پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا

فوتبال باشگاهی ایران از جام تخت جمشید تا لیگ برتر


فوتبال باشگاهی ایران از جام تخت جمشید تا لیگ برتر
ورزش به خصوص فوتبال در سال های پیش از ۱۳۳۴ در قالب مسابقاتی متمرکز با حضور قهرمانان رشته های مختلف در کشور برگزار می شد. در آن زمان فوتبال ایران با ساختاری به نام لیگ یا مسابقات باشگاهی غریبه بود و فوتبال تنها در قالب مسابقات استانی یا رقابت بین قهرمانان استان ها در سراسر کشور انجام می شد.
شاید یکی از قدیمی ترین مسابقاتی که در تاریخ فوتبال ایران به ثبت رسیده است، دیدارهای متمرکزی بود که در سال ۱۳۳۹ شمسی برگزار و با قهرمانی تیم شاهین آبادان به پایان رسید.
این رقابت ها در ۶ گروه برگزار شد و تیم های برتر هر گروه به دیدار پایانی راه یافتند اما چون اکثریت تیم های حاضر در این مسابقات منتخب استان ها بودند، نمی توان نام آن را رقابت های باشگاهی یا لیگ نهاد. دو سال بعد تیم دارایی فاتح چنین تورنمنتی شد و در سال های ۱۳۴۶ و ۱۳۴۷ پاس در این مسابقات به مقام نخست دست یافت.
در مجموع اما آمارنویسان فوتبال ایران، سال ۱۳۴۹ را آغاز فوتبال باشگاهی ایران می دانند، مسابقاتی که در زمان ریاست مصطفی مکری برای اولین بار جنبه رقابت های باشگاهی به خود گرفت زیرا تمام تیم های حاضر در آن باشگاهی بودند.
تیم استقلا ل یا همان تاج پیشین قهرمان آن دوره نام گرفت ولی یک سال بعد پرسپولیس موفق به فتح آن جام شد تا قهرمانان این مسابقات تیم های سرخابی تهران باشند.
تجربه برگزاری این مسابقات توجه بیشتر مردم به این رشته ورزشی، گسترش فوتبال در زمین های خاکی مناطق مختلف تهران و شهرهای دیگر و همچنین افزایش امکانات ابتدایی برای این ورزش در نقاط مختلف کشور، زمینه ایجاد مسابقات معتبری به نام تخت جمشید را در فوتبال ایران فراهم کرد.
این رقابت ها از سال۱۳۵۲ به صورت رسمی آغاز شد تا فوتبال باشگاهی ایران وارد مرحله جدیدی از برنامه ریزی و انضباط اجرایی شود.
● آغاز جام تخت جمشید
در اوایل دهه پنجاه هجری شمسی فوتبال در ایران جنبه عمومی پیدا کرده و چندین مسابقه مختلف در استان های بزرگ کشور برگزار شد.
در سال ۱۳۵۲ شمسی(۱۳۷۳ میلا دی) و در زمان ریاست آتابای بر فدراسیون فوتبال تصمیم بر آن شد تا مسابقات فوتبال باشگاهی در ایران همانند لیگ های معتبر اروپایی برگزار شود. از این رو پس از انجام برنامه ریزی این رقابت ها، نام جام تخت جمشید بر آن نهاده شد تا سمبل و معرفی برای تاریخ ایران باستان باشد.
اولین دوره مسابقات جام تخت جمشید با حضور دوازده تیم آغاز شد، مسابقاتی که اتفاقات زیادی در آن رخ داد و مهمترین آن پیروزی تاریخی ۶ بر صفر پرسپولیس برابر تاج (استقلا ل فعلی) بود. در نهایت و بعد از انجام بازی های رفت و برگشت بین تیم های حاضر در این مسابقات، پرسپولیس که بر خلا ف اکثر تیم های حاضر در آن جام از طریق بخش خصوصی اداره می شد، عنوان قهرمانی را در اولین دوره این رقابت ها از آن خود کرد. تاج (استقلا ل فعلی) نایب قهرمان شد و پاس به مقام سوم دست یافت.
در سال ۱۳۵۳ تاج (استقلال فعلی) توانست عنوان قهرمانی را به دست آورد اما در سال ۱۳۵۴ بار دیگر پرسپولیس فاتح این رقابت ها نام گرفت. در سال های ۱۳۵۵ و ۱۳۵۶ این تیم پاس بود که موفق شد دو جام قهرمانی متوالی را بر بالای سر ببرد.
ششمین دوره این مسابقات با پیروزی انقلاب اسلامی ناتمام ماند تا فوتبال باشگاهی ایران مدت ها به صورت غیررسمی برگزار شود.
● فوتبال ایران از جام قدس تا جام آزادگان
وقوع انقلاب اسلامی در ایران و همچنین جنگ تحمیلی با عراق باعث شد لیگ فوتبال ایران با یک دهه وقفه مواجه شود. در این سال ها مسابقات فوتبال در داخل کشور با حضور تیم هایی با نام استان ها یا مسابقات باشگاهی با تعداد محدود در داخل استان ها برگزار می شد.
البته در سال ۱۳۶۴ مسابقاتی با عنوان جام قدس برگزار شد که تیم تهران الف موفق شد بالاتر از تیم های تهران ب و مازندران قرار گرفته و عنوان قهرمانی را به دست آورد.
در سال ۱۳۶۷ بازی هایی با عنوان جام هفدهم شهریور با حضور ۱۷ تیم تهرانی در این شهر برگزار شد و در نهایت پرسپولیس با کسب ۴۰ امتیاز از ۱۶ بازی بالاتر از تیم های دارایی، اکباتان و استقلال قرارگرفت و عنوان قهرمانی را از آن خود کرد.
در سال ۱۳۶۸ این مسابقات بار دیگر با عنوان جام قدس پیگیری شد و این بار تیم فوتبال استقلال موفق شد به مقام قهرمانی دست یابد.
در پایان این رقابت ها و در دوره ریاست ناصر نوآموز بر فدراسیون فوتبال، طرح برگزاری مسابقاتی با عنوان جام آزادگان با حضور تیم هایی از سراسر ایران تصویب شد.
پاس فاتح اولین دوره این مسابقات که در سال ۱۳۶۹ برگزار شد نام گرفت. این تیم در سال بعد هم موفق به کسب عنوان قهرمانی در این جام شد و در همین زمان نیز جام قهرمانی باشگاه های آسیا را با شکست نماینده عربستان در دیدار فینال به ایران آورد.
پس از دو قهرمانی متوالی پاس نوبت به نارنجی پوشان تهرانی (سایپا) رسید تا در سال های ۱۳۷۱ و ۱۳۷۲ دوبار پیاپی فاتح این جام شدند. پرسپولیس در سال های ۱۳۷۳ و ۱۳۷۴ جام قهرمانی را از آن خود کرد تا بار دیگر سرخپوشان پایتخت در فوتبال ایران قدرت نمایی کنند. در سال ۱۳۷۵ استقلال فاتح این رقابت ها نام گرفت و جواز حضور در مسابقات قهرمانی باشگاه های آسیا را هم به دست آورد اما در دیدار فینال آن مسابقات با نتیجه ۲ بر یک مغلوب جوبیلوایواتای ژاپن شد.
پرسپولیسی ها در سال ۱۳۷۶ با اختلاف ۱۲ امتیازی از استقلال سومین قهرمانی خود را در جام آزادگان جشن گرفتند، آنها فصل بعد هم با ۵۴ امتیاز و اختلاف ۷ امتیاز با استقلال برای چهارمین بار فاتح این مسابقات شدند.
در سال ۱۳۷۸ که آخرین دوره مسابقات جام آزادگان برگزار شد، استقلالی ها با ۵۰ امتیاز و بالاتر از پرسپولیس ۴۶ امتیازی به مقام نخست دست یافتند تا آخرین جام این مسابقات به کلکسیون افتخارات این باشگاه اضافه شود.
● شش دوره لیگ برتر شش قهرمان
در چهارمین سال ریاست صفایی فراهانی بر فدراسیون فوتبال برتر، هیات رئیسه سازمان لیگ برتر تصمیم به برگزاری لیگ حرفه ای در مسابقات باشگاهی ایران گرفت که در نهایت نام لیگ برتر روی آن نهاده شد. برنامه های این لیگ با هدف پیشرفت فوتبال باشگاهی در ایران تدوین و تصویب شد اما تعدادی از آئین نامه های در نظر گرفته شده برای برگزاری این لیگ پس از گذشت هفت سال همچنان جنبه اجرایی به خود نگرفته است.
در این مدت نحوه سقوط و صعود تیم ها به این مسابقات بارها تغییر کرده است تا تنها نام این رقابت ها لیگ حرفه ای باشد ولی در اجرا در حد لیگ های آماتور است.
در سال ۱۳۷۹ آخرین دوره جام آزادگان با قهرمانی استقلا ل به پایان رسید تا در اولین سال از دهه ۸۰ شاهد برگزاری لیگ حرفه ای در ایران باشیم.
براساس تصویب مسوولا ن اجرایی این رقابت ها اولین دوره لیگ برتر با حضور ۱۴ تیم آغاز می شد، ۱۲ تیم آخرین دوره جام آزادگان بدون سقوط دو تیم آخر به دسته پایین تر، به اضافه دو تیم ملوان و ابومسلم که از زیر گروه صعود کرده بودند، تیم های حاضر در این مسابقات را تشکیل می دادند.
اولین دوره مسابقات لیگ برتر از روز یازدهم آبان ماه سال ۱۳۸۰ (۴ نوامبر سال ۲۰۰۱) آغاز شد و در روز هفتم خرداد ماه سال ۱۳۸۱ (۲۸ می سال ۲۰۰۲) باقهرمانی عجیب و غریب پرسپولیس به پایان رسید.
در آن مسابقات در حالی که استقلا ل تا هفته ما قبل پایانی با دو امتیاز از پرسپولیس پیش بود در هفته آخر با یک گل مغلوب میزبان خود ملوان شد تا پرسپولیس به لطف پیروزی ۱ بر صفر در خانه برابر فجر سپاسی با ۴۹ امتیاز قهرمان اولین دوره این پیکارها نامیده شود.
سپاهان اصفهان شگفتی ساز دومین دوره لیگ برتر بود و توانست با هدایت مربی جوان خود فرهاد کاظمی با اختلا ف ۷ امتیاز نسبت به تیم دوم جدول رده بندی، دومین جام قهرمانی لیگ برتر را به خانه ببرد.
جام قهرمانی سومین دوره این مسابقات به سبز پوشان تهرانی رسید. شاگردان مجید جلا لی در رقابتی میلی متری با استقلا ل موفق شدند با ۳۵ امتیاز قهرمان جام سوم شوند تا بار دیگر استقلا لی ها به خاطر ۲ امتیاز جام قهرمانی را از دست بدهند.
جام چهارم که با اضافه شدن دو تیم به تیم های پیشین با حضور ۱۶ تیم برگزار شد، به یک تیم دیگر شهرستانی رسید تا فوتبال ایران به صورت رسمی از حالت دو قطبی خارج شود. فولا د خوزستان با هدایت نناد نیکولیچ که وارث ۵ سال جوانگرایی بگوویچ وعملکرد مردانی چون مبعلی، کعبی، میرزاپور و ... بود موفق شد با ۶۴ امتیاز جام قهرمانی را به اهواز ببرد.
استقلا لی ها که در ۵ دوره لیگ برتر موفق به فتح جام این مسابقات نشده بودند، با عزمی جزم در لیگ پنجم شرکت کردند اما این بار هم برای فتح جام رقابتی سخت با سبزپوشان پایتخت داشتند. البته این بار آبی پوشان موفق شدند با اختلا ف یک امتیاز نسبت به پاس با ۵۹ امتیاز قهرمانی لیگ برتر را هم به کارنامه افتخارات گذشته خود اضافه نمایند.
ششمین دوره لیگ برتر، آوردگاه نبرد چهارتیم سایپا، استقلا ل، پرسپولیس و استقلا ل اهواز برای فتح جام ششم بود. این چهار تیم تا روز پایانی لیگ برای قهرمانی رقابتی پایاپای داشتند ولی در نهایت این نارنجی پوشان پایتخت بودند که در سایه هدایت مربی جوان و پرافتخار خود علی دایی جام قهرمانی را بالا ی سر بردند.
البته اگر اشتباه کمک داور در هفته بیست و نهم (ما قبل پایانی) رخ نمی داد استقلا ل اهواز در هفته آخر شانس بیشتری نسبت به سه تیم دیگر برای قهرمانی داشت اما در نهایت جام در کرج باقی ماند.
● ۲۲ آقای گل در ۲۴ دوره
فوتبال باشگاهی در ایران تاکنون ۲۴ دوره مختلف در چارچوب مسابقات جام تخت جمشید، جام قدس، جام آزادگان و لیگ برتر را پشت سرگذاشته است.
در این ۲۴ دوره به غیر از سال ۱۳۵۷ که ششمین دوره لیگ تخت جمشید ناتمام ماند، فوتبال ایران ۲۲ آقای گل داشته است که در مجموع ۲۲۴ گل توسط آنها وارد دروازه حریفان شده است.
غلا مرضا عنایتی با ۲۱ گل زده در پنجمین دوره لیگ برتر بیشترین آمار گل زده را در یک فصل به خود اختصاص داده و حسین کلا نی در سال ۱۳۵۰ با ۷ گل زده کمترین گل زده را در این چارچوب داشته است.
در این مدت غلا محسین مظلومی با پیراهن تاج (استقلا ل فعلی) و غلا مرضا عنایتی با پیراهن تیم های ابومسلم و استقلا ل توانسته اند در سه دوره عنوان آقای گلی مسابقات لیگ ایران را از آن خود کنند. در زیر اسامی، تعداد گل، زمان کسب عنوان آقای گل توسط مردان کفش طلا یی فوتبال ایران به شرح زیر است:
▪ ۱۳۵۰: حسین کلانی از پرسپولیس با ۷ گل زده
▪ ۱۳۵۱: حسین کلانی و صفر ایرانپاک هر دو از پرسپولیس با ۱۱ گل زده
▪ ۱۳۵۲: غلا محسین مظلومی از تاج (استقلا ل فعلی) با ۱۵ گل زده
▪ ۱۳۵۳: غلا محسین مظلومی از تاج (استقلا ل فعلی) و عزیز اسپندار از ملوان انزلی با ۱۰ گل زده
▪ ۱۳۵۴: نادر نورایی از هما با ۱۸ گل زده
▪ ۱۳۵۵: غلا محسین مظلومی از تاج (استقلا ل فعلی) با ۱۹ گل زده
▪ ۱۳۵۶: عزیز اسپندار از ملوان انزلی با ۱۶ گل زده
▪ ۱۳۵۷: حسین فرکی از پاس با ۷ گل زده (این مسابقات به علت وقوع انقلا ب اسلا می ناتمام ماند)
▪ ۱۳۶۸: محمد احمدزاده از ملوان با ۱۶ گل زده
▪ ۱۳۷۰: فرشاد پیوس از پرسپولیس با ۱۱ گل زده
▪ ۱۳۷۱: جمشید شاه محمدی از کشاورز با ۱۱ گل زده
▪ ۱۳۷۲: عباس سیمکانی از ذوب آهن با ۱۷ گل زده
▪ ۱۳۷۳: فرشاد پیوس از پرسپولیس با ۲۰ گل زده
▪ ۵-۱۳۷۴: محمد مومنی از پلی اکریل اصفهان با ۱۹ گل زده
▪ ۶-۱۳۷۵: علی اصغر مدیرروستا از بهمن با ۱۸ گل زده
▪ ۷-۱۳۷۶: حسین خطیبی از شهرداری تبریز با ۱۵ گل زده
▪ ۸-۱۳۷۷: عبدالجلیل گل چشمه از ابومسلم و کورش برمک از تراکتورسازی با ۱۱ گل زده
▪ ۹-۱۳۷۸: مهند المهدی از صنعت نفت آبادان با ۱۵ گل زده
۸۰-۱۳۷۹: رضا صاحبی از ذوب آهن اصفهان با ۱۴ گل زده
▪ ۱-۱۳۸۰: غلامرضا عنایتی از ابومسلم با ۱۷ گل زده
▪ ۲-۱۳۸۱: ادموند بزیک از سپاهان با ۱۲ گل زده
▪ ۳-۱۳۸۲: علی دایی از پرسپولیس با ۱۶ گل زده
▪ ۴-۱۳۸۳: غلا مرضا عنایتی از استقلا ل با ۲۰ گل زده
▪ ۵-۱۳۸۴: غلا مرضا عنایتی از استقلا ل با ۲۱ گل زده
▪ ۶-۱۳۸۵: عرفان اولروم از ابومسلم و مهدی رجب زاده از ذوب آهن با ۱۷ گل زده
● اولین لیگ ۱۸ تیمی
هفتمین دوره لیگ برتر فوتبال با اضافه شدن دو تیم دیگر با ۱۸ تیم و بدون رئیس فدراسیون آغاز شده است. تیم های پرسپولیس، استقلا ل، سپاهان، سایپا و استقلا ل اهواز جزو مدعیان فتح جام هفتم هستند اما در این میان نبایداز تیم هایی مانند پیکان، صبا باتری و ذوب آهن هم غافل شد. تا یار که را خواهد و میلش به که باشد.
نویسنده: صادق محمودی
منبع : روزنامه مردم سالاری


همچنین مشاهده کنید