همه چیز برای ترک اعتیاد

هر هفته در پارک‌ها، یک‌روز و در ساعتی خاص دور هم جمع می‌شوند، دردی مشترک آنها را دور هم جمع می‌کند؛ یا خود از اعتیاد رنج می‌برند یا یکی از نزدیکانشان. کنار هم می‌ایستند، با هم صحبت می‌کنند، از تجربه‌های خود می‌گویند و از دردهایشان. این روشی است که برای تسکین دردشان پیدا کرده‌اند. این برنامه‌ها حاصل تلاش افرادی است که خود به نوعی با اعتیاد درگیرند، اما تلاش‌ها و اقدام‌های نهادهای دولتی محور اصلی مبارزه با اعتیاد است. به‌همین منظور با دکتر جهانی، جانشین دبیر ستاد مبارزه با موادمخدر، گفتگوئی ترتیب دادیم.
● جناب دکتر جهانی در مورد طرح مبارزه با معتادان پرخطر برای ما بیشتر توضیح دهید.
▪ اعتیاد پدیده‌ای نیست که با یک دوره درمانی ریشه‌کن شود. اعتیاد به‌صورت یک بیماری مزمن پیش‌رونده و عودکننده است. بیمار از جنبهٔ فیزیکی و جسمانی، روحی و روانی و از لحاظ اجتماعی در اثر اعتیاد آسیب می‌بینند. درمان اعتیاد شامل دارودرمانی، روان‌درمانی و مددکاری اجتماعی است. در مورد درمان باید هر سه مرحله درمان انجام شود تا نتیجه مطلوبی به‌دست آید. معتادان علاوه بر آسیب‌های فردی موجب آسیب‌های جمعی نیز می‌شوند، به‌خصوص معتادان ولگرد مانند بمب عمل می‌کنند و می‌توانند دیگران را نیز آلوده کند.
رویکرد ستاد مبارزه با اعتیاد و موادمخدر این نیست که معتادان دستگیر شوند و به زندان فرستاده شوند، چون مطالعات نشان داده است که اهرم اجبار در ترک اعتیاد مؤثر نیست. بنابراین تلاش ما بر این است که معتادان را به ترک اعتیاد تشویق کنیم و فرد خودش بخواهد ترک کند. براساس مادهٔ ۱۵ قانون مبارزه با موادمخدر، فرد معتاد مجرم است مگر آنکه تحت درمان قرار بگیرد.
براساس همین قانون، دولت موظف است هزینه‌ها و امکانات لازم را برای درمان فراهم کند. در همین راستا در خردادماه امسال به‌منظور جمع‌آوری معتادان پرخطر، طرحی اجراء شد که به‌عنوان ”درمان پلیس‌مدار“ محسوب می‌شود. در این طرح نیروی انتظامی معتادان را جمع‌آوری کرده و این افراد را به مراکز درمانی معرفی می‌کند. وزارت بهداشت برای ترک اعتیاد ۲۹۳ مرکز درمانی دارد و سعی می‌شود به ۵۹۰ مرکز افزایش یابد.
سازمان بهزیستی نیز ۴۲۱ مرکز دارد که در این طرح به ۷۷۷ مرکز افزایش خواهد یافت؛ در نتیجه ۱۱۹۰۰۰ نفر تحت پوشش وزارت بهداشت و ۲۰۵۰۰۰ نفر تحت پوشش سازمان بهزیستی قرار می‌گیرند. ما در این طرح باعث ایجاد افزایش دسترسی در سطح جامعه شده‌ایم. به این معنی که وقتی معتاد به این مراکز مراجعه نمی‌کند، ما به او مراجعه می‌کنیم. به این‌صورت که تیم‌هائی تشکیل می‌شوند، به سراغ معتادان می‌روند و سعی می‌کنند آنها را به سمت مراکز درمانی بکشانند.
اگر معتاد خانواده‌ای داشته باشد سعی می‌شود خانواده در درمان فرد وارد شود. اگر درمان فرد معتاد را به‌صورت مثلثی در نظر بگیریم؛ خانواده، درمانگر و بیمار رأس‌های این مثلث را تشکیل می‌دهند. سایر معتادان به مراکز درمانی فرستاده می‌شوند. آن‌دسته از معتادانی که مقاومت می‌کنند، به مراکز نگهداری که از پیش در ده شهر پیش‌بینی شده و به‌صورت اردوگاه است، برده می‌شوند. در این مراکز معتادان تحت نظارت پزشکان و سایر متخصصان کار درمانی قرار می‌گیرند. این معتادان حداکثر به مدت ۳ ماه مراقبت می‌شوند و در طول این مدت سم‌زدائی می‌شوند و تحت درمان نگهدارنده با متادون قرار می‌گیرند.
ترخیص آنها بنابر تشخیص پزشک است. این افراد پس از ترخیص به‌حال خود رها نشده و به یکی از مراکز وزارت بهداشت یا بهزیستی معرفی می‌شوند. برای این افراد یک کارت شناسائی با اعتبار دو هفته صادر می‌کنند تا مانع فرار آنها شود. بنابراین اگر فردی مراجعه نکند و یا اعتبار کارتش به پایان رسیده باشد، دیگر بیمار محسوب نمی‌شود و با او برخورد انتظامی صورت می‌گیرد و پس از دستگیری به مراکز اردوگاهی فرستاده می‌شود. این چرخهٔ کنترلی ادامه می‌یابد تا جائی‌که ورودی آن کاهش یابد.
● بعد از اینکه افراد از مراکز درمانی مرخص شدند، چه برنامه‌هائی برای آنها در نظر گرفته شده؟
▪ درمان این افراد به‌صورت رایگان است. پس از درمان اولیه در مراکز ترک اعتیاد، به NGOهای مختلفی که در زمینهٔ ترک اعتیاد فعالیت می‌کنند، معرفی می‌شوند و در این NGOها از درمان غیرداروئی بهره‌مند می‌شوند. درمان به‌صورت TC یا جمع‌درمانی است، به این‌صورت که از روان‌درمانی جمعی و تجربیات افراد مشابه خود سود خواهند برد. بعد از ترخیص تا زمانی‌که فرد اعتیاد دارد می‌تواند با مراجعه به مراکز درمانی قرص متادون دریافت کند.
● هدف اصلی شما در طرح جمع‌آوری معتادان پرخطر چیست؟
▪ اگر ما بتوانیم مصرف موادمخدر را از تزریق به داروی خوراکی تبدیل کنیم، به موفقیت بزرگی دست یافته‌ایم. همان‌طور که می‌دانید از این طریق می‌توان از بسیاری از بیماری‌های جدی جلوگیری کرد. ۲۵ درصد معتادان به ایدز و ۶۰ درصد آنها به هپاتیت مبتلا هستند. همچنین می‌توان موادی را که این افراد مصرف می‌کنند و میزان مصرف آن را کنترل کرد.
● برای افرادی که در مشاغل مختلف کار می‌کنند و اعتیادشان تأثیر چندانی بر زندگی‌شان نگذاشته است، اما می‌خواهند ترک کنند، چه برنامه‌ای دارید؟
▪ این افراد نیز می‌توانند بعد از آگاهی از مراکز ترک اعتیاد ما، مراجعه کنند و تحت درمان قرار بگیرند. آنها نباید فکر کنند که مجرم هستند و از این‌رو در مراکز درمانی نیز به‌عنوان بیمار با این افراد برخورد می‌شود. برای آنها پرونده‌ای تشکیل نمی‌شود و اطلاعات مربوط به آنها در همین مراکز باقی می‌ماند و به‌عنوان پروندهٔ درمانی تلقی می‌شود. فضا باید برای این افراد دارای آرامش باشد تا برای فرد معتاد حرکت به‌سوی ترک اعتیاد به بهترین نحو انجام شود.
● در مورد مبارزه با موادمخدر چه برنامه‌هائی وجود دارد؟
▪ در مبارزه با موادمخدر، دو رویکرد وجود دارد. این دو رویکرد شامل برخورد با عرضه و برخورد با تقاضاست. فروشندگان کوچک و خرده‌پا پس از اینکه یک‌سال یا دوسال به زندان فرستاده می‌شوند، بعد از آزاد شدن، دوباره کارشان را شروع می‌کنند. به‌همین علت در تمام دنیا برای مبارزه با عرضه موادمخدر باید توزیع‌کنندگان کلان را کشف و دستگیر کرد. همچنین در مورد قوانین برخورد با خرده‌فروش‌ها نیز اصلاحاتی باید انجام شود.
در مورد رویکرد دوم که مقابله با تقاضاست، اگر تقاضا به حداقل برسد، دیگر خود به‌خود عامل ماده مخدر از دور خارج می‌شود. ”طرح درمان پلیس‌مدار“ همان مبارزه با تقاضاست. در این طرح با دادن داروهای رایگان، ارتباط فرد معتاد با قاچاقچی حذف خواهد شد. در مورد مبارزه با عرضه موادمخدر سابقه زیادی وجود دارد.
نیروی انتظامی در این راه بیش از ۳۰۰۰ شهید داده است. مرزها کنترل می‌شود. در برخی از مناطق مرزی، ده‌ها کیلومتر کانال به عمق ۴ متر و عرض ۵ متر ایجاد شده و در نگهداری و حفظ امنیت این کانال‌ها نیروهائی در نظر گرفته شده است. همچنین در طول مرز ده‌ها کیلومتر دیوار کشیده‌ایم؛ اما در مورد موادمخدر یک قانون وجود دارد و آن‌هم این است که هیچ دیواری برای موادمخدر وجود ندارد و موادمخدر از هر دیواری می‌گذرد. ایران در دنیا به‌عنوان نوک پیکان مبارزه با عرضه موادمخدر مطرح است. در سال گذشته که نماینده و مسئول جرم و جنایت سازمان ملل به ایران سفر کرده بود، در بازدید از مرزهای شرقی ایران عنوان کرد هیچ کشوری مانند ایران با موادمخدر به‌صورت جدی مبارزه نمی‌کند.
● در مورد بافت سنتی و جنسی اعتیاد چه تغییراتی ایجاد شده است؟
▪ هنوز در این زمینه تحقیقات کاملی انجام نشده است اما به‌نظر می‌رسد سن اعتیاد کم شده باشد در نتیجه باید تحقیق علمی انجام گیرد تا این موضوع ثابت شود. همچنین در مورد استفاده از کراک گفته می‌شود که در جوانان و در دختران بیشتر دیده می‌شود ولی در این مورد نیز باید مطالعه‌ای صورت گیرد. در هر صورت باید سعی کنیم تا از کاهش سن اعتیاد جلوگیری شود. به این منظور باید پیشگیری را در خانواده‌ها به‌صورت جدی پی‌گیری کرده و با فرهنگ‌سازی، آگاه کردن خانواده‌ها و افراد جامعه و آموزش آنها می‌توان از شیوع اعتیاد و در نتیجه از پائین آمدن سن اعتیاد جلوگیری کرد.
برخی از آمارهائی که بدون هیچ مطالعه‌ای بیان می‌شود، تنها باعث زیر سئوال بردن تلاش‌های ما در مبارزه با موادمخدر خواهد شد. باید براساس آمار مستند صحبت کرد و در این زمینه تحقیقات بیشتری لازم است. براساس مطالعات انجام شده ۹۰۰ هزار معتاد مبتلا به تریاک وجود دارد که از این تعداد ۷۰۰ هزار نفر به‌صورت تفننی تریاک مصرف می‌کنند. معتادان به هروئین ۵۰۰ ـ ۳۵۰ هزار نفر هستند و از این تعداد ۲۵۰ هزار نفر معتاد تزریقی هستند که کراک، هروئین و سایر موادمخدر را مصرف می‌کنند.
● جناب دکتر در پایان گفتگو اگر صحبتی دارید بفرمائید.
▪ من در پایان توصیه‌هائی برای خانواده‌ها دارم. خانواده‌ها باید در درجهٔ اول مراقب فرزندان خود باشند. به‌هیچ عنوان فکر نکنند که فرزند آنها در معرض خطر اعتیاد نیست. اگر فرزند معتادی در خانواده وجود دارد او را ترک نکنند. باید به چنین افرادی کمک کرد.
به جوانان توصیه می‌کنم فکر نکنند با یک‌بار مصرف معتاد نمی‌شوند. بعضی از افراد حتی با یک‌بار مصرف موادی مانند کراک و کریستال، وابستگی پیدا می‌کنند. افرادی که کراک یا کریستال استفاده می‌کنند حداکثر ۵ سال زنده می‌مانند. جوانان فکر می‌کنند که این حالت برای آنها اتفاق نمی‌افتد. بهتر است به‌جای استفاده از چنین موادی به تفریح‌های سالم بپردازند و با عشق زندگی کنند.

امیرحسین رحمانی

منبع : نشریه پزشکی طبیب مردم