اکستازی - توهم فراگیر در نسل جدید

آشنایی انسان با مواد مخدر اعتیادآور به هزاران سال پیش باز می‌گردد اما پدیده اجتماعی اعتیاد تنها یک قرن است که جوامع بشری را دچار مشکل کرده است. محققان معتقدند اعتیاد پدیده‌ائی فراتر از مصرف و وابستگی به مواد اعتیادآور است. آنان اعتیاد را نوعی پدیده زیستی، روانی و اجتماعی می‌دانند که تمایل به مصرف ماده و ناتوانی در قطع این عادت، تنها یکی از ابعاد آن است.
میل شدید به مصرف مجدد مواد و تجربه حالات خوشایند روانی ناشی از آنها، عامل بسیار مهمی برای مصرف مکرر ماده است. لذا دسته‌بندی‌های جدیدی از مواد اعتیادآور در سال‌های اخیر توسط پژوهشگران عنوان شده است :
۱) مواد سستی‌زا (مخدر) مثل تریاک و ترکیبات آن نظیر مورفین، هروئین، کدئین، بوبرونورفین و ...
۲) مواد توهم‌زا مانند حشیش (ماری‌جوانا، گراس)، مسکالین، LSD و ...
۳) مواد محرک (توان افزا) مانند کوکائین، آمفتامین‌ها (اکستازی، کریستال و ...) و مواد استروئیدی (هورمون‌های بدنسازی - آندروژن‌ها)
اصطلاح رایج «مواد مخدر» که برگرفته از مصرف تریاک و ترکیبات آن می‌باشد، دیگر بیانگر مشخصات تمام مواد اعتیادآور نیست. نشان‌های اعتیاد را نیز تنها براساس ظاهر افراد نمی‌توان تشخیص داد. نشان‌های مصرف مواد جدید با مواد مخدر تفاوت زیادی دارد و خانواده‌ها و والدین نمی‌توانند به راحتی سو مصرف مو اد جدید توسط فرزندان خود را تشخیص دهند. متأسفانه در سال‌های اخیر، افزایش چشم‌گیری در مصرف انواع مواد محرک توسط نوجوانان و جوانان گزارش شده است. این مواد که با نام کلی داروهای محرک یا (Club Drugs) معروف شده‌اند، مواد متعددی هستند.
● اکستازی یا ایکس (XTC)
این ماده از مشتقات صناعی آمفتامین (داروی محرکی که مصارف درمانی مختلف دارد) است. نام شیمیایی آن ۳ و ۴ متیلن دی اکسی آمفتامین (MDMA) است. به اسامی دیگر مانند Adam یا Clarity نیز معروف هستند. فرم خالص آن به صورت پودر کریستالی سفید رنگی است با بوی کپک.
این ماده اعتیادآور به اشکال قرص، کپسول، پودر، آدامس و محلول در دسترس مصرف کنندگان است. معمولاً مصرف کنندگان این قرص‌ها در دفعات اول از احساسات و هیجانات روحی، احساس نشاط و انرژی، کاهش احساس درد یا افسردگی و افزایش هیجانات جنسی و تغییرات ادراکی خفیف حکایت می‌کنند. این حالات خوشایند اولیه، گذرا است و فرد برای تجربه مجدد این حالات لذت‌آور نیاز به مقادیر بیشتری از قرص‌های محرک دارند.
با تکرار مصرف این قرص‌ها، عوارض روانی و جسمی زیادی در فرد وابسته به اکستازی ایجاد می‌شود. با مصرف مقادیر زیاد این قرص‌ها، افزایش ضربان قلب و فشارخون و درجه حرارت بدن (به خصوص در محل‌های شلوغ و پر ازدحام مثل مجالس رقص) همراه است که گاهی آسیب‌های جدی کلیه، کبد یا قلب را سبب می‌شود.
بروز توهمات شنوایی و بینایی، هذیان گویی و رفتارهای جنون آمیز به کرات در مصرف‌کنندگان این قرص‌ها مشاهده شده است. رفتارهای خشونت آمیز و تهاجم و مهار گسیختگی جنسی نیز از عوارض مصرف این مواد در مجالس شبانه بوده است.
کسانی که این قرص‌ها را مکرراً استفاده می‌کنند به علت تخریب بعضی از سلول‌های مغز دچار اختلالات افسردگی، اضطرابی و کاهش حافظه می‌شوند. پرخوابی، پرخوری، بی‌حالی و ضعف، افسردگی و حتی انکار و اقدام به خودکشی پس از قطع مصرف قرص‌های ایکس بوجود می‌آید.
اعتیاد به اکستازی با مصرف قرص‌های ایکس اعتیادآور است. وسوسه تکرار مصرف این قرص‌ها چنان قوی است که افراد مصرف کننده تمایل شدید به تکرار تجربه‌های ناشی از آن دارند. بعلاوه برای رسیدن به حالات مورد نظر، باید میزان مصرف مواد فوق را افزایش دهند یا همراه با مواد دیگر استفاده نمایند.
در ضمن لازم به ذکر است که درصد اندکی از این قرص‌ها خالص هستند زیرا سوداگران معمولاً برای افزایش اثرات هیجانی و نشئه‌آور موادی مانند هروئین یا سایر ترکیبات شیمیایی را به آنها اضافه می‌کنند. متأسفانه درصد زیادی از قرص‌ها محرک به مواد دیگری مانند کوکائین و هروئین نیز روی می‌آورند.
● کریستال یا شیشه :
مت‌آمفتامین از مشتقات کلاسیک آمفتامین است و در آزمایشگاه‌های غیرقانونی از داروهای ساده و ارزان ساخته می‌شود. این ماده به اشکال مختلف خوراکی، تزریقی یا استنشاقی و تدخینی (مانند سیگار) استفاده می‌شود. کریستال ماده‌ای شدیداً اعتیادآور است و به شکل پودری سفیدرنگ، بدون بو و تلخ وجود دارد که به راحتی در نوشابه‌های الکلی و غیرالکلی حل می‌شود. این ماده نیز مانند ایکس (X) تأثیرات خطرناکی بر سلامتی انسان دارد.
افت حافظه، پرخاشگری و تهاجم، رفتارهای جنون‌آمیز و آسیب‌های قلبی و مغزی از عوارض مصرف آن است. با مصرف این ماده حالاتی مثل هیجان‌زدگی، بی‌تابی، تکلم سریع و تند، کاهش خواب و اشتها و افزایش فعالیت فیزیکی به وجود می‌آید.
هیجانات جنسی یکی از علل ترغیب کننده جوانان برای مصرف این مواد است لیکن به مرور این مواد اثرات مخربی بر قوا و عملکرد جنسی افراد مصرف کننده دارد. از عوارض خطرناک دیگر، انتقال بیماری‌های عفونی مثل هپاتیت و ایدز می‌باشد.
● درمان :
مهمترین بخش درمان وابستگی به مواد محرک، پیشگیری است. آگاهی نوجوانان و جوانان و خانواده‌ها از آثار مخرب جسمی و روانی این مواد ضروری است. برخلاف تبلیغات غلط اولیه که این مواد را داروهای بی‌خطر «Safe Drugs» معرفی می‌کردند، اینها از خطرناکترین و اعتیادآورترین مواد مورد سو مصرف می‌باشند.
آموزش‌های رفتاری به جوانان و جایگزینی شیوه‌های رفتاری مناسب به جای رفتارهای پرخطر بخش مهمی از اقدامات پیشگیرانه است. کسب توانایی گفتن «نه» به پیشنهاد مصرف مواد از سوی دوستان و همتایان، از نکات مهم رفتاری است.
جوانانی که گرایش به مصرف این گونه مواد دارند، باید از نظر وضعیت روحی و روانی بررسی شوند و بیماری‌های روانپزشکی مثل افسردگی، اضطراب، مشکلات عاطفی و بین فردی در آنان بررسی، شناسایی و درمان شود.
کسانی که مصرف این مواد را تجربه کرده‌اند یا به آن عادت پیدا کرده‌اند، نیاز به درمان‌های خاص دارویی و روانپزشکی دارند که تحت نظر متخصصان بایستی به آن پرداخته شود.
به هر حال، ستیز با معضل مواد و اعتیاد یک نبرد همه جانبه، همه‌گیر و دائمی است و هیچگاه نمی‌توان برای آن پایانی در نظر گرفت و پیروزی یا شکست متصور بوده، اطلاع‌رسانی وسیع و روزآمد، تهیه و تدوین برنامه‌های جامع فردی، خانوادگی و اجتماعی نقش مهمی در کنترل این معضل جهانی دارد.

دکتر حمید افشار، روانپزشک

منبع : فصلنامه پزشکی اجتماعی هوم