از صرع چه میدانید؟

صرع از قدیمی ترین و شایعترین بیماریهای عصبی شناخته شده در جوامع بشری از جمله کشور ما می باشد، که تاثیر عمیقی بر زندگی مبتلایان دارد.
● صرع چیست؟
برای پاسخ به این سؤال نخست باید دید مغز آدمی چگونه ساختمانی دراد . در بدن ، چه کارهایی انجام میدهد. سلامت جسم و روان ، تا چه حد درگرو فعالیت مغز است؟ اختلال در کار یا ساختمان هر بخش مغز چه پیامدهایی دارد؟
مغز آدمی پیچیده ترین قسمت دستگاه عصبی است که به وسیله سلولهای عصبی قادر است تحریکات را از عوامل خارج دریافت و به انها جواب دهد. به تدریج با تلاش جدی پزشکان ، اعتقاد به وجود جریان الکتریکی در مغز مطرح شد.
یعنی مغز مانند یک منبع ذخیره الکتریکی است که از خود جریان برق بسیار ضعیفی به صورت امواج الکتریکی منتشر می کند و قادر به تخلیه و عبور دادن این نیروی الکتریکی به رشته عصبهای دیگر در مغز است.
البته تولید برق در سلول های مغز بر مبنای نظم و قاعده ای دقیق انجام می گیرد و اگر این نظم و قاعده دچار اختلال شود، در این حالت سلولهای مغز بسیار فعال می شوند وبه طور درهم و برهم و نامنظم شروع به رساندن پیام به یکدیگر می کنند که ممکن است این پیامها نامنظم به تدریج به قسمتهای دیگر مغز نیز سرایت کند و همچون آتش سرکشی به سرعت در تمام مغز گسترده شود.
وقتی این اتفاق می افتد، همه تا اعمال طبیعی این بیماران بیهوش می شوند، که در نهایت این امر منجر به حملات صرع در فرد مبتلا می گردد. اما به زودی این آتش الکتریکی برپا شده به علت خستگی سلولها و نرسیدن اکسیژن و قند کافی به آنها، از طریق واسطه های وقفه دهنده مهار و خاموش می گردد. بدین ترتیب است که یک حمله صرعی در مدت چند ثانیه یا چند دقیقه پایان می گیرد و دوباره اکثر سلولهای مغز به فعالیت عادی خود می پردازد.
حال بر اساس این که این بی نظمی به جه علتی در مغز انجام گرفته باشد، یا در کدام قسمت مغز اتفاق بیفتد و یا چه سرعتی به قسمتهای دیگر سرایت کند، انواع گوناگونی از صرع ایجاد می شود که معمولی ترین آنها را می توان به سه دسته تقسیم کرد:
● صرع عمومی ( ژنرالیزه )
این نوع صرع یا تشنج حالتی است که تمام مغز درگیر اختلال الکتریکی می گردد. فرد مبتلا در این حالت هوشیاری و آگاهی خود را از دست می دهد.
▪ انواع صرع عمومی عبارتند از :
۱) صرع بزرگ
یکی از شایعترین انواع صرع بزرگ می باشد. شخص مبتلا به این نوع صرع ، به یک باره بیهوش می شود و محکم به زمین می خورد ، بدنش سفت شده و فریاد نامفهمومی از گلوی او خارج می گردد. پس از اندک زمانی شروع به لرزش می کند، بلافاصله این لرزشها تبدیل به انقباضاتی در بدن می گردد که در نتیجه آن ممکن است فرد زبانش را گاز بگیرد واگر مثانه بیمار پر باشد ادرار می کند. حملات صرع بزرگ ، از چند ثانیه تا ۳ تا ۴ دقیقه طول می کشد که بعد از پایان حمله ، شخص برای یک یا چند دقیقه در حالت خواب آلودگی است وشدیدا احساس خستگی می کند.
۲) صرع کوچک
این صرع بیشتر در کودکان دیده می شودو ارتباط نزدیکی با صرع بزرگ دارد. شروع وپایان حملات به صورت ناگهانی است و به حدی خفبف است که گاهی امکان دارد خود فرد، والدین و معلمین یا دیگران نیز متوجه آن نشوند. در این صرع ، فرد مبتلا بدون اینکه دچار تشنج یا غش گردد، به مدت ۵ تا ۱۰ ثانیه مات و بی خبر می ماند.
این وقفه ممکن است با چندین انقباض عضلانی مثل بهم خوردن سریع پلکها ، حرکات مختصر دهان شبیه جویدن ، یا با لرزش خفیف دستها و بازوها همراه باشد. به هنگام حمله رنک کودک می پرد، چشمهایش باز و زل زده است و بدون حرکت به نقطه نامعلومی خیره می شود. گاهی ممکن است این حملات صدها بار یا بیشتر در طی یک روز ایجاد شوند. این نوع صرع در اواخر سنین کودکی ظاهر و با افزایش سن و پس از رسیدن به سن بلوغ خود به خود بهبود می یابند ولی ممکن است به ندرت در بعضی افراد تبدیل به صرع بزرگ گردد.
۳) صرع موضعی
در این صرع فقط قسمتی از مغز درگیر می شود که دو نوع ساده و پیچیده دارد. در صرع موضعی ساده ، هوشیاری فرد تغییر نکرده و علائم عصبی موضعی رخ می دهد. در صرع موضعی مرکب و پیچیده به دنبال تشنجات موضعی ساده فرد هوشیاری خود را از دست داده و احتمالا به دنبال آن حمله بزرگ صرع به وقوع خواهد پیوست و یا دچار حالتهای روحی خاص می گردد.
۴) صرع مداوم
حمله صرع طولانی شده و یا پشت سر هم تکرار می شود وشخص مصروع در حین حملات بیهوش می ماند. صرع مداوم یک مورد اورژانس است ونیاز به کمک های ویژه و درمان مخصوص دارد.
ـ تشنج تب :
هرگاه با کودکی که همراه با تب بالا دچار تشنج می شود روبرو شدید ، بهترین راه برای پیشگیری از تشنج کاهش تب است . گذاشتن کیف آب سرد یا پارچه مرطوب روی ران ها و قفسه سینه ، باد زدن او و دادن استامینوفین یا آسپرین کمک بزرگی به کاهش تب می نماید. آموزش همراهان برای اینکه کودک تب دار را در پتو یا روانداز ضخیم نپیچند و ارجاع فوری بیمار به پزشک برای درمان لازم و کشف علت تب از نکات مفید دیگر است. این کودکان معمولا پس از سن ۵ سالگی بطور خود بخودی از تشنج نب بهبود می یابند . بنابر این تشنج تب ناراحتی خوش خیمی است و با بیماری صرع فرق دارد.
مهمترین وظیفه ما در مورد همه بیماران تشنجی این است که کمک نماییم بیمار درمانهایش را بطور منظم و به مدت طولانی ادامه دهد.
▪ در موقع بروز حمله صرع بزرگ چه باید کرد؟
ـ خونسردی خود را حفظ کنید و بیمار را به پهلو بخوابانید.
ـ در زمان حملات تشنجی هرگز جلوی حرکات دست وپای بیمار را با زور نگیرید، این امر بسیار خطرناک بوده و ممکن است موجب بروز آسیب یا شکستگی شود.
ـ مواظب باشید به سر بیمار صدمه ای وارد نشود . مثلا می توان یک بالش یا دست خود را زیر بیمار بگذارید.
ـ از خورانیدن مایعات به بیمار یا پاشیدن آب بر روی وی خودداری نمایید.
ـ بیمار را به پهلوی چپ یا راست قرار داده تا در صورت وجود دندان مصنوعی یا غذا در دهان بیمار ؤ مجرای تنفسی وی بسته نشود.
ـ به هنگام حملات تشنجی ، سعی نکنید به زور فشار ، فک بیمار را از هم جدا کنید این عمل ممکن است موجب آسیب یا شکستگی دندانها شود.
ـ پس از بروز حمله ، بیمار نباید چیزی بنوشد یا داروی ضد صرع بیشتری مصرف کند
ـ در صورت بروز گیجی پس از حملات ، بیمار نیاز بیشتری به دلداری و تسلی خاطر دارد.
● عوامل تشدید کننده و تسریع کننده صرع
بیماران مصروع همواره سعی دارند تا اطلاعاتی را در مورد تاریخچه علل بیماری و عواملی که باعث تسریع و تشدید حملاتشان می گردد، بفهمند. آنها مایلند بدانند در چه شرایطی ممکن است حملات افزایش پیدا کند. فرد مصروع به طور مداوم در پی درک علت صرع خویش است . متاسفانه در بین پزشکان این گرایش وجود دارد که به جای آموزش به فرد و کمک به فرد و کمک به فرد مصروع در روبرو شدن با مشکلات ، توصیه های خود را بیشتر متوجه اطرافیان یا والدین آنها می نمایند.
جای تعجب است که خیلی از از این بیماران بعد از سالها مراجعه به مراکز درمانی هنوز در باره بیماری خود، علل آن ، عوامل تشدید و تسریع کننده آن و ....مطالب بسیار کمی می دانند.
به این خاطر برخی از پدیده ها و عوامل تشدید کننده حملات صرع جهت آشنایی شما ذکر گردیده است :
▪ نخست این که بیماران باید بدانند که کم شدن سلامت جسمانی به هر دلیل می تواند حملات را افزایش دهد
▪ بیماریهای عفونی به خصوص اگر همراه با تب بالا باشدممکن است باعث ایجاد حملات صرع در فرد گردد.
▪ تنفس عمیق بر اثر ورزشهای سنگین می تواند باعث عود حملات گردد.
▪ بیخوابی و خستگی مفرط می تواند نقش مهمی در فراوانی حملات داشته باشد.
▪ تماشای زیاد تلویزیون و روشنای فلاش مانند،‌ نیز می تواند حملات صرع را تسهیل کند.
▪ گزارش شده است که معمولا اولین حمله صرع بعد از یک شوک روحی نظیر خبرهای تکان دهنده ، هیجانات و فشارهای روحی انجام گرفته است.
▪ موزیک و سرو صدا به دلیل هیجاناتی که در فرد ایجاد می کند می تواند منجر به حمله صرع گردد.
▪ مصرف الکل و قطع ناگهانی بعضی از داروها ، تعویض ناگهانی داروهای ضد صرع نیز می تواند باعث برانگیخن حملات صرع شود
▪ روزه داری این افراد به دلیل کم شدن قند خون باید با مشورت پزشک انجام گیرد.
▪ گزارش شده است که بعضی از وضعیتهای فیزیکی ، مثل خم شدن و پایین آوردن سر در بیماران باعث حمله صرع گردد.
● آیا صرع ارثی است؟
این سوال اغلب بیماران است . زن وشوهرهای جوانی که قصد دارند بچه دار شوند ، طبیعتا خیلی نگران این موضوع هستند، به ویژه اگر در تاریخچه خانواده هریک از دو طرف یا یکی از آنها صرع وجود داشته باشد، این مساله اهمیت بیشتری پیدا می کند. نقش عوامل ارثی در ایجاد بیماری صرع هنوز به درستی شناخته نشده است. در بعضی از مبتلایان به صرع ممکن است یک زمینه ژنیتکی قوی وجود داشته باشد که در این صورت مشاوره ژنیتگی می تواند سودمند واقع شود.
● علل صرع
خوب است ابتدا با نظر عوام در مورد علل صرع آشنا شویم . عده ای علت حمله را جن زدگی، سحر شدن توسط دیگران ، آثار گناه ، ضعف اعصاب و بیماری روانی می دانند. به همین دلیل توصیه های درمانی خاصی می کنند مثلا دور بیمار افتاده خط می کشند، به او نزدیک نمی شوند، دعا برای او می نویسند ، به جن گیر مراجعه می کنند یا آب قند و چیزهای دیگر به وی می خورانند.
اما واقعیت این است که صرع نوعی اختلال در کارکرد سلولهای مغزی است که باعث پخش جریانهای مغزی اضافی اضافی به صورت ناگهانی و انتشار آن به سراسر مغز می شود.علت صرع گاه صدمه مغزی ، و گاه نیز ارثی است.
البته صرع یک بیماری نیست، بلکه مانند تب ، علامتی از یک سری بیماریهاست که در بدن انسان وجود دارد. از عمده ترین علل صرع می توان عوامل زیر را نام برد :
۱) بیماریهای مادر زادی و ارثی بودن
۲) صدمات زایمان در هنگام تولد
۳) عفونت های حاد
۴) تشنج ناشی از تب
۵) ضربه به سر
۶) تومور مغزی
۷) الکلوو بعضی از سموم دفع آفات
۸) بیماریهای مغز عفونتها و ضربه های مغزی از علل شایع صرع هستند
● درمان داروئی صرع:
درمان دارویی صرع با کشف اثر ضد تشنجی داروی برمید پتاسیم در سال ۱۸۵۷شروع شده شد. این دارو تا بیش از هفتاد سال ، داروی ترجیحی در درمان صرع بود. پس از آن فنوباربیتال در سال ۱۹۱۲ کشف و سنتز شد. ۲۵ سال بعد از کشف فنوباربیتال در سال ۱۹۳۸ فنی توئین و سپس تری متادیون معرفی گردیدند. کاربازماپین نیز در سال ۱۹۶۷ وسدیم والپروات در سال ۱۹۷۴معرفی شدند.بعد از ۱۵ سال ، سه درائی ضد تشنج جدید فلبامات ،لاموتریژین و گاباپنتین به بازار عرضه شدند وسپس داروهای جدید دیگری نیز معرفی گردیدند.
نسل جدید داروهای ضد صرع اغلب در درمان صرع ها ی نقاوم به درمان استفاده می شوند. در ۷۰% موارد ، حملات صرع با یک دراو بطور کامل کنترل می گردد. در ۱۰ % موارد شدت و فراکانس حملات کاهش یافته و در ۲۰% باقیمانده نیز ، علی رغم درمانهای مناسب دارویی ، حملات غیر قابل کنترل و مقاوم باقی می مانند.
اگر پزشک داروهای ضد جنون را تجویز می ‌کند، بیمار باید بداند که طول دروه درمان طولانی مدت خواهد بود. در اغلب موارد در صورتیکه بیمار به مدت چند سال هیچ حمله ضد تشنجی نداشته باشد. پزشک تصمیم به کاهش تدریجی و نهایتا قطع دارو خواهد گرفت.
▪ هدف :
هدف از درمان دارویی ، قطع یا به حداقل رسانیدن تعداد تشنج ، بدون ایجاد عوارض جانبی جدی و خطرناک می باشد. دردرمان دارویی صرع بایستی بین کنترل صرع و عوارض دارویی بالانس مناسب برقرار گردد.
▪ انتخاب دارو:
انتخاب دارو بستگی به عوامل مختلفی از جمله سن بیمار ، نوع تنشج ، تداخل دارویی ، سهولت مصرف دارو و عوارض دارویی دارد.
الف) سن بیمار :
بعضی از داروهای ضد صرع ، در دوره های سنی مختلف ، عوارض متفاوت و خاصی را نشان می دهند. مثلا داروی سدیم والپروات در نوزادی وشیرخوارگی احتمال عارضه کبدی بیشتری نسبت به سنین جوانی و میانسالی دارد.
ب) نوع تشنج :
هرگاه از داروهای ضد صرع بر روی نوع خاصی از صرع ، مؤثرتر هستند. مثلا داروی اتوسوکسیماید، برروی حملات آبسانس یا صرع کوچک ، تاثیر بهتری نسبت به حملات صرع بزرگ خواهد گذاشت .
ج) تداخل دارویی:
گاه پزشک برای کنترل صرع مجبور به تجویز دو یا چند داروی ضد صرع بصورت همزمان می باشد. در این موارد انواع خاصی از داروها می توانند اثرات جانبی همدیگر را تشدید کنند که در این صورت ،جهت کاهش این مشکل ، بهتر است داروهایی انتخاب شوند که تداخل کمتری باهم دارند.
د) سهولت مصرف دارو:
در درمان فرد مصروع ، وقتی دو دارو به یک نسبت در کنترل حملات مؤثرند، دارویی انتخاب می شود که نحوه مصرف آن آسانتر باشد. مثلا پزشک به جای مصرف سه وعده دارو در روز یک وعده از آن را برای بیمار تجویز نماید.
▪ عوارض دارویی :
بعضی داروها می توانند عوارض گوارشی ،پوست ومو، اختلالات کبدی ، کلیوی ؤ خونی ؤ عوارض مربوط به دستگاه سیستم عصبی مرکزی ( گیجی ، خواب آلودگی ،اختلال تعادل و اختلال شناختی ) ، اختلال جنسی ، اختلال متابولیسمی ( متابولیسم کلسیم ) ، اختلال در رشد لثه و تغییر اشتها را ایجاد کنند لازم به تضیح است عوارض کلی ذکر شده مربوط به تمام داروهای ضد جنون نیست . بلکه یک داروی خاص تمام عوارض فوق را ایجاد نمی نماید بلکه عارضه هر دارو محدود می باشد.
از طرفی اگر برای دارویی عارضه بخصوصی ذکر شده است ، به این مفهوم نیست که مصرف داروی فوق در هر فرد ، حتما منجر به ایجاد عارضه مذکور خواهد شد. مثلا ممکن است فردی اختلال گوارشی یا حساسیت پوستی نسبت به دارویی پیدا کند، ولی فرد دیگر با همان دارو هیچ عارضه ای نداشته باشد. اینکه بیمار کدام یک از عوارض فوق را پیدا می‌کند بستگی به نوع دارو ، تعداد داروها و پاسخ فردی دارد. در بعضی موارد شروع مصرف دارو به میزان کم و افزایش تدریجی آن ( تا رسیدن به مقدار مناسب ) سبب کاهش بروز عوارض دارویی می شود.
در نهایت با وجود همه عوارضی که برای مصرف دارو ذکر گردید ، توجه به اینکچگونهه الزامی است که مصرف صحیح دارو، با در نظر گرفتن تمام عوارض آن ضروری و اساسی است و قطع خودسرانه آن می تواند عواقب جبران ناپذیری داشته باشد

منبع : ایرانیان انگلستان