریان خدمات (ایجاد بازار رقابتی و در نتیجه بهبود کیفیت) و نیز آزادسازی بازارهای فروش (دسترسی به محصولات بهتر و ارزان تر) رویکرد جدید به صنعت جهانگردی به عنوان وزنه مهم در ساختار اقتصادی دنیا در آینده دور از انتظار نیست.
محمد پیری
منبع : روزنامه ایران


همچنین مشاهده کنید