غذاهای کمکی

غذای کمکی در پایان ۶ ماهگی شروع می‌شود. همزمان با شروع غذای کمکی شیر مادر باید همچنان مکرر و برحسب میل و تقاضای شیرخوار ادامه یابد.
سعی کنید با صبر و حوصله، لبخند زدن و ارتباط چشمی و بیان کلمات مختلف او را تشویق به خوردن نمایید و هرگز اجبار نکنید.
دست‌ها را قبل از آماده کردن غذا بشویید و بلافاصله بعد از تهیه آن به کودک بدهید. در ظروف دربسته و محل خنک، غذا را نگهداری کنید.
به تدریج براساس میل و اشتهای کودک غذای کمکی را افزایش دهید. انرژی مورد نیاز کودک حدود ۲۰۰ کیلو کالری در روز بین ۸ـ۶ ماهگی ۳۰۰ کیلو کالری در روز بین ۱۱ـ۹ ماهگی و ۵۵۰ کیلو کالری در روز بین ۲۴ـ۱۲ ماهگی است.
از غذاهای نرم شروع کنید. کودکان از ۸ ماهگی قادر به خوردن غذاهای انگشتی هستند (غذاهایی که می‌توانند بدون کمک بردارند و به دهان بگذارند). حدود ۱۲ ماهگی قادر به خوردن اکثر غذاهای خانواده هستند.
دفعات تغذیه کودک در ۸ـ۶ ماهگی، ۳ الی ۱۲ بار و در ۲۴ـ۹ ماهگی ۳ الی ۴ بار است. به علاوه یک یا دو بار در روز غذاهای مختصر حاضری براساس میل کودک به او بدهید.
سعی کنید در غذای روزانه کودک از گوشت، مرغ، ماهی، تخم‌مرغ، میوه‌های رنگی و سبزی‌های مختلف استفاده نمایید. اگر امکان استفاده از فرآورده‌های حیوانی نباشد، باید باقلا، لوبیا، نخودفرنگی، عدس، پودر انواع مغزها و یا فرآورده‌های لبنی را به کودک دهید.
هرگز نوشابه‌های گازدار، نوشیدنی‌های شیرین، قهوه و چای به کودک ندهید زیرا ممکن است جایگزین غذاهای مغذی شوند. برای رفع تشنگی کودک از شیر مادر و یا آب جوشیده سرد شده استفاده کنید.
در زمان بیماری کودکتان باید مصرف مایعات و غذاهای مورد علاقه‌اش را بیشتر کرد.
● برنامه غذاهای تکمیلی
▪ هفته اول ۷ ماهگی: فرنی آرد برنج یک قاشق مرباخوری
▪ هفته دوم ۷ ماهگی: حریره بادام یک قاش مرباخوری
▪ دو هفته آخر ماه هفتم: سوپ ۳ الی ۶ قاشق مرباخوری
▪ دو هفته اول ماه هشتم: زرده تخم‌مرغ به مقدار کم
▪ دو هفته آخر ماه هشتم: پوره سبزیجات
▪ ماه نهم: اضافه کردن حبوبات به سوپ کودک، آب میوه تازه خانگی
▪ ماه دهم: ‌استفاده از تکه‌های کوچک میوه، کته نرم که در آب گوشت یا مرغ پخته شده باشد. میوه‌ها (سیب، گلابی یا موز رنده شده).بد نیست مادران با طرز تهیه برخی غذاهای کمکی آشنا شوند:
۱) فرنی آرد برنج
▪ مواد لازم:
ـ آرد برنج (یک قاش مرباخوری)
ـ شیر(نصف لیوان) شکر(نصف قاشق مرباخوری)
▪ طرز تهیه:
ابتدا شیر (جوشیده سرد) را با آرد برنج و شکر مخلوط کرده و در حالی روی شعله ملایم است به هم بزنید تا کم‌کم برنج پخته و قوام بیابد.
۲) فرنی بادام (حریره بادام)
▪ مواد لازم:
ـ آرد برنج(یک قاشق مرباخوری)
ـ شکر(نصف قاشق مرباخوری)
ـ شیر(نصف لیوان)
ـ بادام(۵ عدد)
▪ طرز تهیه:
ابتدا بادام‌ها را یک ساعت در آب جوش خیس کرده و سپس پوست آن را گرفته و پودر کنید. پودر بادام را با آرد برنج و شکر مخلوط کرده و داخل شیر (جوشیده سرد) بریزید و روی حرارت ملایم آن را هم بزنید تا به قوام بیفتد.
۳) پوره سیب‌زمینی
▪ مواد لازم:
ـ سیب‌زمینی (۵۰ گرم، معادل یک عدد کوچک)
ـ شیر (۵ قاشق غذاخوری)
ـ کره (یک قاشق مرباخوری)
▪ طرز تهیه:
ابتدا سیب‌زمینی را شسته و با پوست، داخل آب جوش ریخته و می‌گذاریم که کاملاً پخته شود. سپس پوست آن را گرفته و رنده کنید. بعد سیب‌زمینی رنده شده را با کره مخلوط و کم‌کم به آن شیر اضافه کنید تا به نرمی و غلظت دلخواه برسد. سایر پوره‌ها مثل پوره هویج، کدو حلوایی، عدس، نخودفرنگی و لوبیا سبز نیز به همین شکل تهیه می‌شود.
۴) سوپ
▪ مواد لازم:
ـ گوشت (یک تکه متوسط خورشتی معادل ۳۰ گرم)، (بهتر است گوشت ماهیچه گوسفند استفاده شود)
ـ برنج (یک قاشق مرباخوری) هویج (یک عدد کوچک)
ـ سیب‌زمینی (یک عدد کوچک)
▪ طرز تهیه:
ابتدا گوشت را می‌گذاریم تا کمی پخته شود. سپس هویج و برنج را اضافه کرده و مدتی بعد سیب‌زمینی را اضافه می‌کنیم. پس از پخته شدن کامل، برای بهتر شدن طعم آن می‌توان از چند قطره آب نارنج یا آب لیموی تازه استفاده کرد.به یاد داشته باشید که در سن یک سالگی تا پایان ۲ سالگی شیر مادر به عنوان مکمل و تامین‌کننده بخشی از نیازهای تغذیه‌ای کودک محسوب می‌شود. این دوره مرحله بسیار حساسی است که اگر در مراقبت از کودک و برآورد نیازهای تغذیه‌ای او دقت نشود، می‌تواند منجر به توقف یا افت رشد و نهایتاً سوءتغذیه شیرخوار شود.
جیره غذایی روزانه باید شامل انواع حبوبات، سبزی و میوه، شیر یا سایر مواد لبنی و گوشت یا جایگزین‌های آن باشد. در دو سال اول زندگی، مهارت جویدن و بلعیدن هنوز در حال تکامل هستند.
بیشتر کودکان دندان‌های کاملی تا پایان ۵/۲ سالگی ندارند و ترجیح می‌دهند غذاهایی بخورند که جویدن آنها آسان باشد. برای جلوگیری از خفه شدن، از دادن مواد غذایی مانند آب‌نبات سفت، آدامس و ذرت بو داده به کودکان پرهیز کنید. سبزی‌های سفت را حتماً‌ بپزید و هسته میوه‌ها را درآورید و دانه‌ها و مغزها را به قطعات ریز تقسیم کنید.
کودکان کم سن از اینکه غذا را با انگشتان خود بردارند و به دهان بگذارند، لذت می‌برند. بنابراین آنان را تشویق کنید که به تنهایی غذا بخورند و خودتان را برای کمی ریخت و پاش آماده کنید.
● تغذیه زیر ۲ ساله ها
تغذیه کودکان زیر ۲ سال را می‌توان به ۳ دوره تقسیم کرد:
۱) دوره تغذیه انحصاری با شیر مادر
این دوره از بدو تولد تا پایان ۶ ماهگی است. در این مرحله، تغذیه شیرخوار تنها شیر مادر بوده و نیازی به سایر مواد غذایی و مایعات، حتی آب هم نیست. آغوز یا شیر روزهای اول که زرد‌رنگ و غلیظ است، بسیار مغذی بوده و حاوی مواد مفید و مورد نیاز شیرخوار و اولین و بهترین واکسن برای حفاظت کودک از بیماری‌های عفونی است. علاوه بر شیر مادر، استفاده از قطره A و D یا مولتی‌ویتامین نیز در این دوران توصیه می‌شود.شیر مادر نه‌تنها در تامین تندرستی دوران شیرخواری و کودکی نقش دارد، بلکه حتی در دوران جوانی، میانسالی و سالمندی نیز تاثیرات مثبت آن بر سلامت انسان قابل‌توجه است.
▪ مزایای شیر مادر برای شیرخوار
ـ سلول‌های زنده و مواد مختلف ضدمیکروبی موجود در شیر مادر دارای خاصیت نابودکنندگی میکروب‌ها و ویروس‌هاست و احتمال ابتلای شیرخوار را به بسیاری از عفونت‌ها، به‌خصوص عفونت‌های گوارشی و تنفسی کاهش می‌دهد. شیوع عفونت‌های ادراری، گوش میانی، مننژیت، اگزما، آسم، آیانرلیت و فتق در کودکان تغذیه‌شده با شیر مادر به‌مراتب کمتر است.
ـ شیر مادر علاوه بر تامین رشد مطلوب جسمی، ضریب هوشی را نیز افزایش داده و مراحل تکامل کودک مانند نشستن، راه‌رفتن، تکلم و حتی دندان درآوردن را تسریع می‌کند.
ـ میزان سدیم و پروتئین شیر مادر به‌حدی است که به کلیه‌های نوزاد که هنوز کامل نشده‌اند، صدمه‌ای وارد نمی‌کند و جذب کلسیم آن به سبب نسبت متناسب کلسیم به فسفر، بهتر انجام می‌شود و کودکانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، کمتر دچار کمبود کلسیم می‌شوند.
ـ جذب آهن شیر مادر به‌مراتب بهتر صورت می‌گیرد و نیازی به دادن قطره آهن تا شروع غذای کمکی نیست.
▪ مزایای شیردهی برای مادر
ـ در مادران شیرده احتمال ابتلا به کم‌خونی، سرطان سینه و تخمدان، پوکی استخوان، شکستگی لگن و بارداری مجدد، کمتر است.
ـ برگشت سریع رحم به حالت طبیعی و دیرتر شروع‌شدن عادت ماهیانه به‌دلیل تداوم شیردهی، باعث جلوگیری از کم‌خونی مادر می‌شود و همچنین به‌دلیل استفاده از چربی ذخیره‌شده دوران بارداری برای ساخت شیر، زودتر وزن اضافی را از دست داده و سینه ‌ها و اندامشان زودتر به حالت قبل از بارداری برمی‌گردد.
ـ علاوه بر مزایای اقتصادی ـ اجتماعی، به‌علت ایجاد احساس آرامش و رضایت به‌دلیل تماس‌های مکرر کودک با بدن مادر در جریان شیردهی، از مزایای عاطفی نیز برخوردار است.
۲) دوره ۶ ماهگی تا یک‌سالگی
در این مرحله، شیر مادر به‌تنهایی برای تامین نیازهای تغذیه‌ای شیرخوار کافی نیست و کودک علاوه بر شیر مادر، باید از غذاهای کمکی نیز استفاده کند. در شروع تغذیه تکمیلی قوام غذاها باید نرم باشد و از تنوع لازم برخوردار باشد تا شیرخوار با طعم و مزه غذاهای مختلف آشنا شده و مهارت جویدن نیز در او تقویت شود و بتواند از یک‌سالگی به بعد از غذاهای سفره خانواده استفاده کند.
۳) دوره یک‌سالگی تا پایان ۲ سالگی
در این مرحله، کودک از غذای خانواده استفاده کرده و در روز ۵ـ۴ بار غذا می‌خورد (۳ وعده اصلی و ۲ میان‌وعده). شیر مادر به‌عنوان مکمل و تامین‌کننده بخشی از نیازهای تغذیه‌ای او محسوب می‌شود. ۱۰ اصل مهم و راهنما در زمینه تغذیه تکمیلی عبارتند از:
ـ غذاهای کمکی را پایان ۶ ماهگی آغاز کنید.
ـ شیردهی را بر اساس تمایل خود و کودکتان ادامه دهید. (۲ سال یا بیشتر)
ـ نسبت به تغذیه شیرخوار، احساس مسوولیت کنید.
ـ غذای کمکی را با روش‌های بهداشتی و سالم تهیه و ذخیره کنید.
ـ به‌تدریج مقدار غذای پیشنهادی را افزایش دهید.
ـ به ترکیبات و نوع غذاها تنوع ببخشید.
ـ دفعات تغذیه کودک را افزایش دهید.
ـ غذاهای سرشار از مواد مغذی به کودک بدهید.
ـ با استفاده از ویتامین‌ها و مواد معدنی، سلامت کودک را حفظ کنید.
ـ دفعات شیردهی را در طول بیماری کودک افزایش دهید.

الهه متولی
کارشناس ارشد مامایی

منبع : روزنامه تهران امروز