نسل ششم اژدها

چین در دهه ۱۹۹۰ شاهد ظهور فیلمسازانی بود که به فیلمسازان نسل ششم معروف شدند. آثار این فیلمسازان را بر اساس چگونگی تولید می توان به سه دسته تقسیم کرد. البته اینگونه طبقه بندی نیازمند به روز شدن سریع است چرا که مرز بین سینمای زیرزمینی (مستقل) و سینمای رایج و پذیرفته شده توسط نظام به شدت متغیر است. دسته اول فیلم ها شامل آثار فیلمسازانی نظیر وانگ ژیا اوشوای، لو یه و لو چوان می شود که سینمای آنها یادآور فیلم های هنری اروپایی- امریکایی و استادان کلاسیک است. دسته دوم فیلم های کارگردانانی چون ژانگ یوان و جیا ژانگکه و لیو بینگجان را دربر می گیرد که دارای میزانسن هایی نظیر سینماوریته اند و در مرز بین سینمای داستانی و مستند قرار می گیرند. این دو گروه بخش اصلی آنچه که سینمای زیرزمینی نامیده می شود را تشکیل می دهند. گروه سوم فیلم هایی هستند که جنبش نوی سینمای بدنه را شکل می دهند. مهمترین فیلم های این گروه تولید اولین کمپانی مشترک چینی-امریکایی، ایمارفیلم است.
همچنین می توان فیلمسازی نسل ششم را به سه مرحله تقسیم کرد؛ دوره پیشگامان از اواخر دهه ۱۹۸۰ تا سال های آغازین دهه ۱۹۹۰، دوره زیرزمینی تا سال های پایانی دهه ۹۰ و دوره انتقالی که تا زمان حاضر را شامل می شود. دوره نخست زمانی است که تعدادی فیلمساز جوان که غالباً فارغ التحصیل سال های ۱۹۸۵ و ۱۹۸۷ آکادمی فیلم پکن بودند، اولین گام های خود را در راستای فیلمسازی مستقل برداشتند. در دوره زیرزمینی، فیلمسازی مستقل تقریباً تبدیل به یک جریان شده و توجه مجامع بین المللی را به خود جلب کرده و در خود چین بحث و جدل های فراوانی را ایجاد کرده بود، به ویژه در سال ۱۹۹۵ که دفتر فیلم قوانین سانسور و نظارتی را تشدید کرد و بسیاری از فیلم ها مجوز تولید دریافت نکردند. مرحله آخر، دوره انتقالی، شاهد دگردیسی تعدادی از فیلمسازان مستقل است که تاثیر جهانی شدن را بر بازار فیلم تجربه می کنند. دفتر مرکزی فیلم نیز با پیش گرفتن سیاست های تازه، شرایط آسان تری برای فیلمسازان جوان به وجود آورده است.
همان طور که یکی از کارگردانان نسل ششم، لویه گفته است، نسل ششم شاید تنها یک عنوان باشد که معنای آن به دلیل عدم وجود یک مانیفست مشترک یا گرایش به یک مکتب فکری- هنری خاص، هنوز به تمامی تحقق نیافته است. شاید تنها عامل پیونددهنده این طیف فیلمسازان تمایل شان برای اجتناب از شیوه های سنتی فیلمسازی در چین است. محل وقوع داستان غالب فیلم های کارگردانان نسل ششم مناطق شهری است بی هیچ پرداختی و با تمام خشونت و دلگیری اش، چرا که این فیلمسازان، برخلاف فیلمسازان نسل های پیش از خود، تجربیات اندکی درباره چین روستایی دارند. قهرمانان فیلم هایشان مردمان به حاشیه رانده شده امروزی اند که خارج از جریان اصلی زندگی می کنند، نظیر خوانندگان راک، گروه هایی با گرایش های غیرمتعارف و ولگردان. فیلمسازان این نسل که متولد دهه های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ هستند، در دوره یی انتقالی پرورش یافته اند، دوره یی که ایدئولوژی کمونیسم به دلیل روی آوردن سریع اقتصاد چین به بازار آزاد، تضعیف شده بود. بدین ترتیب این فیلمسازان توانستند از روایت های تمثیلی اجتناب کنند و با صراحت به ابراز حس سردرگمی، اضطراب و استیصال خود و سایر شهرنشینان امروزی چین بپردازند.
فیلمسازان نسل ششم به خوبی با شرایط فیلمسازی زیر نگاه تیز حکومت آشنا هستند و به اینکه فیلم هایشان کوتاه شود یا به صورت بسیار محدود اجازه نمایش پیدا کند یا توقیف شود، خو گرفته اند. تدوین «پستچی» (۱۹۹۵، هه جیانجون) از سوی دفتر فیلم متوقف شد و فیلم پنهانی به خارج از چین انتقال یافت و با حمایت فستیوال فیلم رتردام تدوین شد. «بسیار نزدیک به بهشت» وانگ ژیا اوشوای که درباره گنگسترهای شانگهای بود، دوباره فیلمبرداری و تدوین شد، با این حال پنج سال اجازه نمایش دریافت نکرد. جیا ژانگکه در سال ۱۹۹۷ «جیب بر» را در حالی ساخت که فیلمنامه آن از سوی هیات نظارت رد شده بود، به همین دلیل تا چند سال اجازه فیلمسازی نداشت. اما برخلاف انتظار حکومت، این فیلمسازان وقت خود را برای دریافت مجوز و حمایت مالی از سوی دولت تلف نکردند و آموختند که منابع مالی خاص خود را فراهم سازند. ژانگ یوان هزینه تولید «عوضی های پکن» را از طریق ساخت ویدئوکلیپ تامین کرد. وانگ ژیا اوشوای نیز «روزها» (۱۹۹۳) را با ۱۰ هزار دلار ساخت.
گرچه این فیلم ها در فستیوال های بین المللی با استقبال خوبی روبه رو می شوند، اما در خود چین امکان نمایش گسترده ندارند. از سال ۲۰۰۳ دفتر مرکزی فیلم سیاست های ملایم تری را در پیش گرفته است و با سهولت بیشتری مجوز ساخت فیلم صادر می کند، به همین دلیل برخی از فیلمسازان مستقل جذب سینمای بدنه شدند. دو فیلم آخر جیا ژانگکه، «دنیا» و «طبیعت بی جان» سانسور حکومتی را پشت سر گذاشتند، گرچه سه فیلم اول او همچنان در چین اجازه نمایش ندارند. اما مستندسازان جوانی مانند دو های بین هنوز تحت کنترل شدید حکومت مشغول فیلمسازی هستند. در حال حاضر، فیلم های این مستندسازان چه از بابت تعداد مخاطبان و چه از لحاظ مسائلی که به آنها می پردازند، مقیاس کوچکی دارند آنچنان که هنوز ساخت این گونه فیلم ها با آزادی عمل اندک سازندگان شان امکان پذیر است. با این حال، در سال ۲۰۰۶ دولت چین تعدادی از این مستندسازان را بازداشت کرد، از جمله هائو وو که در آن هنگام مشغول ساخت مستندی درباره گروه های زیرزمینی مسیحی بود.

فریده صارمی

منبع : روزنامه اعتماد