سلامت الکترونیکی از نوع ایرانی

طرح انسجام یکی از نخستین طرح های ارائه شده از سوی شورای عالی فناوری اطلاعات بود که با توقف طرح سلامت الکترونیکی در دوران تکفا، موسوم به تکفاب بود.
در مقدمه این طرح در مورد لزوم اجرای چنین طرحی آمده است: طرح انسجام ("ادغام نظام سلامت جامع در ابرشبکه ملی" یا به اختصار "انسجام") بر شکل گیری راه حل از طریق بررسی همه جانبه مشکلات و مطالعه اقدامات انجام شده و دعوت از متفکران و محققان مربوط تکیه می کند تا از طریق سطح بندی و اولویت بندی نیاز ها و استفاده از توان موجود، محصولات مورد نیاز در زمان مناسب تولید شده و کیفیت و بهره وری خدمات بهداشتی و درمانی با استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات افزایش یابد.
بر اساس مطالعات انجام شده، محور های اصلی به سه دسته مبنا، واسط و کاربردی تقسیم شد ه اند؛ در بخش مبنا، استاندارد های فاوا که مستقل از نرم افزار، سخت افزار و زبان برنامه نویسی هستند قرار داده شد ه اند. بخش واسط به محصولات نرم افزاری که با منطق پردازش داده ها و قوانین و مقررات استفاده و دسترسی به داده، سر و کار دارند اختصاص یافته و در بخش سوم نیز نرم افزار های کاربردی که با استفاده کننده هایی مرتبط بوده و به صورت محصول تجاری قابل ارایه باشند قرار گرفت ه اند.
بر اساس محاسبات انجام شده با استفاده از همکاری منابعی که تاکنون شناسایی شده است تعدادی از اهداف در سال اول قابل دستیابی هستند و سایرین به دو، سه، یا چهار سال زمان نیاز دارند. با توجه به این مساله در آرم طرح، چهار مار، جام سلامت را احاطه کرد ه اند. ولی از آنجا که جستجو و فراخوان متخصصان، اندیشمندان، و سایر سرمایه های انسانی متوقف نشده است، اطمینان به موفقیت طرح در زمان پیش بینی شده افزایش می یابد.
برای اطمینان از شفافیت و کنترل پذیری طرح، با ال هام از برنامه JPRM سازمان بهداشت جهانی و بانک جهانی، مجموعه مدیریت و کنترل پروژه انسجام تدوین شده است که هر یک از راهبرد ها را به راهکار های مشخصی تقسیم می کند که به نوبه خود به راه حل ها و محصولات قابل اندازه گیری منتهی میشوند. با توجه به مشخص بودن هزینه، زمان، مسئول و ضوابط و استاندارد های تحویل هر یک از این محصولات؛ بودجه جذب شده و میزان پیشرفت هریک از اجزای پروژه و کل آن در هر لحظه، قابل ردیابی و کنترل است و هرگونه تاخیر یا مانعی در انجام قسمت های متعدد طرح به سرعت و سهولت، قابل شناسایی، بررسی و اقدام خواهد بود.
طراحان این طرح که در میانشان نام فرزند دبیر شورای عالی فناوری اطلاعات نیز به چشم می خورد در مورد روش اجرایی این پروژه آورده اند: انتخاب میزان مشارکت دولت و بخش خصوصی در این طرح، بر اساس تئوری توسعه اوانز انجام شده است. بر اساس این نظریه، محصولات طرح انسجام به چهار بخش تقسیم گردیده است. بخش نخستین یا بخش زیرساخت، محصولاتی را شامل میشود که در آن دولت نقش تصدی گری دارد به بیان دیگر در این بخش، سرمایه گذاری، توسعه، نگهداری و مالکیت محصول با دولت بوده و بخش خصوصی حق تصرف در آن را ندارد. از نمونه محصولات این بخش به کد خدمات بهداشتی یا تقسیم بندی سیاسی کشور میتوان اشاره کرد.
در بخش دوم که الگوسازی نامیده می شود، نقش تولی گری به دولت داده شده یعنی بخش خصوصی به سفارش دولت کار را انجام و نتیجه را تحویل میدهد. نمونه محصولات این بخش را پرونده الکترونیک بیمار و مستندات منطقی پزشکی تشکیل می دهند.
در بخش سوم یا مدلسازی، دولت نقش قابله گری دارد که فعالیت ها و نقش های اقتصادی نوین را تا ورود به بازار تجارت حمایت می کند. ایجاد اجزای نرم افزاری واسط و پایگاه توزیع شده داده ها از مثال های این دسته از فعالیت ها هستند.
در بخش آخر که جریان سازی نام دارد دولت در نقش پرورش گر ظاهر می شود تا با حمایت های جهت داده شده و محدود، بخش خصوصی را در تکمیل و ارتقای محصولات موجود خود برای انطباق با استاندارد های بدست آمده در بخش های قبلی یاری کند.
ساختار ارتباط بین بخشی در طرح انسجام بر پایه تشکیل سه کمیته سیاستگذاری، فنی و مالی قرار دارد. کمیته سیاستگذاری مرکب از نمایندگان وزارتخانه و سازمان های ذیربط و نماینده صنفی بخش خصوصی بوده و وظیفه آن انتخاب اولویت ها و تصویب راهکار و استاندارد های دریافت شده از کمیته های دیگر است. ارتباط و هماهنگی با بدنه دولت و مجلس شورای اسلامی در جهت رفع موانع و تسهیل کاربرد محصولات طرح وظیفه دیگر این کمیته است.
کمیته فنی طرح انسجام از مجموعه متفکران و متخصصانی تشکیل شده است که با ارتباط با مراکز علمی و دانشگاهی، بخش خصوصی و تولید کنندگان غیر شرکتی، بر صحت و حسن تهیه و تولید محصولات طرح نظارت میکنند. این کمیته نظرات و مشکلات مشتریان و مصرف کنندگان را دریافت کرده و با اشراف به جوانب موضوع، اقدامات راهبردی را به کمیته های سیاستگذاری و مالی پیشنهاد می کند.
کمیته مالی طرح وظیفه ارتباط با مشتریان، جلب حمایت های مالی و ارزیابی عرضه و تقاضا در بازار را برعهده داشته از طریق تعامل با دو کمیته دیگر در تعیین تعرفه و قیمت گذاری محصولات نهایی ایفای نقش می کند.
اساس سیاست ترویج و جلب همکاری در طرح انسجام عبارتست از تفاهم با سازمان ها، موسسات و مراکزی که مشتریان یا حامیان بالقوه محصولات طرح را تشکیل میدهند. این گروه بر اساس تفاهم نامه فیمابین نیاز ها و اولویت های خود را اعلام و نتایج و محصولات ن هایی تولید شده را مورد بهره برداری قرار میدهند و با تهیه گزارش و بازتاب عملکرد و کارایی آن ها در پروسه تکمیل و اصلاح نتایج طرح همکاری نموده بر اساس بخش های مطرح شده در تئوری اوانز در سرمایه گذاری نیز مشارکت مینمایند.
در پایان، از آنجا که مهمترین وظیفه دولت ها عدالت، امنیت، سلامت و آموزش شهروندان بوده و حفظ کرامت انسان ها، توجه به حقوق شهروندی آن ها و تصمیم گیری های مبتنی بر اطلاعات صحیح در حوزه سلامت، در گرو طراحی و پیاده سازی منطقی و کارآمد سلامت الکترونیکی مبتنی بر مبنا ها و استاندارد های مدون، به روز و استفاده از تجربیات جامعه بشری در این حوزه است، طرح انسجام راهگشای مناسبی برای توسعه عدالت اجتماعی در این محور خواهد بود.
دنیای جدید، متحول کننده مفاهیم گذشته پزشکی و زاینده مفاهیم جدیدی است که در آیند های نزدیک شکل واقعی به خود خواهد گرفت. آشنایی و به کار گیری این مباحث، جایگاه کشور ها را در صحنه رقابت های سیاسی و اقتصادی بهبود خواهد بخشید و از آنجاکه تأمین سلامت اجتماع و برنامه ریزی برای بهداشت برعهده حکومت ها است، کشور ها با به کارگیری ابزار های جدید وآشنایی با مفاهیم جدید این حوزه، زمین های جهت کاهش هزینه ها و افزایش کیفی و کمی ارائه خدمات، فراهم می آورند. در عصر حاضر سامانه های اطلاعاتی و ارتباطی، عرص های برای ارائه خدمات درمانی و بهداشتی فراهم آورد هاند که ارائه این خدمات، نیازمند محدود شدن در مکان های خاص و ثابتی نیست، چنانکه بزودی وجود ابزار های ارتباطی، امکان ارائه خدمات درمانی اولیه را در محل زندگی افراد فراهم خواهدکرد که زمینه ساز مفهوم جدیدی چون مراقبت خانگی خواهد شد.
ایجاد ابزار های الکترونیکی با قابلیت ثبت کلیه اطلاعات اشخاص از بدو تولد تا هنگام مرگ، بستری برای استفاده از ابزار های توانمند پردازشی و هوشمند را فراهم خواهدآورد تا کار های عادی و روزمره با ماهیت غیر خلاقانه به عهده این ابزار ها گذاشته شود. از جمله این ابزار ها می توان به فناوری مشاوره پزشک که به عنوان کمک پزشک در تشخیص و درمان شناخته می شود اشاره کرد.
در عصر حاضر، توزیع نیرو های متخصص و امکانات و ارائه خدمات در تمامی نقاط دنیا، نیازمند صرف هزینه زیادی نخواهد بود و بعد مکان هم اهمیت خود را تا حدود زیادی از دست خواهد داد. در این عصر، حوزه جدیدی چون دوراپزشکی مفهوم پیدا خواهد کرد که عرصه مراقبت پزشکی جهانی خواهد شد. در زیر مجموعه بحث دورا پزشکی می توان مشاوره از راه دور، جراحی از راه دور، عکس برداری از راه دور و دیگر خدمات از راه دور را ارائه داد. زیربنای ارائه این خدمات، امکان تبادل داده های الکترونیکی بین نرم افزار ها و تجهیزات پزشکی است. این متن، بنا دارد ضرورت استفاده از سلامت الکترونیکی در کشور و طرح های راهبردی آن در طی دوره چ هارساله را بیان کند.
● اهمیت و ضرورت سلامت الکترونیکی
سلامت الکترونیکی یکی از مهمترین کاربرد های فناوری اطلاعات است. استفاده وسیع و بهره مندی بهینه در این حوزه، بستگی به طراحی و ایجاد درست زیرساخت ها دارد.
● انفورماتیک پزشکی
پیشرفت های سریع چشمگیر در محدوده فن آوری اطلاعات موجب شناخته شدن مصادیق کاربرد و افزایش تقاضا به منظور استفاده آن در حوزه پزشکی گردیده است.
مثال ها و تعاریف عمده پیرامون کاربرد فناوری اطلاعات در پزشکی عبارتند از:
▪ Hospital Information System ، سیستم های اطلاعاتی بیمارستانی؛ که شامل اطلاعات اداری و مالی برای مدریت منابع گوناگون و ارائه انواع خدمات اطلاعاتی است.
▪ Healthcare Information System سیستم های اطلاع رسانی مراقبت پزشکی; در زمینه اطلاعات پزشکی بیمارستانی همچون پارامتر های حیاتی اشخاص ،تصاویرپزشکی، اصوات پزشکی و...
▪ Health Information System سیستم اطلاع رسانی بهداشت؛ حیطه این اطلاعات بسیار گسترده شده و در زمینه پیشگیری بسیاری از امراض و مشکلات سلامتی اجتماع کاربرد دارد.
▪ Electronic Patient Record ، پرونده الکترونیکی بیمار شامل بایگانی مولتی مدیای پرونده های پزشکی از قبیل مدارک فنی، تصاویر رادیولوژی، اندوسکپی، صدای قلب، نمای سونوگرافی و …
▪ TeleHealeh، Telemedicine یا دورا پزشکی شامل ارائه مشاورات و خدمات بهداشتی،تشخیصی، درمانی بین دو نقطــه مکانـــی مجـــزا، با کمک فناوری اطلاعات وارتباطات که شامل زیر شاخه های متعددی از جمله موارد زیر می باشند:
- مشاوره از راه دور در حوزه بیماری های داخلی، روانی و …
- انتقال تصاویر تشخیصی از جمله عکس های اشعه ایکس، سونوگرافی، رادیوایزوتوپ، تصاویر نمای میکروسکوپی برش های بافتی، تصویر ضایعات پوست و مو و … جهت مشاوره از راه دور و کاربرد های دیگر
- جراحی از راه دور
▪ در بسیار از شاخه های پزشکی کاربرد دورا پزشکی در حال تجربه و بررسی می باشد.
▪ هوش مصنوعی و سیستم های خبره شامل ارائه خودکار خدمات مشاور های، تشخیص و درمانی، افزایش سرعت و دقت در تصمیم گیری خصوصاً در شرایط دشوار یا پیچیده برای پزشکان .
▪ پردازش تصاویر تشخیصی و افزایش وضوح آن ها
حقیقت مجازی شامل شبیه سازی ساختار و عملکرد های مختلف بدن انسان و تجسم شرایط بالینی جهت تحقیقات و آموزش و...
در نتیجه توسعه فناوری های ارتباطی و اطلاعاتی، در نظام های اجتماعی تحولاتی بوجود آمده است. حوزه خدمات درمانی و بهداشتی نیز تحت تاثیر این فناوری ها به نظام های جدید ارائه خدمات دست پیدا کرده است:
▪ نظام ارائه خدمات پزشکی بین مراکز پزشکی
وجود تجهیزات جدید الکتریکی در حوزه تشخیص و درمان، ارتباط بین مراکز ارائه خدمات را امکان پذیر کرده است. مواردی چون دوراپزشکی و زیر مجموعه های آن چون عکس برداری از راه دور ، چشم پزشکی از راه دور، پوست شناسی از راه دور ، بررسی قلب از راه دور و انجام جراحی های پزشکی، تحت نظارت کارشناسان از سرتا سر دنیا از جمله خدمات این نظام در حوزه بهداشت و درمان در عصر اطلاعات است.
▪ نظام ارائه خدمات پزشکی خارج از مراکز پزشکی
مواردی چون مراقبت در خانه مراقبت از راه دور پایش از راه دور زیر مجموع های از کار های قابل انجام در این نظام از نظام های خدمات درمانی عصر اطلاعات قرار می گیرند. بررسی وضعیت بیماران از راه دور در محل زندگی آن ها، تاثیرات مثبتی را هم در مرحله تشخیص و هم در مرحله درمان بیماران به جا گذاشته است. کاهش هزینه های نگهداری بیمار، راحتی و آسایش بیمار، بررسی وضعیت بیمار در شرایط واقعی از زندگی روزمره، ثبت اطلاعات درمانی، ارتباط پیوسته با یک مرکز خدمات درمانی در هر موقعیت جغرافیایی، شبکه ارائه خدمات درمانی جهانی، استفاده از بهترین پتانسیل های موجود در ارائه خدمات بهداشتی و درمانی، نمونه هایی از ویژگی های نظام حاضر است .
لازم به ذکر است که کاهش نیاز به ملاقات حضوری بین پزشک و بیمار به معنی نفی اهمیت معاینه بالینی و شرح حال بیمار نبوده و این دو پایه اصلی علم پزشکی، مقام اصلی خود را در دنیای طبابت حفظ خواهند کرد. استفاده از پزشکی از راه دور در حقیقت ارتباط نزدیک میان پزشکان دارای تخصص مشابه و نیز در تخصص های مختلف را تسهیل بخشیده و افزایش ارتباط میان آن ها به پزشکان اجازه میدهد تا از تجربیات و دانش یکدیگر در جهت بهبود بیمار، استفاده کنند. برگزاری کنفرانس های پزشکی، استفاده از مراکز مجتمع پردازش تصاویر پزشکی، دعوت به بررسی لام های پاتولوژی یا نتایج آزمایشات بیمار و مانند آن، نمونه هایی از استفاده روزمره از پزشکی راه دور هستند. در تشخیص و درمان، سیستم های ارتباطی موردنظر در این نوشتار، در درجه اول بر برقراری ارتباط سریع، دقیق و ساده بین پزشکان تکیه می کنند.
▪ نظام ثبت الکترونیکی اطلاعات بهداشتی و درمانی
ثبت اطلاعات حوزه های مختلف سازمانی چون اطلاعات اداری و مالی، اطلاعات مربوط به نظام های بازپرداخت و سایر مسائل مربوطه را در بر می گیرد. استفاده از ابزارهای الکترونیکی جنبی و فناوری اطلاعات قادر به ثبت انواع اطلاعات بیمار به صورت چند رسان های (متن، صوت، تصویر و فیلم) شده است. این ابزار ها در حوزه پزشکی مواردی چون پارامتر های حیاتی اشخاص (ECG،EMG،ENG،EEG …)، تصاویر پزشکی (MRI ، CT)، اصوات پزشکی، سیستم های جمع آوری، ثبت، جستجو و بازیابی این اطلاعات را فراهم می کند و به این وسیله قدرت تشخیص و درمان پزشک را با وجود ابزار های قدرتمند پردازشی و خودکار بهبود می بخشند.
گروه دیگر از این ابزار ها، پایگاه داده های قدرتمندی هستند که جایگاه مهمی در بالا بردن سرعت ارائه خدمات و کاهش هزینه ها خواهند داشت که در حوزه پزشکی به سه قسمت زیر قابل تعریف است:
▪ سامانه های اطلاعات بیمارستانی : این پایگاه داده ها همان سیستم های اطلاعات مدیریتی هستند که اطلاعاتی از قبیل اطلاعات اداری و مالی برای مدیریت منابع مالی و اطلاعات مربوط به نظام های بازپرداخت و...در آن ها وجود خواهد داشت.
سامانه های اطلاعاتی مراقبت پزشکی : در اینگونه سامانه ها انواع اطلاعات بیمار به صورت چند رسان های شامل پارامتر های حیاتی شخص، تصاویر پزشکی، اصوات پزشکی و موارد مشابه قابل ثبت، جستجو و بازیابی خواهد بود.
▪ سامانه های اطلاعات بهداشتی : ویژگی اصلی این پایگاه داده ها، وسعت آن ها در جمع آوری، ثبت و بازیابی اطلاعات خواهد بود که زمین های برای نظارت بر سلامت اجتماع و پاسخگویی به موقع و مناسب به عوامل مختل کننده سلامت جامعه را فراهم خواهد آورد.
• نظام مدیریت بهداشت الکترونیکی
با توجه به ثبت اطلاعات بهداشتی و ایجاد شبکه جمع آوری اطلاعات بهداشتی به روز و امکان پردازش این اطلاعات و استفاده از نرم افزارهای هوشمند، تصمیم سازی و تصمیم گیری در حوزه مدیریت بهداشت را بهبود خواهد بخشید و در راستای تحقق شعار "پیش گیری بهتر از درمان" حرکت خواهد کرد. همچنین این نظام قدرتمند بهداشتی، توانایی مقابله با جنگ های تروریست زیستی را فراهم خواهد کرد تا در حداقل زمان ممکن حمله آشکار شده و وضعیت آن مشخص و پاسخ مناسب به آن داده شود.
▪ نظام مشاوره و آموزش از راه دور
ابزارهای چند رسان های زمین های برای تعاملات مناسب اجتماعی بین متخصصان مختلف درحوزه های پزشکی ایجاد خواهد کرد، که بستر مناسبی جهت اجرای طرح آموزش مستمر در مناطق مختلف کشور است. همچنین در راستای گسترش فرهنگ متخصص محوری و مشاوره در زندگی شخصی و اجتماعی افراد، به خصوص در حوزه بهداشت، انواع ابزار های ارتباطی چندرسان های با ویژگی های متنوعی و امکان دسترسی در هرمکانی از کره زمین، کمک قابل توجهی در ایجاد ارتباطات موثر خواهند کرد.
ماموریت طرح انسجام: ایجاد هماهنگی بین وزارتخانه ها و سازمان های دولتی و استفاده از حداکثر توانایی بخش خصوصی و استفاده از مشاوره افراد صاحب نظر برای برپایی بنای سلامت الکترونیکی در کشور
● ضرورت توسعه فناوری اطلاعات در حوزه پزشکی
▪ تنوع بیماری در مناطق محروم و تمرکز امکانات در شهر های بزرگ
▪ تاثیر شگرف اطلاع رسانی در افزایش بهداشت و کاهش بیماری
▪ ضرورت دسترسی سریع به سوابق بیمار توسط پزشک
▪ نیاز به اطلاعات و آمار بیماری ها در تحقیقات پزشکی
▪ همکاری پزشکی؛ شرط لازم برای هم افزایی
▪ نیاز به مشاوره با متخصص بدون مراجعه حضوری بیمار
▪ ضرورت افزایش بهره وری درمان
▪ تکریم بیمار و ارایه بهترین خدمات با کمترین نگرانی بیمار و همرا هان
▪ در اختیار قرار دادن ابزار های لازم در اختیار پزشک
● اهداف اصلی طرح
الف) اهداف استفاده از فناوری اطلاعات در پزشکی
اهداف استفاده از فناوری اطلاعات در پزشکی عبارتند از:
▪ امکان در دسترس قرار دادن مراقبت پزشکی از طریق فناوری های نوین ارتباطی و اطلاعاتی با هزینه کمتر و سهولت بیشتر.
▪ کاهش هزینه ها و بهبود کیفیت ارائه خدمات با تصمیم سازی و سیاست گذاری بهتر در زمینه بهداشت اجتماع به وسیله سیستم های بزرگ اطلاعاتی و ابزار های قوی ارتباطی.
▪ تنوع آموزشی با توجه به موقعیت و زمان آموزش و برای اقشار مختلف اجتماع از طریق ابزار های ارتباطی وکمک آموزشی.
▪ ایجاد زمینه هایی برای مشارکت متخصصان پزشکی و محققان و هدایت تحقیقات پزشکی
ب) اهداف دورا پزشکی
▪ بهبود مراقبت از بیمار
▪ بهبود دسترسی مراقبت پزشکی برای نواحی روستایی و محروم
▪ دسترسی بهتر به پزشکان برای مشاوره
▪ در دسترس قرار دادن امکانات برای پزشکان جهت هدایت معاینات خودکار
▪ کاهش هزینه های مراقبت پزشکی
▪ ایجاد خدمات مراقبت پزشکی (در سطح جغرافیایی وسیع و جمعیت ها)
▪ کاهش نقل و انتقالات بیماران و مراکز مراقبت
▪ ایجاد فضای مراقبت مدیریت شده در بیمارستان و ادارات مراقبت پزشکی
▪ برنامه اقدام چ هارساله
برنامه ریزی برای سلامت الکترونیکی باید در سه لایه مبنا، واسط و کاربرد صورت پذیرد. لایه مبنا پایه وزیرساخت های این حوزه را ایجاد می کند. لایه واسط چارچوب های لازم برای تهیه و بهره برداری از نرم افزار های کاربردی رامشخص می کند. لایه کاربرد، محصولات ن هایی است که مورد استفاده و بهره برداری قرار می گیرد. برای اینکه پیشرفت کار به صورت ملموس ارائه شده و توسط کاربران مورد استفاده قرار گیرد، لازم است در برنامه ریزی هر سال دستیابی به محصولات نهایی ذکر گردد.● تاثیرات و مزایای طرح
طرح انسجام نخستین طرح جامع در زمینه سلامت الکترونیک است که در آن سه اصل ترویج بر مبنای تئوری اوانز، توسعه بر مینای تئوری ناش و مراقبت بر اساس تئوری مکویل با هدف بهینه سازی تاثیر اجتماعی فعالیت های توسعه ای دولت مورد استفاده قرار گرفته اند.
در این مدل، فعالیت های تولیدی در چ هار لایه طبقه بندی میشوند. لایه نخستین که لایه زیرساخت یا Infrastructure Foundation Layer نامیده میشود لایه ای است که محصولات تولید شده در آن در محور های مختلف و کاربرد های متفاوت مورد استفاده قرار میگیرند. از مثال های این لایه میتوان به سیستم های کلاسه بندی خدمات پزشکی، کد های آزمایش ها، پروتکل های تشخیص هویت و موقعیت، و پروسه های امنیت اطلاعات و انتقال داده ها اشاره کرد.
محصولات لایه زیر ساخت دو خاصیت کلی دارند. اول اینکه هزینه آن ها نسبت به کاربردشان بسیار زیاد است. به عبارت دیگر اگرچه تمام نرم افزار های کاربردی در سلامت نیاز به ابزاری برای تشخیص هویت افراد دارند هیچیک از آن ها بودجه و زمان لازم برای تولید و نگهداری یک راه حل مناسب تشخیص هویت را در اختیار ندارد. دوم اینکه این محصولات در برقراری ارتباط بین نرم افزار های کاربردی و تشکیل تصویر ن هایی نقشی کلیدی و اساسی ایفا میکنند و عدم هماهنگی در مورد آن ها بین نرم افزار های ن هایی منجر به بروز اشکال در تحقق اهداف اصلی میشود.
بنابراین در درجه اول محصولات لایه زیرساخت اهمیت استراتژیک داشته و از سوی دیگر مشتری فوری ندارند. به این معنا که هزینه تولید آن ها باید با صرف زمان و از طریق فروش خدمت به جای فروش محصول به دست آید. به عنوان یک مثال مفهومی میتوان به تکنولوژی تلفن همراه اشاره کرد که در آن هزینه تولید و توسعه شبکه تلفن همراه از طریق فروش خدمت به مشتریان اعاده میشود نه از طریق قیمت سیم کارت.
در مدل طرح انسجام، محصولات این لایه با سرمایه گذاری مستقیم و سفارش بخش دولتی و مرکز تحقیقات مخابرات ایران یا وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تولید میشوند. مشخصه اصلی این محصولات توانایی قرار گرفتن آن ها در چندین منظور و استقلال آن ها از سخت افزار، سیستم عامل و زبان برنامه نویسی است. این محصولات ماهیتی اتمی و تقسیم ناپذیر داشته در محدوده خود وابسته به فناوری یا محصول دیگری نخواهند بود. پس از تولید، این محصولات در مالکیت دولت قرار داشته و استفاده کنندگان نرم افزار های ن هایی ممکن است به ازای استفاده از آن ها تعرفه کوچک و مشخصی را پرداخت کنند تا هزینه تولید مرتفع و هزینه نگهداری و ارتقای این نرم افزار ها فراهم شود.
در لایه بعدی که لایه تلخیص تحتانی Lower Abstraction Layer نامیده میشود استاندارد های عمومی و ترکیبی که از محصولات لایه اول استفاده میکنند قرار داده شد ه اند. استاندارد های تبادل اطلاعات مانند HL۷، پرونده الکترونیکی بیمار EHR، ماجول های منطقی پزشکی MLM، روش ها و متد های پردازش تصویر، تفسیر سیگنال، سیستم های اطلاعات جغرافیایی GIS و مانند آن ها در این لایه قرار میگیرند.
لایه دوم نیز مانند لایه اول از سیستم عامل و زبان برنامه نویسی خاصی تبعیت نمی کند. محصولات این لایه تعاریف، متد ها و پروتکل هایی هستند که در لایه های بالاتر پیاده سازی شده و اساس نرم افزار های پزشکی کشور را تشکیل خواهند داد.
تولید محصولات این لایه نیز با حمایت دولتی انجام میشود. در اینجا به گروه ها و تعاونی ها و موسسات غیر دولتی که توان علمی و فنی کنترل این استاندارد ها را داشته باشند ماموریت داده میشود تا این محصولات را تولید کنند. در این مدل، ریسک و هزینه تولید این محصولات توسط این موسسات پذیرفته و پرداخت میشود لیکن پس از تایید کیفیت، موسساتی که نتایج موفق داشت هاند هزینه خود را در قالب کمک های حمایتی بلاعوض دریافت میکنند و تولی استاندارد را زیر نظر دولت به عهده میگیرند. هزینه نگهداری و ارتقای این استاندارد ها هم از طریق فروش حق استفاده از اختراع (Patent)، حق عضویت در موسسه، و اعطای گواهینامه انطباق جبران میشود.
در لایه سوم یا High Abstraction Layer که لایه تلخیص فوقانی نامیده میشود محصولات نرم افزاری قرار دارند که تولیدات لایه های اول و دوم را در محیط های واقعی شبیه سازی میکنند. مثال اینگونه محصولات، اجزای نرم افزاری ActiveX و JavaBean است که برای مثال استاندارد HL۷ را پیاده سازی می کند. نرم افزار های نهایی و کاربردی برای پیاده سازی استاندارد های لایه دوم و کد های لایه اول از محصولات لایه سوم استفاده مینمایند.
از این دیدگاه، نرم افزار های لایه سوم مشتری مدار بوده از طریق فروش لیسانس و حق استفاده هزینه خود را جبران مینمایند. تعدادی از این محصولات به عنوان نمونه و برای تسهیل تولید محصولات لایه بالاتر با حمایت دولت تولید میشود تا با هزینه اندک در اختیار تولید کنندگان قرار گیرد اما قسمت اصلی توسط بخش خصوصی انجام میشود تا با قابلیت های مختلف، مانند سرعت بیشتر یا عملکرد های جانبی برای مشتریان جاذبه ایجاد کند.
مثال این مسئله را میتوان یک جزء نرم افزاری ActiveX فرض کرد که اطلاعات مربوط به تصاویر سی تی اسکن را بر اساس استاندارد DICOM به پایگاه داده های مرکزی بیمارستان ارسال می کند. با توجه به اهمیت این مسئله دولت برای تولید یک نمونه سرمایه گذاری می کند تا تولید کنندگان HIS آنرا در برنامه های خود بکار ببرند. اما یک شرکت خصوصی میتواند اجزای مشابه تولید کند که همین کار را با فشرده سازی سریع انجام دهند تا بار شبکه کمتر شده کیفیت نرم افزار نهایی افزایش یابد.
بنابراین محصولات لایه سوم اجزای نرم افزاری هستند که ورودی و خروجی کاملا مشخص و استاندارد شده دارند. این تولیدات حق نگهداری یا کد گذاری داده ها را نداشته و مشتری باید بتواند هر لحظه که اراده کند این محصول را با محصول مشابه یا ارتقا داده شده تعویض کند بدون اینکه نیاز به تغییر داده، نرم افزار خاص، مبدل، و غیره داشته باشد.
آخرین لایه پیش بینی شده، لایه نرم افزار های کاربردی یا Application است. در این لایه نرم افزار هایی که کاربران ن هایی مانند مدیران و پزشکان با آن ها سر و کار دارند تولید میشود. نرم افزار های HIS، HMIS، RTP و مانند آن ها در این لایه قرار دارند.
محصولات این لایه یک مشکل مشخص مدیریت بهداشتی درمانی را برطرف میکنند. تولید این محصولات بطور کامل با سرمایه بخش خصوصی و حداکثر با اعطای وام تشویقی از طرف دولت انجام میشود و این محصولات باید با استاندارد های لایه های پایین همخوانی داشته و گواهینامه های کیفیت و انطباق با استاندارد را از مراجع و موسسات فوق الذکر دریافت کنند.
به این ترتیب، با افزایش سطح لایه بندی مشارکت دولت کاهش و نقش بخش خصوصی افزایش می یابد. در منطقه دخالت دولت، وزارتخانه ها و موسسات کشوری در محدوده های مورد علاقه خود در طرح مشارکت میکنند، به این معنا که وزارت بهداشت در تعریف نیاز و تولید پسخوران، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در انتخاب فناوری، نظارت و کنترل پروژه و فعالیت های زیرساختی، وزارت صنایع در حمایت از تجاری شدن و صادرات محصولات و صدا و سیما در ترویج طرح همکاری میکنند.
● سیستم نظارت و ارزیابی برنامه ها
یکی از مشکلات جدی در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشور، نبود سیستم نظارت و ارزیابی برنام هاست. با توجه به اینکه بعد نرم افزاری و سیستمی این فناوری با نگاه سنتی ملموس نیست، بسیاری از مدیران تجربه های تلخی از برگزاری مناقصه، پرداخت پیش پرداخت و انجام نشدن پروژه به دلیل "کننده نبودن" پیمانکار یا اب هام در صورت مساله یا اختلاف در هزینه، زمان یا نتایج مورد نظر دارند.
در این طرح سیستم نظارت و ارزیابی پروژه ها با سلسله مراتب ذیل تدوین شده است:
▪ فهرست کردن مسایل و مشکلات موجود
▪ تعیین اهداف اصلی مانند: ساماندهی نظام اطلاعات سلامت در کشور
▪ تعیین اهداف کاربردی برای هر هدف اصلی مانند: پیاده سازی، بومی سازی و گسترش HL۷ در ایران
▪ تعیین راهبرد ها برای هر هدف کاربردی مانند: جداسازی HIS از HL۷
▪ تعیین راهکار های هر راهبرد مانند: طراحی سامانه توسعه متن باز برای اجزای نرم افزاری HL۷
▪ تعیین راه حل های هر راهبرد مانند: برقراری و آموزش روش های تولید متن برنامه گروهی
در این نظام درختی، برگ ها راه حل هایی هستند که مجموع آن ها در یک نظام سیستمی اهداف اصلی را تعیین می کنند. از طرف دیگر هر راه حل به سهولت قابل اندازه گیری، بودجه بندی و زمان بندی است. نمونه کاربردی ذیل که برای طرح استاندارد تبادل اطلاعات پزشکی مبتنی بر الگوی بین المللی HL۷ تهیه شده و کاملا واقعی است ارزش این نظام را در عمل نشان می دهد.
● صنعت انفورماتیک پزشکی
صنعت انفورماتیک پزشکی شامل سه بخش نرم افزار و سخت افزار و خدمات در حوزه پزشکی است اما از بین این سه قسمت نرم افزار دارای جایگاه ویژ های جهت سرمایه گذاری است که در ادامه به برخی از ان ویژگی ها اشاره می شود :
▪ نیازمند حداقل امکانات فیزیکی و حد اکثر نیروی خلاق (اشتغال زایی نیروی نخبه)
▪ نرم افزار یک صنعت تمیز (محیط زیست)
▪ عدم نیاز به مواد اولیه
▪ تجهیزات توسع های ارزان و در دسترس
▪ بی نیازی از هزینه های مرحله تولید انبوه
▪ بازار بزرگ و پویا
▪ همکاری از راه دور(تیم های ج هانی)
▪ نرم افزار یک صنعت ج هانی است
همچنین حوزه های از انفورماتیک پزشکی چون کاربرد هوش مصنوعی در پزشکی، خدمات پزشکی از راه دور به دلیل در مرحله تحقیق بودن زمینه خوبی برای برنامه ریزی بازار آینده و سرمایه گذاری در ارائه محصول در ان بخش خواهند بود. با وجود مزیت های نسبی و رقابتی این بخش در سطح ملی و بین المللی ضعف هایی در مدیریت توسعه وجود دارد که با تحلیلی از این ضعف عدم شناخت وظایف دولت ها و مراکز اجرایی در توسعه انفورماتیک درکشور مشهود است و آنجاکه عزمی بر توسعه صورت گرفته سرعت پایین پیاده سازی محور های اساسی توسعه جزو موانع توسعه کارامد بوده است، و در کنار همه عوامل نام برده شده نبود نگرش صحیح نسبت به این بخش به عنوان بخشی سود آور و موثر در رشد اقتصادی کشور باعث گشته است که با وجود مزیت هایی رقابتی متعددی که توسعه این فناوری برای کشور های دنیا در چند دهه گذشته داشته و تا چند دهه آینده خواهد داشت، کشور ما آنچنانکه می بایست بهره مناسبی از سرمایه گذاری در این بخش نبرده باشد.
دولت به عنوان عامل موثر در را ه اندازی محور های توسعه اولین و ابتدایی ترین کار ها را که بازدهی اقتصادی بسیار کلان در سطح ملی داشته باشد را بر عهده دارد. با انتظاری که از تاثیر دولت ها در راهبری توسعه می رود شناخت دیرهنگام و نادرست از عوامل موثر در توسعه کارآمد قابل صرف نظرکردن نیست.
● زیر ساخت های سلامت الکترونیکی
با توجه به نقش دولت ها در راستای توسعه دو بخش کاربری و تولید در حوزه انفورماتیک موظف به ایجاد موارد زیر بنایی هستند، بنابرین شناخت جامع و مانع از زیر ساخت های این بخش در بدو برنامه ریزی برای دولت ها به شکل حیاتی لازم و ضروری است . بنابرین در ادامه سعی داریم تا به بررسی این زیر ساخت ها بپردازیم.
الف) زیرساخت امنیتی:
پوشیدگی و حفاظت از اطلاعات دیجیتالی که مانع سوء استفاده و تجاوز به حریم شخصی افراد می شود، زیر بنای توسعه کاربری انفورماتیک پزشکی و کلیه خدمات در فضای سایبر می باشد. مجموع های از مواردی را که دولت ها جهت حفظ امنیت در حوزه خدمات فضای سایبرکشور باید مورد توجه قرار دهند : تجهیزات امنیت شبکه ها، سیستم عامل امن، امضای الکترونیک، مرکز تعیین هویت و ... است.
ب) زیرساخت تجاری:
ضعف یا نبود سیستم برای تعامل مالی در تعاملات تحت شبکه مانع اقبال عمومی برای ارائه خدمات از طریق شبکه خواهد بود. بنابراین از دیگر موارد زیربنایی توسعه کاربری و به دنبال آن رشد صنعت انفورماتیک پزشکی در کشور را ه اندازی بانکداری الکترونیکی و پول الکترونیک برای کشور است.
ج) زیرساخت حقوقی:
قوانین و مقررات مرتبط با فعالیت در عصر اطلاعات از ملزومات توسعه انفورماتیک پزشکی در کشور هستند؛ چرا که بدون قوانین روشن، شفاف و تعیین کننده عملاً هرج و مرج مانع توسعه خواهد بود. به عنوان مثال:
دادگاه شبکه، قرارداد های نرم افزاری، قوانین فضای سایبر
د) زیرساخت اجتماعی و فرهنگی:
نیروی انسانی مخاطب اصلی فناوری اطلاعات است و چنانچه طبق عادت در برابر تغییرات حاصل از توسعه مقاومت کند، نمی توان به نتایج مطلوب دست یافت. بنابراین آموزش و فرهنگسازی برای ارتقای علمی و فکری افراد جامعه از ضروریات مستمر توسعه فناوری اطلاعات است. آگاهی و افزایش م هارت متخصصان حوزه پزشکی و در مقابل هم افزایش آگاهی و ایجاد پذیرش اجتماعی جهت بهره وری از خدمات ارائه شده در سطح ملی و منطق های ضرورتی انکار ناپذیر است.
ه) زیرساخت فنی:
تجهیزات پزشکی در کنار ابزار های ارتباطی و اطلاعاتی این عصر زیر ساخت فنی انفورماتیک پزشکی را تامین خواهد کرد. با بررسی پیشرفت تجهیزات پزشکی شرایطی جهت ارائه خدمات درمانی خارج از مراکز درمانی و از فواصل دور فراهم ساخته شده است با نگاهی کلی به تجهیزات پزشکی با وجود فناوری های نوین می توان ویژگی های زیر را برای آن ها شمرد.
خودکارسازی در تجهیزات : عدم نیاز به متخصص درکار با تجهیزات پزشکی و استفاده از ابزار ها توسط کاربران معمولی مد نظر خواهد بود.
استفاده از روش های تشخیصی و درمانی غیر ت هاجمی تا در این روش ها در محل های معمولی نیز قابل استفاده باشد و نیاز به متخصص و فضای خاص بهداشتی نداشته باشد
ساخت تجهیزات در اندازه و اشکال مناسب تا قابلیت حمل و نقل آسان و نگهداری مناسب در سطح عموم جامعه را داشته باشند.
هزینه پایین تولید تا توان تولید انبوه و قرار گرفتن در معرض استفاده عموم جامعه را داشته باشد.
دارای ویژگی هایی چون قابلیت اطمینان بالا، قابلیت تکرار پذیری، دقت و صحت بالا و استحکام مکانیکی و الکتریکی در تجهیزات.
قابلیت ذخیره سازی، نمایش و انتقال اطلاعات به صورت الکترونیکی را داشته باشد تا امکان ارتباطات الکترونیکی برقرار باشد.
و) زیر ساخت استانداردسازی
با پیچیدگی و گسترش ساختار ارائه خدمات درمانی نیاز روز افزون به توسعه سیستم های خودکار گردش اطلاعات و ایجاد ارتباطات داخل و بین سازمانی افزایش می یابد. از آنجا که ایجاد ارتباطات کارآمد در بستر هماهنگی و استاندارد سازی امکان پذیر خواهد بود، توسعه و سرمایه گذاری دربخش استاندارد سازی ضروری خواهد بود. استاندارد ها زیر بنای موثری را جهت رقابت در سطوح بالاتر فراهم می کنند و اگر بین تولید کنندگان و مصرف کنندگان نسبت به استانداردها توافق مشترکی حاصل شود در فرایند انتشار فناوری تسریع صورت می گیرد. همچنین استانداردسازی در تسهیل و تامین بودجه تحقیقات و نوآوری نقش کلیدی دارد و به دلیل ایجاد شفاف سازی فضای سرمایه گذاری را فراهم می کند که به نوعی زمینه تامین نیاز مالی را فراهم نموده و از طرف دیگر روند مشارکت بخش های سرمایه گذار را تسهیل قائل شده و به دنبال آن زیربنای تامین مالی توسعه صنعت انفورماتیک پزشکی را فراهم می نمایید. بسیاری از این استاندارد ها در دنیا شناخته شده و گسترش یافته اند که نیاز به تدوین این استاندارد ها نخواهیم داشت و تن ها درک میزان اهمیت آن ها و سرمایه گذاری در تهیه و ارائه آن ها در قالب قوانین نظارتی بر بخش های تولیدی این محصولات زمینه توسعه کارآمد را فراهم می آورد.
بررسی تطبیقی بر روی دیگر کشور ها و استفاده از تجربیات و راهکار های آن ها و استفاده درست از آن ها در اتخاذ تصمیمات و برنامه ریزی صحیح در توسعه صنعت و کاربری انفورماتیک پزشکی مورد توجه است.
کشور کانادا با توجه به عمل کرد خود در دهه های گذشته سیاست مشارکت بخش خصوصی را که بصورت کمی مشهود است را جزو سیاست های اجرایی خود قرار داده است بطوریکه از مجموعه بودجه ۲۲ میلیون دلاری هزینه شده در توسعه این بخش در کشور کانادا تن ها ۸.۸ میلیون دلار را دولت سرمایه گذاری کرده است و بقیه قسمت ها را به بخش خصوصی واگذار کرده است. همچنین در کشوری چون امریکا در راستای بهره وری از بازار ایجاد شده در عرصه محصولات انفورماتیک پزشکی سیاست ها و برنامه هایی برای بخش تحقیقات خود در نظرگرفته است و در قبال نقش تولیگری خود هم در بخش های مختلف سازمانی به تهیه استاندارد هایی پرداخته است. این گزارش در مرکز فناوری اطلاعات آژانس تحقیقات و سیاست گذاری مراقبت پزشکی تهیه شده است. در این گزارش فعالیت های اجرائی مراکز مختلف فعال در ساختار دولت آمریکا در ایجاد استاندارد ها حوزه انفورماتیک پزشکی اشاره شده است: وزارت دفاع، وزارت خدمات انسانی و بهداشتی و زیرمجموعه های آن چون آژانس های تحقیقاتی، مراکز کنترل بیماری، مراکز مهمی چون مدیریت غذا و دارو(FDA)، مدیریت مالی مراقبت پزشکی، مدیریت خدمات و منابع بهداشتی، خدمات بهداشتی هند، انستیتو های بهداشت، مرکز اطلاعات سرطان بین المللی و وزارتخانه هایی چون وزارت حمل و نقل قسمت اداره خدمات پزشکی اورژانس، مدیریت اورژانس دولتی و اداراتی چون اداره مدیریت شخصی از جمله مراکزی نمونه در زمینه فعالیت اجرایی در بخش توسعه استاندارد ها در سطح کشور بود ه اند.
در بخش های مختلف دولت آمریکا تلاش در راستای استانداردسازی داده های مختلف، استاندارد هایی چون HL۷ ، ASC۱۲۰۰۰ و Dicom مورد استفاده قرار می گیرد]۲[. که با هدف در دسترس قرار گرفتن اطلاعات و انجام فعالیت های داخل سیستمی را هاندازی شده است. در بخش دیگری از بخش های دولتی به پیاده سازی استاندار های ICD۹ ، ICD-۹-CM و CPT-۴ که با هدف تسهیل در تحلیل داده ها و استفاده از آن ها در راستای افزایش کیفیت فعالیت درون ساختاری است. استاندارد ASTM برای مفهوم ها و ساختار های ثبت الکترونیکی در نظر گرفته شده است، تا امکان پیاده سازی سیستم اطلاعات بهداشتی را فراهم کند.
● دلایل شکست تلاش های گذشته
مهمترین فاکتوری که منجر شده است تا علیرغم تلاش های جدی و صرف هزینه چشمگیر موفقیت های متناسب در عرصه فناوری اطلاعات سلامت به دست نیاید تشتت این فعالیت ها و نبود یک شالوده مشترک برای هماهنگی میان آن هاست که نیرو های مختلف را به هم متصل نموده و برایند آن ها را به سمت یک هدف عالی سوق دهد.
مدیران و مسئولین شبکه های بهداشت کشور با عنایت به اهمیت استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات به تولید محصولات نرم افزاری متناسب با نیاز خود همت گماشه اند لیکن کاستی های زیرساخت اطلاعات در کشور منجر شده است تا این تلاش ها از محل طبیعی خود خارج و وارد حیطه ای شود که چون در تخصص کارفرما و پیمانکار نیست محصولاتی با کیفیت کم تولید می کند که قابل تعمیم به سایر مشکلات نبوده و از استاندارد مشخص پیروی نمی کند.
در این شرایط مشارکت بین بخشی تنها راه حل مناسب برای رسیدن به نتیجه است. وجود شالوده مشترکی که ارتباط میان مسئولین سلامت به عنوان کارفرما را با پیمانکاران بخش خصوصی و نیمه دولتی و دانشگاهی فراهم کرده از صحت و دقت در تولید محصول اطمینان حاصل کند مکمل تلاش ها و متضمن بقای محصولات نرم افزاری کشور است.
در مدل پیشنهادی ما که با عنوان "ادغام نظام سلامت جامع در ابرشبکه ملی" یا به اختصار "انسجام" ارایه میشود با همفکری متخصصین کشور راهبرد های مشخص و طبقه بندی شده ای پیشن هاد میشوند تا طبق یک برنامه زمانبندی شده و هدفدار، وظایف و مسئولیت ها بین سازمان ها و شخصیت های مربوط تقسیم شوند و مسیر پیشرفت به سمت تحقق نتایج عملی سوق داده شود.

منبع : ماهنامه تحلیلگران عصر اطلاعات