فلسفۀ ذهن

الن تورینگ منطق‌دان و ریاضی‌دانی بود که نقشی حیاتی در توسعۀ نظریۀ کامپیوتر (computation) ایفا کرد. تأثیر عمدۀ وی در این نظریه برحسب آنچه «ماشین تورینگ» خوانده می‌شود، صورت گرفت؛ البته این ماشین به دلایلی که بعداً روشن خواهد شد، یک ماشین عینی (واقعی) نیست. آنچه به نوشتۀ حاضر مربوط است این است که مفهوم ماشین تورینگ تأثیر سرنوشت‌سازی بر برخی از دیدگاه‌های مربوط به نظریۀ ذهن داشته است و خود تورینگ نیز مقالۀ معروفی را در مجلۀ فلسفی مایند (Mind) دربارۀ لوازم فلسفی «ماشین» خود منتشر کرده است.
شگفت آنکه گرچه کار تورینگ شالودۀ ایده‌هایی است که کامپیوتر رقمی را پدید آورده‌اند، خود تورینگ اصطلاح «کامپیوتر» را –پیش از پیدایش چنین دستگاههایی- در مورد انسانِ در حالِ محاسبه به کار برد. او در واقع با تفکر دربارۀ کامپیوترهای انسانی به ایدۀ ماشین تورینگ دست یافت. پیشنهاد او این بود که می‌توان فرایندی را که انسان از طریق آن محاسبه می‌کند، ساده‌سازی و ماشینی‌سازی کرد، سپس با تعمیم مبتنی بر این فرایند ماشینی‌سازی شده، از آن برای تعریف مجموعۀ خاصی از اعداد استفاده کرد. تورینگ اینها را اعداد «قابل محاسبه» (computable) نام نهاد. او سرانجام با تأمل بر روش پیدایش مکانیکی این اعداد، نشان داد که قطعاً اعداد غیرقابل محاسبه‌ای وجود دارند، گرچه روش قابل توصیف مکانیکی‌ای وجود ندارد که از طریق آن، این را درمورد عدد خاصی نشان دهیم. تورینگ، اساساً، از ابزار تخیلی خود (یعنی حساب‌گر مکانیکی تعمیم‌یافته) برای اثبات آنچه ریاضی‌دانان مسائل «غیر قابل حکم» (undecidable) می‌نامند، استفاده کرد.
گرچه ایدۀ ماشین تورینگ در زمینه‌های پیچیده‌ای از نظریۀ کامپیوتری و منطقی اهمیت داشته است، ایدۀ بسیار ساده‌ای است. فرض کنید یک ماشین تحریر دارید که می‌تواند کارهای محدودی را انجام دهد: می‌تواند بر یک نوار کاغذی علامتی را تحریر کند، می‌تواند علامت را پاک کند و می‌تواند به اندازۀ یک واحد در طول نوار به چپ یا به راست حرکت کند. شکل ۱ این ابزار را روی بخشی از یک نوار کاغذی بی‌نهایت دراز نشان می‌دهد که به مربع‌هایی تقسیم شده است؛ برخی از این مربع‌ها تهی و برخی حاوی s (symbol) هستند.
مجموع آنچه در شکل ۱ تصویر شده، ماشین تورینگ است. ما با مشخص کردن اینکه ماشین تحریر دقیقاً از چه نمادهایی می‌تواند استفاده کند، و اینکه استعداد چه نحوه واکنشی را در برابر آنها هنگام عبور در طول نوار دارد، می‌توانیم از ماشین تورینگ برای تبدیل یک مجموعه از نمادها و فاصله‌ها («ورودی») به مجموعۀ دیگری از نمادها و فاصله‌ها («خروجی») استفاده کنیم. ماشین تورینگ با وجود سادگی‌اش، بسیار قدرتمند است. تورینگ نشان داد که ماشین او می‌تواند هرگونه ورودی را بگیرد و آن را به هرگونه خروجی تبدیل کند تا زمانی که میان آنها رابطۀ قابل محاسبه‌ای وجود داشته باشد. البته اگر کارکردی که ورودی را به خروجی مربوط می‌سازد، بسیار پیچیده باشد، انجام محاسبه به وسیلۀ ماشین به زمانی طولانی نیاز خواهد داشت. بنابراین، کسی به طور جدی درصدد ساختن ماشین تورینگ به عنوان راهی عملی برای انجام محاسبه نیست، و اساساً چنین کاری ناممکن است زیرا نامحدود بودن نوار کاغذی مقوّم عملیات ماشین تورینگ است و چنین چیزی به طور بالفعل ممکن نیست. همان‌طور که پیشتر بیان شد، ماشین تورینگ ذاتاً یک ماشین فکری است.
ماشین تورینگ، علی‌رغم این واقعیت که یک ابزار واقعی نیست و حوزۀ اصلی کاربرد آن نظریۀ توابع ریاضی است، تأثیر عمده‌ای بر تفکر دربارۀ ذهن داشته است. برای پی بردن به علت این امر، ابتدا باید پذیرفت که پدیده‌های ذهنی وابسته به فعالیت‌های مغزی‌اند. سپس باید دریافت که مغز در سطحی از توصیف که کلی‌تر از توصیف عصب فیزیولوژیک است، ابزاری است که ورودی‌های پیچیده‌ای را از دستگاه‌های حسی می‌گیرد و خروجی‌های پیچیده‌ای را به دستگاه‌های حرکتی تحویل می‌دهد. به علاوه، این روابط میان ورودی و خروجی –آن‌طور که معقول به نظر می‌رسد- از لحاظ تابعی رفتارشان به اندازۀ کافی مناسب است که به وسیلۀ روابط ریاضی گوناگون (و پیچیده) قابل توصیف باشند. این امر به دلایل بسیاری معقول است؛ از جمله اینکه حیات ذهنی ما نظم (orderliness) خاصی در ارتباط با این روابط دارد: ما از موانعی که می‌توانیم ببینیم اجتناب می‌کنیم، ما متمایل‌ایم اهداف خود را بر اساس نیازها و میل‌های‌مان دنبال کنیم، امور جدید را بر اساس آنچه قبلاً پذیرفته‌ایم باور می‌کنیم، و همین‌طور. سرانجام، شایان ذکر است که لازم نیست ما به طور بالفعل بدانیم روابط ریاضی چه هستند تا موضوع برای ما جالب باشد. زیرا تا وقتی که این روابط وجود دارند، ما می‌دانیم که تقریری از ماشین تورینگ قادر به تقلید آنها خواهد بود. ماشین تورینگی وجود خواهد داشت که ساختار ورودی-خروجی هرگونه مغزی را به طور کامل مشابه‌سازی کند.
محصل استدلال فوق این است: مغز یک ابزار کامپیوتری است و زمانی که ما دربارۀ مغز سخن می‌گوییم، در حقیقت این ابزار را توصیف می‌کنیم. البته هنگامی که دربارۀ آنچه اشخاص می‌خواهند، باور دارند، نیاز دارند، قصد می‌کنند و غیره سخن می‌گوییم، در سطحی بسیار بالاتر از آنچه برای ماشین تورینگ مناسب است سخن می‌گوییم. اما این واقعیت که ما می‌توانیم به وجود ماشین تورینگی که روابط تابعی مغز را نشان می‌دهد، اطمینان حاصل کنیم، این ایده را تأیید می‌کند که سخن گفتن دربارۀ ذهن نیز توصیفی تابعی (کارکردی) است. تورینگ (۱۹۵۰) در این باره کاملاً تصریح کرده است. او با استفاده از بازی معروف «تقلید» پیشنهاد داد که می‌توان ابزاری کامپیوتری را تصور کرد که از «کامپیوتر» انسانی قابل تشخیص نباشد (به تعبیر اصلی خود تورینگ). این بازی اساساً از سه «بازیگر» تشکیل شده است: یک کامپیوتر که پاسخ می‌دهد و از تلگراف برای پاسخ دادن به ورودی‌های متنوعی که دریافت می‌کند استفاده می‌کند؛ یک انسان که از طریق تلگراف پاسخ می‌دهد؛ و انسان دومی که ورودی‌ها را برای دوتای دیگر که آنها را بازجویی می‌کند، فراهم می‌کند. هدف از این بازی این است که بدانیم آیا انسان دوم می‌تواند با طرح پرسش‌ها و بررسی پاسخ‌ها بگوید کدام یک از این دو ابزارِ نادیده انسان و کدام ماشین است. تورینگ شکی نداشت که اگر ابزار کامپیوتری بتواند در فریفتن انسان پرسشگر موفق شود، این ابزار همۀ آنچه را برای ذهن‌مندی لازم است خواهد داشت. و همان‌طور که پیشتر ذکر شد، او فکر می‌کرد چنین ابزاری روزی از عهدۀ این کار برخواهد آمد.
دربارۀ تفسیر خود تورینگ از بازی تقلید بسیار نوشته شده و این‌طور نیست که همۀ کسانی که به الگوهای کامپیوتری ذهن پایبند هستند، تصور تورینگ را از ذهن بپذیرند. اما تورینگ از طریق توسعۀ ماشین خود توانست به نظریۀ منطقی و ریاضی و نیز به فلسفۀ ذهن یاری بسیاری برساند. نظریۀ کارکردگرایانه از ذهن وامدار تورینگ است، هرچند در برخی از شکل‌های خود از ایدۀ ماشین تورینگ صرفاً در پس‌زمینه استفاده می‌کند.

فلسفۀ ذهن الن تورینگ (۱۹۱۲-۱۹۵۴)
سموئل گوتنپلن
ترجمه یاسر پوراسماعیل
کتاب‌نامه:
Turing, A.M. ۱۹۵۰. Computing machinery and intelligence. Mind, ۵۹, ۴۳۳-۶۰.
Hodges, A. ۱۹۵۳. Alan Turing: The Enigma of Intelligence. London: Hutchinson
http://phil-mind.blogfa.com/post-۴۳.aspx