بازارهای رقیب بورس و میزان جذب نقدینگی در آن‌ها

اگر کل سیستم اقتصاد یک کشور را به دو بخش واقعی و مالی تقسیم کنیم، بخش مالی زیرمجموعه‌ای از نظام اقتصادی است که در آن جریان وجوه، اعتبارات و سرمایه با قوانین مشخص از طرف پس‌اندازکنندگان و صاحبان پول و سرمایه به سمت متقاضیان منتقل می‌شود.
بازار مالی علاوه بر تخصیص سرمایهء پولی، خطرات اقتصادی را نیز توزیع می‌کند. در واقع بازارهای مالی در ابعاد وسیع، ریسک افرادی را که در فعالیت‌های اقتصادی بزرگ و پرمخاطره اشتغال دارند به پس‌اندازکنندگان که حاضر به پذیرش ریسک یک بازده غیرمطمئن هستند، منتقل و بین آن‌ها توزیع می‌کند. همچنین بازارهای مالی علاوه بر تفکیک ریسک اشتغال و سرمایه‌گذاری، افراد را قادر به ایجاد تنوع در سرمایه‌گذاری می‌کنند. تنوع در سبد دارایی منجر به کاهش ریسک می‌شود. بورس اوراق بهادار به عنوان یک بازار متشکل و رسمی، مهم‌ترین متولی فرآیند تامین سرمایهء لازم و سامان‌دادن صحیح منابع مالی سرگردان است.
در واقع بورس، از سویی مرکز جمع‌آوری پس‌اندازها و نقدینگی خصوصی به منظور تامین مالی پروژه‌های سرمایه‌گذاری درازمدت و از سوی دیگر، مرجع رسمی برای دارندگان پس‌اندازهای راکد است که می‌توانند از آن طریق وجود مازاد خود را برای سرمایه‌گذاری در اختیار شرکت‌ها قرار دهند. بنابراین تجهیز منابع پس‌انداز در امر سرمایه‌گذاری که از طریق بازار سرمایه (بورس) انجام می‌گیرد، رشد اقتصادی را تسریع و عملکرد اقتصاد را بهتر از حالتی می‌کند که در آن هر یک از افراد به تنهایی منابع پس‌انداز خود را در جریان سرمایه‌گذاری قرار می‌دهند، ضمن آن‌که یک رشد بادوام در جامعه به‌وجود می‌آورد که آن را در برابر شوک‌های وارد شده داخلی و خارجی ضربه‌پذیر می‌کند.
به این ترتیب لزوم سرمایه‌گذاری در بورس و آثار مثبت آن روی اقتصاد مبرهن است. روند صعودی سرمایه‌گذاری در بورس تهران در سال‌های اخیر نشان‌دهندهء افزایش سطح آگاهی سرمایه‌گذاران جزء و عمده در این مقوله و افزایش اقبال عمومی برای سرمایه‌گذاری است به طوری که ارزش بازار سهام طی این سال‌ها از سه برابر نیز بیش‌تر شده است و شاخص کل قیمت هم به طور متوسط سالی حدود ۳۵ درصد رشد کرده است.
اما در کنار بازار بورس، بازارهای دیگری نیز وجود دارند که بخش دیگری از نقدینگی را به خود جذب کرده‌اند.
با توجه به روند نزولی بازار بورس در سال گذشته و خروج نقدینگی از این بازار به بررسی احتمال حرکت سرمایه‌ها در سال اخیر به سوی سایر بازارها می‌پردازیم.
بازار تلفن همراه، یکی از بازارهایی است که در جذب بالای نقدینگی نقش مهمی داشته است. البته کاهش قیمت سیم‌کارت و به تبع، پایین‌آمدن نرخ سود در این بازار در سال گذشته، تمایل به سرمایه‌گذاری برای کسب سود در این بازار را کاهش داده است. آمار نشان می‌دهد که حدود هفت میلیون و ۹۰۰ هزار نفر در بهمن ۸۴ در این بازار وارد شده‌اند که با کسر ۷۰۰ هزار نفر که تاکنون از ثبت‌نام منصرف شده‌اند، حدود ۵۲۰ر۲ میلیارد تومان نقدینگی جذب این بازار شده است. با توجه به استقبال عمومی از سیم‌کارت‌های اعتباری و ثبت نام حدود هفتصدهزار نفر در این بازار در سال گذشته، مبلغ ۵۰ میلیارد تومان دیگر نیز به این بازار تزریق شد که در مجموع جذب حدود ۶۰۰ر۲ میلیارد تومان را نشان می‌دهد اما مقایسهء این مبلغ با ۴۰۰ر۲ میلیارد تومان ثبت‌نامی دورهء قبل رشد حدود هشت درصد را نشان می‌دهد که با درنظرگرفتن افزایش سطح درآمد ملی، کاهش قیمت نسبی سیم‌کارت و شرایط تورمی موجود، رشد قابل‌توجهی نیست. پس می‌توان نتیجه گرفت که نقدینگی خارج شده از بورس، تاثیر قابل توجهی روی بازار تلفن همراه نداشته است.
برای پی‌بردن به میزان خروج نقدینگی از بازار بورس می‌توان رقم ارزش دادوستد سهام را مقایسه کرد. با رونق بورس در سال ۸۲، ارزش دادوستد در پایان این سال به رقم ۶۸۷ر۶ میلیارد تومان رسید و در پایان سال ۸۳ با وجود شروع دورهء نزول بازار، ۳۲۰ر۱۰ میلیارد تومان شد. با ادامهء رشد نزولی بازار در سال ۸۴، ارزش دادوستد در پایان سال به ۶۵۲ر۵ میلیارد تومان رسید که ۴۵ درصد کاهش را نشان‌می‌دهد.
از دیگر بازارهای مهم رقیب بورس، بازار مسکن است که در طول سال‌های ۷۸۸۸۳ با دامنهء رشد ۱۱ تا ۳۶ درصد، به طور متوسط ۲۵ درصد رشد قیمت داشته است. با رونق بورس در سال‌های ۸۲ و ۸۳ و رکود بازار مسکن، بازدهی در این بازار پایین آمد اما آیا سرمایه‌های خارج شده از بازار بورس در سال گذشته به سوی بازار مسکن حرکت کرده‌اند؟ از آنجایی که ارزش افزودهء یک بخش نشان‌دهندهء تفاوت ارزش فروش کالا و ارزش مواد اولیهء به کار رفته در آن است، می‌توانیم ارزش افزودهء بخش ساختمان را به عنوان متغیر جانشین برای افزایش قیمت آن در نظر بگیریم. مقایسه این ارقام برای سال‌های متفاوت حاکی از آن است که تغییر ۱۸ درصدی مثبت ارزش افزودهء ساختمان در سال ۸۱ نسبت به سال ۸۰، به تغییر ۰ درصدی در سال ۸۲ منجر شده و در سال ۸۳ حتی به ۴- درصد هم رسیده است. البته در سال ۸۴، ارزش افزوده رشدی حدود چهار درصد را نشان می‌دهد و این رشد، توجیه‌کنندهء احتمالی حرکت سرمایه به سمت این بازار نیست.
سپرده‌گذاری در بانک‌ها، گزینهء دیگری برای سرمایه‌گذای با ریسک کم است که مهم‌ترین گزینهء مورد بررسی به نظر می‌رسد.
سپرده‌های دیداری هر ساله در حال افزایش هستند و این رشد نیز به علت افزایش پایهء پولی است. اگر به ریز ارقام در ۹ ماههء ابتدای سال ۸۴ دقت کنیم، می‌بینیم که سپرده‌های دیداری هر سه ماه با آهنگ مثبتی در حال افزایش بوده‌اند و حتی مقایسهء هر ماه سال ۸۴ با ماه مشابه سال قبل نشان می‌دهد که به طور متوسط سپرده‌های دیداری ۲۱ درصد نسبت به سال قبل افزایش پیدا کرده‌اند.
از آن‌جا که آمار رسمی برای دادوستد در بازار طلا و ارز وجود ندارد، (دادوستد در بازار ارز برای کسب سود عملا از زمان اعمال سیاست یکسان‌سازی نرخ ارز بسیار محدود شده است) با دقت به ارقام سپرده‌های دیداری می‌توانیم تخمینی از این نوع معاملات داشته باشیم. به این ترتیب که کاهش قابل توجه این نوع سپرده‌ها ناشی از به کار گرفته شدن این حجم پول در بازارهای دیگر است. با توجه به این که مقدار سپرده‌ها هر ماه نه تنها افزایش داشته، بلکه این افزایش با روند صعودی هم انجام گرفته می‌توانیم استنباط کنیم که حجم پول در دست اشخاص به طور چشمگیر، وارد بازارهای دیگر نشده است. نکتهء دیگر قابل توجه، حجم سپرده‌های غیردیداری است که در سال ۸۳، نسبت به ۸۲، ۴۰ درصد افزایش داشته است و این روند تا سال ۸۴ نیز ادامه پیدا کرده است. مقایسهء درصد افزایش سپرده‌های غیردیداری در هر ماه و هر فصل با درصد افزایش سپرده‌های دیداری، نشان می‌دهد که افزایش حجم سپرده‌های غیردیداری (شبه پول) بسیار بیش‌تر از پول بوده است به طوری که در سال ۸۴، هر ماه نسبت به ماه مشابه سال قبل به طور متوسط، حجم شبه پول ۳۸ درصد افزایش پیدا کرده است.
همچنین اگر کل سپرده‌های بخش غیردولتی را نیز در نظر بگیریم، با همین ارقام صعودی بالا مواجه می‌شویم.
البته این روند صعودی افزایش حجم سپرده‌های دیداری و غیردیداری در سال‌های اخیر وجود داشته، اما به خصوص در دو سال ۸۳ و ۸۴، این روند با آهنگ افزایشی ادامه داشته که نشان از تمایل بیش‌تر مردم به سرمایه‌گذاری در بانک‌ها به جای سرمایه‌گذاری در بازارهای دیگر دارد.

ماندانا گلستانی

منبع : روزنامه سرمایه