بحران دارفور و نقش سازمان ملل متحد

در ۲۶ فوریه سال ۲۰۰۳ بحران دارفور برخلاف بحران‌های گذشته موقعیتی ویژه‌می‌یابد. این بار سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای نگاه ویژه‌ای به بحران جاری ‌دارند. روشنفکران و تحصیلکردگان دارفور و نیز اختلاف قدرتهای بزرگ در ضدیت با دولت اسلامی سودان، بحران داخلی سودان را به سمت یک بحران بین‌المللی تبدیل نمودند.
دو گروه شورشی دارفور یعنی ارتش آزادیبخش سودان*(‌) به رهبری وحید محمدنور و جنبش عدالت و برابری*(‌*‌) به رهبری دکتر خلیل ابراهیم دولت اسلامی خارطوم را به چالش طلبیدند. این دو گروه دولت مرکزی را متهم نمودند که بر علیه گروه‌های نژادی مسلمان آفریقایی تبعیض قائل می‌شود و با در حاشیه قرار دادن سیاهان آفریقایی زمینه سلطه عربها را فراهم می‌آورد. علاوه بر این به طور سیستماتیک گروه‌های آفریقایی تبار را از دهه ۱۹۹۰ مورد هدف قرار داده است.(۱)
در منازعه دارفور سه گروه نژادی فور، ماسالیت و زغاوه بر علیه گروه‌های نژادی اعراب بادیه نشین که از حمایت دولت مرکزی برخوردار بودند به مبارزه برخاستند و از آغاز تاکنون بیش از ۲۰۰ هزار کشته و بیش از ۲ میلیون آواره در این منطقه بی‌خانمان شدند. به منظور نقش و جایگاه دبیرکل سازمان ملل در منازعه دارفور، این پژوهش تحت عنوان “بحران دارفور و نقش دبیرکل از عنان تا مون” به بررسی نقش دبیرکل سازمان ملل در وقایع دارفور می‌پردازد.
دبیرکل یک شخصیت بسیار مهم و موثر در سازمان ملل است و به لحاظ اقدامات سیاسی در روابط بین‌الملل شخصیتی با اهمیت تلقی می‌شود.(۲)‌براساس ماده ۹۹ منشور ملل دبیرکل می‌تواند توجه شورای امنیت را به هر موضوعی که به عقیده او صلح و امنیت بین‌المللی را به خطر می‌اندازد جلب نماید. به قول برخی از متخصصان سازمان ملل، دبیرکل به عنوان وجدان بیدار دنیا عمل می‌نماید.
علاوه بر ماده ۹۹ منشور ملل براساس ماده ۱۳ نظامنامه داخلی مجمع عمومی، دبیرکل می‌تواند هر موضوعی را که به عقیده او لازم باشد در دستور کار مجمع عمومی یا دیگر ارکان سازمان ملل متحد قرار دهد و هر موقع با مذاکرات گوناگون سازمان می‌تواند راجع به موضوع مورد بحث تقاضای صحبت کند.(۳)
در بحران دارفور با وخیم شدن اوضاع ،کوفی عنان دبیرکل پیشین این سازمان، به منظور دیدار با آوارگان وارد دارفور شد. در ۲۸ ماه می ۲۰۰۴ عنان به منطقه دارفور سفر می‌کند و با آوارگان سه اردوگاه به منظور انجام کمک‌های اولیه دیدار می‌کند. عنان در اردوگاه زمزم در شمال دارفور به سوءاستفاده از حقوق بشر، ارتکاب جنایات سازمان یافته توسط جانجویدها که شامل تجاوز به نوامیس به صورت هدفمند، قتل، کشتار و تخریب روستاهای آفریقائیان بود، پی برد. زمانی که عنان به دومین اردوگاه پناهندگان یعنی میشتل رسید این اردوگاه را متروک شده یافت. عنان همچنین از اردوگاه ابوشوک در دارفور دیدار کرد. در این سفر عنوان شد که بسیاری از آوارگان به علت استمرار فضای ناامن در دارفور قصد بازگشت به خانه‌های خود را ندارند. کوفی عنان در بیانیه‌ای در ماه مارس همان سال اعلام کرد: تلاشها برای بهبود وضعیت امنیتی در رساندن کمک‌ها به مردم دارفور کافی نبوده است و کشتار و خرابکاری همچنان ادامه دارد. وی جامعه بین‌الملل را متهم کرده است که برای رسیدگی به آنچه وضعیت فجیع در غرب سودان خوانده، سرعت لازم را نشان نداده است. در همان حال عنان با تشکیل نشستی مشترک با اعضای شورای امنیت نسبت به اهمال پیرامون نقض گسترده حقوق انسانی در دارفور هشدار داد.(۴) دبیرکل در گزارش نهایی خود از دارفور می‌گوید:
“ همزمان، عملیات امدادرسانی عظیم باید ادامه یابد و هزینه‌های آن کاملا پرداخت شود تامردم دارفور به گونه‌ای مستمر ،‌آب سالم، غذاوسایر اقلام حیاتی مورد نیاز را دریافت کنند. درنهایت وازهمه مهتر بایدفشارهای بیشتر برتمامی طرف‌ها ،یعنی گروه‌های شورشی ودولت آورده شود تا آتش بس را رعایت وخود را به مفاد مذاکرات صلح ابوجا با در نظر داشتن اولویت متعهدکنند. تاخیرهای جاری، نابخشودنی است وهر روز موجب از بین رفتن زندگی افراد می‌شود بایدبه مذاکره کنندگان،مسئولیت فردی‌شان را یادآور شد” (۵)
دبیرکل سازمان ملل در ابتکاری دیگر به درخواست شورای امنیت، کمیسون بین‌المللی تحقیق پیرامون بحران دارفور را تشکیل داد. این کمیسیون موارد فراوان کشتار‌، آدم ربایی، تجاوز جنسی وسایر اعمال غیر انسانی و خشونت‌آمیز را در دارفور به ثبت رسانده است.(۶) دراقدامی دیگر عنان رسما با عمر البشیر دیدار و در رابطه با بهبود وضع آوارگان واعاده‌ صلح به منطقه بحران زده دارفور بحث وگفتگو نمود.
با بحرانی شدن اوضاع دارفور و نقض آتش بس از سوی طرفین دراواخر سپتامبر ۲۰۰۶کوفی عنان در گزارشی به شورای امنیت سازمان ملل گفت که مسیر اجرای قرارداد صلح اجرا نمی‌شود و دسترسی به کمک‌های بشردوستانه سودان درپایین‌ترین سطح خود ازسال ۲۰۰۴ به این سو قرار گرفته است. وی همچنین اعلام نمودکه نیروهای مسلح ارتش سودان و جناح‌های شورشی ونیز شبه نظامیان جانجوید همچنان به نقض موازین حقوق بشر پرداخته وقوانین مربوط به امداد رسانی را زیرپا می‌گذارند.(۷)
بعد ازاتمام دوره‌ فعالیت عنان،بان کی مون ازکره جنوبی به توصیه شورای امنیت ورای مجمع عمومی سازمان ملل به سمت دبیر کل این سازمان وجانشینی عنان انتخاب شد . کی مون تلاش برای حل بحران دارفور رادراولویت برنامه‌های خود قرار داد. ودر همان روزهای اولی تصدی دبیرکلی سازمان ملل متحد باابراز نگرانی از اوضاع بحرانی در منطقه دارفور سودان برضرورت انجام تلاش‌های فوری به منظور حل مسالمت‌آمیز بحران این منطقه تاکید کرد. فرحان الحق سخنگوی دبیرکل سازمان ملل متحد گفت که بان کی مون،نگرانی خود از اوضاع منطقه دارفور به مقام‌های سودانی ابلاغ کرد ه است.(۸)
دراوایل آوریل ۲۰۰۷ بان کی مون درنشست مشترک با البشیر توافق کردند تا برروی مسئله تعیین تعداد نیروی اتحادیه آفریقا ومشارکت سازمان ملل دراین ماموریت حفظ صلح کارکنند. همزمان بان کی مون از آمریکا وانگلیس خواست تا ازتلاش‌ها برای اعمال تحریم‌های سخت‌تر علیه سودان دست بردارد واعلام کرد که وی به زمان بیشتری برای متقاعد کردن این کشور در قبول استقرار نیروهای حافظ صلح سازمان ملل در دارفور نیازدارد. در عین حال وی با انتقاد ازحمله افراد مسلح به نیروهای حافظ صلح اتحادیه آفریقا در مرز میان چاد ودارفور که به کشته شدن پنج تن از نیروهای حافظ صلح منجر شده گفت: این امر به واقع لزوم و فوریت اعزام نیروهای حافظ صلح مشترک را نشان می‌دهد.(۹)
دراواسط سال ۲۰۰۷ فعالیت‌های بان‌کی‌مون برای حل بحران دارفور افزایش یافت وبا حضور در کنفرانس صلح پاریس نشان داد که عزمی جدی برای حل این بحران دارد. پس از تصویب قطعنامه ۱۷۶۹ مون درسخنرانی خود در جمع ۱۵ نماینده سازمان ملل این قطعنامه را قطعنامه‌ای تاریخی و بی‌سابقه خوانده و خاطر نشان کرد نیرو‌های بین‌المللی اقدام ارزنده‌ای رادر بهبود اوضاع معیشتی مردم دارفور وبستن صفحه تراژدی تاریخ سودان خواهند داشت.(۱۰)
نقش دبیر کل سازمان ملل درمنازعات منطقه‌ای وجهانی برکسی پوشیده نیست و توانایی‌های این نهاد (سازمان ملل) به طور نرم افزاری می‌تواند کمک شایانی به حفظ صلح و امنیت بین‌المللی درجهان نماید. در رابطه با سفر‌بان‌کی‌مون به دارفور باید گفت درشرایط کنونی به افزایش تعدد گروه‌های شورشی وامکان پیچیده‌تر شدن اوضاع، سفر وی به این منطقه جنگ زده کمک شایانی به حفظ صلح وامنیت درمنطقه بویژه امنیت آوارگان خواهد نمود‌. دیدارهای مون با سران دولت سودان ورهبران گروه‌های شورشی برای متقاعد نمودن آنان به صلح پایدار درفرآینده مذاکرات میان طرفین در آینده موثر خواهدافتاد درضمن باید گفت دبیر کل کنونی سازمان ملل برخلاف دبیر سابق آن ، عنان، چون سال‌های آغازین دوران تصدی خود را طی می‌نماید از انتقادات برضدقدرت‌های بزرگ و نقش آنان دربین‌‌المللی نمودن بحران پرهیز خواهد نمود و این امر می ‌تواند در دراز مدت خطراتی را برای دولت سودان به همراه آورد. بویژه آنکه دادستان دیوان کیفری بین‌المللی احمد محمد هارون ،وزیر کشور سابق سودان وعلی قشیب ازفرماندهان گروهای عرب تبار دارفور موسوم به “ جانجوید” رابه جرم جنایات برعلیه بشریت و جنایات جنگی فرا خوانده است علاوه بر آن سفر مون به دارفور در شرایط کنونی می‌تواند به روند اجرایی قطعنامه ۱۷۶۹ شورای امنیت در استقرار نیروهای سازمان ملل در این منطقه موثر باشد.

هادی محمدی‌فر
پی‌نوشتها در دفتر روزنامه موجود است

منبع : روزنامه رسالت