پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا
لزوم ایجاد کنسرسیومی برای حمایت از صنایع کوچک
مهندس ثقفی سابقهای بالغ بر ۲۵ سال در بخش صنعت و مدیریتهای مختلف ذیربط مانند مدیریت تولید، مهندسی، تحقیقات و برنامهریزی دارد و در حال حاضر معاون وزیر صنایع و معادن است. وی کارشناسی ارشد خود را در رشتههای مهندسی متالوژی از دانشکده فنی دانشگاه تهران، و مدیریت اجرائی از سازمان مدیریت صنعتی ایران اخذ کرده است و دورههای متعددی را در برنامهریزی استراتژیک و مدیریت منابع ومدیریت توسعه گذرانده است.
● یکی از مهمترین سیاستهای مورد توجه دولت نهم توسعه بنگاههای کوچک و زودبازده کارآفرینی است و تمام دستگاهها بهنحوی با ایجاد دفاتری تحت عنوان ”مراکز کارآفرینی“ این قضیه را دنبال میکند، پیشزمینههائی که باعث شد این سیاستها دنبال شوند را بیان نمائید.
▪ در برنامه سوم و چهارم که با افزایش نرخ بیکاری و بحران بیکاری در کشور مصادف بود، دولت سابق به این فکر افتاد که با این بحران به مبارزه بپردازد و اشتغال را در کشور سامان دهد در آن زمان بیکار بیشتر از ایجاد یک کار مولد برای بیکار مورد توجه قرار داشت. در برنامه سوم، تسهیلات ارزان قیمتی برای بیکاران آماده کار در نظر گرفتند که این تسهیلات رقمی حدود ۹۰۰ میلیارد تومان را به خود اختصاص میداد. قرار بود یک میلیون فرصت شغلی از طریق تسهیلات ارزان قیمت برای افراد بیکار ایجاد شود که این اقدام شروع شد اما مشکل طرح مذکور محوریت فرد بیکار بود. میدانم که درصدی از افراد بیکار هستند که میتوانند کارآفرین باشند یعنی با امکاناتی که در اختیارشان گذاشته میشود، برای خود و دیگران کار ایجاد کنند. اما چون این مهم مدنظر قرار نگرفت، عملکرد را مفید و موفق ارزیابی نمیکنیم. طبق آخرین اطلاعات ۹۰۰ میلیارد تومان تسهیلات منجر به ایجاد ۱۵۰ هزار شغل شد که درصد پائینی از هدف ایجاد اشتغال را در برداشت. اینکه چه اقداماتی باید انجام داد تا بحران بیکاری کاهش یابد و نرخ بیکاری تکرقمی شود، در دولت نهم مورد توجه قرار گرفته است. با توجه به تجربهای که دولتهای گذشته داشتند، دولت جدید بهاین فکر افتاد که فرد بیکار را محور قرار ندهد بلکه کارآفرینی و بنگاه محور شود لذا طرح کمک به بنگاههای کوچک و زودبازده در دستور کار قرار گرفت و از آذر ماه سال ۱۳۸۴ انجام این طرح آغاز شد. اجرای طرح مذکور بهدلیل نیاز بهسرعت بالا با مشکلاتی روبهرو شد. ما در وزارت صنایع و معادن با توجه به تجربیاتی که داشتیم، بهبحث کارآفرینی و کمک به بنگاه بسیار تأکید کردیم. در این راستا پیشنهاد دادیم بنگاههائی کوچک را که در مرحله ساختوساز هستند و مشکل مالی دارند مورد حمایت و مساعدت قرار دهند تا طبق برنامه زمانبندی خود حرکت نمایند. (معمولاً بنگاههای کوچک صنعتی در مدت ۳ سال به بهرهبرداری میرسند). خوشبختانه در سال ۸۵ این مسئله مورد پذیرش قرار گرفت. حدود ۱۵ هزار واحد کوچک در حال ساخت داریم که در تمام کشور فعال میباشند و متعلق به بخش خصوصی هستند. این واحدها جهت دریافت تسهیلات در اولویت قرار دارند. طبق آخرین آمار تاکنون ۳ هزار میلیارد تومان به بنگاههای کوچک اختصاص یافته است که ما ارزیابی مثبتی نسبت به آن داریم و منجر به ایجاد اشتغال پایدار خواهد شد. امیدواریم این درصد بهتدریج افزایش یابد همانطور که در ابتدا صفر بود، امروز به ۳۳ درصد رسیده است. اگر طرح بنگاههای زودبازده بهسمتی برود که بهبنگاه و کارآفرینی توجه نماید و صنعت را بهعنوان بخشی قلمداد نماید که پایداری آن بیشتر از سایر بخشهاست، ۳۳ درصدی که مورد اشاره قرار گرفت قطعاً افزایش خواهد یافت.
● در حال حاضر مراکز کارآفرینی متعددی راهاندازی شده است، این دفاتر تا چه میزان توانستهاند هماهنگ گام بردارند و چه عملکردی داشتهاند؟ آیا از الگوی خاصی پیروی میکنند؟
▪ پیش از اینکه بحث مربوط به کارآفرینی به مراکز را ارائه نمایم، لازم است به چند نکته اشاره کنم. بهنظر ما کارآفرینی از طریق آموزش بهوجود نمیآید. بلکه کارآفرینی از ویژگیهای فردی و شخصیتی مهم تشکیل شده است. ویژگی مهم کارآفرین، ریسکپذیری بالا در مقابل انجام کسب و کار و نوآوری میباشد اگر قرار است بهتربیت کارآفرین بپردازیم باید از دوره دبستان آغاز کنیم نه اینکه دوره آموزش کارآفرینی برای افراد بیکار جویای کار برگزار نمائیم زیرا این امر شدنی نیست و با تجربه دنیا هم مطابقت ندارد. بیشترین تجربه در زمینه کارآفرینی را هند اختیار دارد تجربه هند بر اساس این محور است که ”چگونه کارآفرین را در جامعه پیدا کرده و به وی جهت دهیم“. نه اینکه دوره برگزار کنند و فرد پس از گذشت یکسال تبدیل به کارآفرین شود. کشور ما هم نباید از این قاعده مستثنی باشد طبعاً کارآفرینان زیادی در ایران داریم. مثلاً در صنعت و شرایطی که کسب و کار چندان وضعیت مساعدی نداشته، افرادی توانستهاند اقدام به راهاندازی ۱۳ـ۱۴ واحد تولیدی کنند. اینان کارآفرین هستند و باید مورد حمایت قرار گیرند. اگر وزارت کار برنامهای در این راستا اتخاذ نماید و در طرح بنگاههای زودبازده، کارآفرین را دریابد و به فعالیت آنها جهت دهد، مطمئناً کارآفرینی در کشور توسعه خواهد یافت. فکر میکنم جذب، هدایت و مساعدت به کارآفرین میتواند منشأ اثرگذاریهای فراوانی در کشور باشد. در دورهای (برنامه سوم) کارآفرینانی که در شرایط نامساعد اقدام به راهاندازی واحد تولیدی نمودهاند را شناسائی کردیم و جلساتی با آنها برگزار نمودیم. قرار بود این اقدام بهگونهای که هر کدام از کارآفرینان بتوانند محور کاربردی ایجاد و توسعه کارآفرینی در کشور قلمداد شوند تداوم یابد اما به دلایل مختلف نتوانستیم آنرا ادامه دهیم. بهنظرم دولت باید در زمینه شناسائی، جذب، هدایت و حمایت از کارآفرینان اقدام مؤثری انجام دهد.
● یعنی در حال حاضر میان دستگاه پیرامون این موضوع هماهنگی وجود ندارد؟
▪ مطالبی که به آن اشاره کردم دیدگاه من در مورد کارآفرینی و عملیاتی کردن آن در عرصه تولید کشور بود. هر دستگاه و نهادی باید به این حقیقت دست یابد که عامل ایجاد اشتغال، کارآفرینی است. حال چگونه مورد مذکور عملیاتی و اجرائی شود، مباحث خاص خود را میطلبد. تا جائیکه اطلاع دارم بحث کارآفرینی در وزارت کار بسیار مهم تلقی شده است و اقداماتی نیز انجام دادهاند اما چگونگی اجرای کار را از متولیان آن وزارتخانه جویا شوید.
● گسترش بنگاههای کوچک یا بزرگ، مستلزم وجود آمار و اطلاعات دقیق است. برای مثال در کاشان واحدهای متعدد فرش ماشینی وجود دارد که در اثر تعدد صدور بیرویه و بدون مطالعه مجوز فعالیت، مازاد بر نیاز و صادرات اقدام به تولید کردهاند تا جائیکه بسیاری ورشکسته شدهاند البته در بسیاری از رشتههای صنعتی این امر دارد. آمار و اطلاعات دقیق از اینکه در چه رشتههائی چه نیازهائی وجود دارد، باید مورد توجه قرار بگیرد، آیا پیرامون این مباحث اقداماتی انجام شده است؟
▪ جهت توسعه سرمایهگذاری به ۳ محور نیاز داریم. یک محور نقش دولت بهعنوان اطلاعرسان صحیح و راهنما میباشد. محور بعدی، مشاوره بهمنظور تهیه یک طرح توجیهپذیر اقتصادی و امکانسنجی شده را در بر میگیرد و محور سوم به حمایت مالی اختصاص دارد. این ۳ محور اساسی اگر وجود نداشته باشند، سرمایهگذاری بهوجود نخواهد آمد. محور نخست به دولت و سایر محورها به بخش خصوصی مربوط میشود. متأسفانه در سامانه اطلاعرسانی با ضعفهائی مواجه هستیم. اطلاعرسانی بهصورت یک شبکه منسجم برای همه فراهم نشده است. تمام تلاش ما شکلدهی به این سامانه میباشد و تاکنون تلاشهای فراوانی پیرامون شکلگیری آن صورت گرفته است که در زمینههائی هم با موفقیت توأم بود. در دولت نهم این امر با دقت پیگیری میشود. در وزارت صنایع، شبکه اطلاعرسانی را از نظر محتوائی تقویت میکنیم و با هزینه وزارتخانه از مشاورین صنعتی خواستهایم طرحهای تیپ ارائه دهند، حدود ۱۵۰۰ طرح تیپ در شبکههای اطلاعرسانی وزارت صنایع، سازمان صنایع کوچک و شهرکهای صنعتی وجود دارد که سرمایهگذاران به رایگان میتوانند از آن استفاده نمایند. وضعیت موجود واحدهای تولیدی و اطلاعات پیرامون شرکتهای در حال راهاندازی نیز در شبکه موجود است اما هنوز ناقص میباشد مثلاً باید دراین سامانه فناوریهای مختلف پیرامون تولید کالا را هم عرضه کنیم. مسیر طولانی در زمینه اطلاعرسانی برای سرمایهگذاران در کشور پیش روی داریم. انجام این امر هم از عهده یک دستگاه بر نمیآید بلکه باید کلیه دستگاهها بهعنوان سیاست اصولی و عزم ملی بهدنبال تحقق آن باشند. زیرا حداقل نتیجه این امر، کاهش هزینه سرمایهگذاری خواهد بود و بخش زیادی از سرمایهگذاران ما در مرحله کسب اطلاع از فعالیت قرار دارند. نکته بعدی اینکه اطلاعرسانی هم بخشی از خدمات شده و به سودآوری منجر میگردد. بهنظر میرسد اگر مکانیزمی را فراهم نمائیم که اطلاعرسانی بهعنوان یک فعالیت در عرصه خدمات نهادینه و سپس سودآور شود، میتواند در اختیار بخش خصوصی قرار خواهد.
● همانطور که میدانید اگر اطلاعات نباشد نمیتوان به برنامهریزی پرداخت. مثلاً از تعداد واحدهای نساجی در کشور آماری در دسترس نیست. به سایت و اداره آمار و اطلاعات مراجعه کردهایم حداقل ۷۰ درصد از اسامی و نشانیها نادرست است، ما نمیدانیم فیالمثل چند متر پارچه فاستونی در کشور تولید میشود، زمانیکه این آمار و اطلاعات در اختیار نباشد فردی که میخواهد به تولید فاستونی بپردازد، نمیداند چه باید کند، بخشی از این امر به عملکرد بخش خصوصی باز میگردد اما اگر سیاستهای دولت شفاف باشد بخش خصوصی نیز از ارائه اطلاعات فرار نخواهد کرد. بهطور مشخص بفرمائید که برنامه وزارت صنایع و معادن جهت آمار و اطلاعات چیست؟
▪ درست است که از نظر اطلاعرسانی و ارائه اطلاعات صحیح با ضعفهائی مواجه هستیم اما با گفته جنابعالی در خصوص خطای ۷۰ درصدی در امار و اطلاعات ارائه شده از سوی وزارتخانه موافق نیستم. برنامه ما دو جنبه دارد. جنبه نخست سامانه اطلاعات و اطلاعرسانی است بدین مفهوم که زیرساختها را باید فراهم کنیم البته بخش زیادی از آن تحقق یافته است. از برنامههای ما این است که به واحدهای کوچک کمک کنیم تا بتوانند سامانه اطلاعاتی را ایجاد و متصل نمایند. در مواردی نیز امکانات رایگان در اختیار آنان قرار میگیرد. جنبه دیگر، اطلاعاتی است که در این سامانه ثبت میشود. متأسفانه پیش از انقلاب، معمولاً اطلاعات افراد، بنگاهها و واحدهای تولیدی مورد سوء استفاده قرار میگرفت بهعبارت دیگر این فرهنگ نهادینه شده که اگر بنگاهی تصمیم به ارائه اطلاعات دارد باید از علت اخذ آمار و اطلاعات آن باخبر شود و سپس اطلاعات را براساس استفادهای که گیرنده اطلاعات مدنظر قرار داده، ارائه میکند بنابراین اطلاعات چندان قابل اتکا و صحیح نبود. در سرشماری اخیری که مراکز آمار ایران انجام داد، مشاهده کردید که از سوی رسانهها مرتب اعلام میشد کهاین اطلاعات فقط برای سرشماری جمعیت مورد استفاده قرار میگیرد که به نکته فوقالذکر تأکید دارد. اقدام دومی که در صدد انجام آن هستیم این است که دهنده اطلاعات (بنگاهها تولیدی) به ارائه اطلاعات صحیح و موثق بپردازد البته این امر طولانیمدت میباشد و باید در طول زمان به دهنده اطلاعات ثابت کنیم ارائه اطلاعات صحیح و موثق به نفع خودش است. بخشی را که صد در صد در اختیارمان است ایجاد سامانه میباشد تا همگان بتوانند از آن استفاده کنند امیدوارم بتوانیم تا پایان برنامه چهارم اعلام کنیم که اطلاعات در دسترس، صحیح میباشد.
● گسترش بنگاههای کوچک و زودبازده نیازمند بهرهگیری از نیروی کارآفرین و خلاق میباشد. اما کارآفرینانی که به راهاندازی کسب و کار اقدام کردهاند در خیلی از موارد مثلاً با قوانین مالیات، بیمه و ... آشنائی چندانی ندارند لذا ممکن است در سالهای نخست کار با ضربات شدیدی از این بابت مواجه شوند. ماده ۱۰ تصویبنامه هیئت وزیران در مورد بنگاههای کوچک و زودبازده تأکید کرده که بخشی از کارآفرینان باید آموزشهای لازم را در قالب مراکز کارآفرینی استانها یا شهرستانها فراگیرند. بهنظر شما کارآفرین به چه آموزشهائی نیاز دارد؟ وزارت صنایع و معادن در این مورد چه تسهیلاتی درنظر گرفته است؟
▪ این نوع آموزش که مورد اشاره شما قرار گرفت با آموزش کارآفرینی متفاوت است. در بحث کارآفرینی، باید کارآفرین را پیدا، هدایت و حمایت کنیم. این بحث شامل آموزش مقررات و فرآیندهائی است که در فضای کسبوکار کشور باید کارآفرین از آنها اطلاع داشته باشد. (خصوصاً در کشور ما که انجام فرآیندها پیچیده و طولانیمدت است) در حال حاضر وزارت صنایع و معادن در مقررات صدور مجوز تأسیس واحد تولید در صدد بازنگری است. یکی از موارد تحت بازنگری این است که افرادی که میخواهندجواز تأسیس ایجاد یک واحد تولیدی را بگیرند قبلاً در دوره آموزش مقررات و قوانینی که در فرآیند این کار وجود دارد، شرکت کرده باشند. این امر هم بهنفع کارآفرینان است هم بهنفع دولت، زیرا کارشان سریعتر صورت میگیرد و دولت هم به موازیکاری نمیپردازد. فکر میکنم بخش خصوصی قادر به ارائه این نوع آموزش باشد. این آموزشها عبارتند از آموزش مقررات بانکی، پولی و مالی که یک سرمایهگذار و کارآفرین با آن مواجه میباشد. تجربهای هم در حدود سالهای ۷۵ و ۷۶ در وزارت صنایع داریم مبنی براینکه از مرکز آموزش خصوصی خواستیم مقررات مورد نیاز سرمایهگذار جهت تولید را تبیین و برای آن طراحی دوره آموزشی نماید. این اقدام انجام شد و ما اعلام کردیم هر سرمایهگذار و کارآفرین پیش از ورود به عرصه تولید، اگر از این مقررات و قوانین اطلاعاتی کسب کند بسیار موفقتر خواهد بود. مرکز مورد اشاره چندین دوره از آموزش قوانین و مقررات را برگزار نمود که مورد استقبال هم قرار گرفت اما بعدها دورههای فوق ادامه نیافت. در حال حاضر به این نتیجه رسیدهایم که برگزاری این دورهها برای دولت هزینهای در بر ندارد، بخش خصوصی حاضر به انجام میباشد و امور هزینهها را برای کارآفرینان و سرمایهگذاران، کاهش میدهد. در آن زمان طبعاً مراکز آموزش خصوصی، فعالتر میشوند و دورههای آموزش را برگزار میکنند ما نیز آنان را حمایت مینمائیم. زیرا ممکن است درآمدی که از این کار بهدست آورد، در ابتدای مسیر چندان قابل توجه نباشد پس بهعنوان یک بنگاه اقتصادی آنان را مورد حمایت و مساعدت قرار میدهیم تا بهتدریج برگزاری دورهها نهادینه شود.
● توسعه و گسترش بنگاههای کوچک و زودبازده تابعی از شرایط کلی فضای کسب و کار در کشور ما هستند، هر اندازه فضای کسب و کار شفافتر باشد بالتبع بنگاهها از این امر بیشتر بهرهمند میشوند. در حال حاضر فضای کسب و کار چگونه است؟ وزارت صنایع و معادن بهعنوان متولی بخش صنعت چگونه میتواند فضای کسب و کار در این بخش را رونق دهد و شفاف کند؟
▪ فضای کسب و کار یک مسئله فرابخشی است ما بخشی از اقتصاد کشور هستیم. و عوامل مختلفی از موضوعات سیاسی گرفته تا موضوعات اجتماعی و فرهنگی به روی فضا اثر میگذارد (البته درجه همبستگی آنها متفاوت است) آنچه که ما میتوانیم در بخش صنعت انجام دهیم و فضا را برای سرمایهگذار تا اندازهای مهیا کنیم تثبیت، قوانین و مقرراتی است که بهنحوی در تولید اثرگذار هستند اما خصر اینجاست که تثبیت مقررات دستخوش زمان کوتاه شود زیرا یک سرمایهگذاری کوچک حداقل ۳ سال بهطول میانجامد تا به بهرهبرداری برسد. ما تلاش میکنیم قوانینی که مستقیماً در عرصه تولید اثرگذار میباشد برای یک دوره ۵ ساله ثابت نگاه داریم. این امر نقش بسیار مؤثری دارد. این تثبیت موجب میگردد سرمایهگذار و کارآفرین بتواند با اطمینان خاطر فعالیت خود را انجام دهد اما اگر قوانین و مقررات بهطور مداوم تغییر یابد، کارآفرین نمیتواند کسب و کار خود را گسترش و حتی ادامه دهد.
● تجربه موجود در سایر کشورها مثل کانادا این است که اکثر واحدهای کوچک و زودبازده کارآفرین پس از یکسال فعالیت، ریزیش میکنند و پس از ۳ سال تنها یکششم آنها باقی میمانند، یعنی از هر یکصد واحد کمتر از ۱۵ واحد به حیات خود ادامه میدهند. البته شرایط و ظرفیتها در ایران متفاوت است. با توجه به این بحث که تعدادی از بنگاهها تعطیل میشوند و از آن سو ظرفیتهای متعددی در کشور وجود دارند، برای توسعه این بنگاهها چه سیاستهائی وجود دارد؟ آیا این سیاستها مقصعی هستند و ممکن است در برنامههای بعدی مورد توجه قرار گیرد. با توجه بهاینکه تسهیلات متعددی برای این قضیه در نظر گرفته شده است، فکر میکنید این تسهیلات به هدر نمیرود؟ آیا بهتر نیست برخی از آن در جای دیگر سرمایهگذاری شود؟
▪ ما نباید نگران باشیم که یکسری از شرکتها منحل میشوند و از بین میروند. این ذات کسب و کار و تجارت است و در تمام دنیا مصداق دارد. مشکل زمانی بهوجود میآید که بنگاههائی که در جهت سیاستهای خاص ایجاد میشوند، از بین روند. بنگاههائی که بر اثر سیاست توسعه صنعتی ایجاد میشوند قاعدتاً نباید در کوتاه مدت از میان بروند، اینگونه بنگاهها همسو با صنایع پائیندستی صنایع بزرگ کشور ایجاد میشوند و مجدداً تأکید میکنم که نباید از میان بروند. اما چگونه منحل میشوند؟ علت آن عملکرد جزیرهای میباشد. در دنیا ثابت شده برای اینکه بنگاههای کوچک را پایدار کنیم باید آنها را در مجموعهای مورد توجه قرار دهیم و اصطلاح ”خوشه“ در این مورد بهکار گرفته میشود. مثلاً در ایتالیا، خوشههای مختلف صنعت نساجی وجود دارد و در یک مکان جغرافیائی، بخش زیادی از صنایع نساجی در آنجا حضور دارند در کنار آنها ماشینسازان نساجی ،خدماتدهندگان و ... بهصورت یک زنجیره عرضه حضور دارند، بهتعامل با یکدیگر میپردازند و جهت ورود به یک بازار به اتفاق کنسرسیومی را تشکیل میدهند، این امر عامل پایداری صنایع کوچک است. از مدتی پیش اقداماتی در این مورد آغاز کردهایم. در مواردی که بنگاهها از استعداد خوشه شدن بهرهمند بودند، آنرا تقویت و اجرائی میکنیم، دولت در اعتبارات سالانه این امر را لحاظ نمودهاست، سازمان صنایع کوچک و سازمان شهرکهای صنعتی متولی اصلی این امر هستند و وزارت بازرگانی در بحث خوشه صادراتی مطالعاتی را آغاز کرده است. باید دانست زمانیکه برنامه عظیمی در کشور مانند ارائه تسهیلات به بنگاههای کوچک و زودبازده آغاز میشود، هزینههائی را هم در پی دارد، دولت تمام تلاش خود را جهت اجرای موفق این برنامه عظیم بهعمل میآورد. مطمئن هستیم زمانیکه هجوم افراد جهت دریافت تسهیلات کاهش یافت، به عرصهای خواهیم رسید که کارآفرینان واقعی نمودار میشوند و مورد حمایت قرار میگیرند و هزینه اولیه با اقدام ثانویه کارآفرینی و سرمایهگذاری انجام توسط آنان جبران خواهد شد.
مهندس محمدحسن ثقفی، معاون برنامهریزی، توسعه و فناوری وزارت صنایع و معادن
منبع : ماهنامه نساجی امروز
همچنین مشاهده کنید