سرای مجازی پژوهش‌: طرحی برای افزایش سهم دانش ایران در جامعه اطلاعاتی

● مقدمه
تحولات شگرف و روزافزون در عرصه فن‌آوری‌های اطلاعاتی - ارتباطی (ICT) و تغییرات چشمگیر و رو به رشد درتولید، توزیع و اطلاع‌رسانی علم و دانش‌، زمینه‌ها و چشم‌انداز جدیدی را پیش روی تحقیقات در تمامی عرصه‌های علمی‌از جمله علوم‌انسانی و اجتماعی قرار داده است‌.
در سایه این پیشرفت‌ها، مراکز و نهادهای پژوهشی برای سرعت در تولید و انتقال داده‌های علمی، افزایش و تسهیل مداوم‌تعامل میان مراکز تحقیقاتی و محققان‌، به ویژه در حوزه «تحقیقات علوم‌انسانی و مطالعات اجتماعی و فرهنگی»، نیازمنداستفاده از توانایی‌ها، ظرفیت‌ها و قابلیت‌های شبکه‌های اطلاع‌رسانی می‌باشند. شبکه‌های اطلاعاتی وارتباطی بهترین و آسان‌ترین روش برای تبادل نظر و تعامل میان صاحبنظران پژوهشگران مسائل فرهنگی و اجتماعی ایران فارغ از محدودیتهای مکانی و زمانی است‌.
ایجاد «سرای مجازی پژوهش‌› می‌تواند نقش موثری در راه افزایش ارتباط و تعامل محققان‌، ارائه روزآمد نتایج تحقیقاتی، گسترش فضای‌ارتباطی میان اندیشمندان و در نهایت افزایش سهم جمهوری اسلامی ایران در مبادلات علمی جهانی داشته باشد.
بر این اساس و با توجه به مؤلفه‌هایی که در پی خواهد آمد، ضرورت راه‌اندازی و ساماندهی منابع و امکانات در قالب سرای‌مجازی پژوهش در حوزه علوم‌انسانی مطالعات فرهنگی و اجتماعی مورد تأکید و بررسی قرار می‌گیرد.
● توصیف و تبیین سرای مجازی پژوهش
۱) ضرورتهای نظری
می توان به اختصار به برخی ابعاد، الزامات و ضرورت‏های نظری ایجاد سرای مجازی پژوهش به شرح زیر اشارده کرد:
۱-۱) ضرورت استفاده از تفکرات و ایده‌های اندیشمندان ایرانی در سراسر جهان
۲-۱) تسهیل و کمک به ارائه یافته‌های علمی و پژوهش در حوزه علوم‌انسانی و اجتماعی
۳-۱) گسترش مطالعات میان رشته‌ای و مطالعات تعاملی و گروهی به جای مطالعات مستقل و منفرد
۴-۱) انتقال دانش علمی به جامعه و کمک به رشد خودآگاهی‌های اجتماعی
۵-۱) تحلیل و تبیین علمی تحولات فرهنگی و اجتماعی ایران در جهت معرفی واقع‌بینانه وضعیت ایران به جامعه جهانی‌و پیشگیری از نگاه صرفا سیاسی و تبلیغی صرف به مسائل اجتماعی ایران
۶-۱) گسترش تعامل میان اندیشمندان‌، دانشجویان و دانش‌پژوهان ایرانی
۷-۱) افزایش توان رقابت علمی ایران در شبکه‌های اطلاع‌رسانی جهانی
۸-۱) پویا کردن فرهنگ علمی و غلبه بر اریستوکراسی و بروکراسی حاکم بر دانشگاهها و نهادهای پژوهشی
۹-۱) فاصله گرفتن از نگرش‌ها و شیوه‌های سنتی در ارائه نتایج پژوهش و کاهش فاصله زمانی و مکانی در پژوهش
۲) ضرورت‌های اجرایی و اجتماعی
سرای مجازی پژوهش علاوه بر الزامات نظری، در وجه عملی و به لحاظ مقتضیات اجتماعی نیز ضرورت‏هایی است که می‌توان به برخی از آنها اشاره کرد:
۱-۲) کمک به تأمین عدالت اجتماعی از طریق ایجاد فرصتهای برابر برای دسترسی به یافته‌های پژوهشی
۲-۲) افزایش تعامل میان اندیشمندان حوزه علوم‌انسانی و اجتماعی با صاحبان تخصص و نخبگان دیگر حوزه‌های‌علمی
۳-۲) کمک به اجتماعی کردن علم و ترویج فرهنگ علمی در کشور
۴-۲) گشوده‌تر کردن روابط میان مراکز علمی و تحقیقاتی و محققان با جامعه از طریق کمک به تفاهم‌، آموزش زبان علمی‌به جامعه‌، ایجاد زبان مشترک و بویژه انتقال انتظارات اجتماعی به محققان
۵-۲) بهره‌وری از طریق کاهش هزینه انجام پژوهشهای اجتماعی که ناشی از کاهش بسیار زیاد هزینه دسترس است
۶-۲) پاسخگو کردن و افزایش تعهد و مسئولیت در مراکز تحقیقاتی و محققان
۳) وجوه علمی ایجاد سرای مجازی پژوهش
۱-۳) ضرورت فراهم‌سازی سخت‌افزاری و نرم‌افزاری لازم برای دسترسی سریع و آسان اهل پژوهش و اندیشه به‌اطلاعات‌علمی و تحولات علوم‌انسانی و اجتماعی ایران
۲-۳) ارتقاء میزان عرضه محصولات علمی ایران‌، بویژه در رشته‌هایی که ایران دارای مزیت‌نسبی است
۳-۳) کمک به گسترش رویکرد استفاده از روشهای نوین در انتقال دانش‌، اندیشه و یافته‌های علمی
۴-۳) افزایش سهم داده‌ها و دستاوردهای علمی فارسی زبان در شبکه جهانی
۵-۳) جمعی‌سازی در فرایند تولید، توزیع و اطلاع‌رسانی علم و یافته‌های پژوهشی در عین توجه به خلاقیت‌هاوتوانایی‌های فردی
۶-۳) فراهم آوردن امکان دسترسی سریع و آسان محققان به یافته‌های پژوهشی دیگر محققان ایرانی
۷-۳) پاسخگویی به نیازهای مطالعاتی محققان مستقل و خارج از نظام رسمی علمی و آموزشی و فراهم آوردن گردش‌اطلاعات علمی در حوزه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی
۸-۳) کمک به نظام تصمیم‌سازی کشور از طریق فراهم آوردن امکان دسترسی سریع سیاستگذاران به یافته‌های‌پژوهشی
۴) مختصات فنی و اجرایی سرای مجازی پژوهش
۱-۴) فراهم آوردن امکانات لازم برای دسترسی آسان و ارزان محققان به بانک‌های اطلاعاتی داخل و خارج از کشور
۲-۴) فراهم آوردن امکانات لازم برای دسترسی آسان و ارزان پژوهشگران به خدمات شبکه‌های اطلاع‌رسانی
۳-۴) فراهم آوردن فضای عینی و مناسب برای دسترسی پژوهشگران به محققان و دانشمندان برجسته
۴-۴) فراهم آوردن امکان و فضای لازم در شبکه برای هم‌آیی و تعامل پژوهشگران و محققان
۵-۴) اطلاع‌رسانی به روز از آخرین دستاوردها و رخدادهای علمی و پژوهشی حوزه علوم‌انسانی
۶-۴) فراهم آوردن زمینه‌های لازم برای معرفی و درج و ارائه دستاوردهای پژوهشی، مقاله و داده‌های پژوهشی محققان
۵) مراحل اجرایی طرح
طرح ایجاد سرای مجازی پژوهش در مراحل مختلف و به شرح زیر به انجام می رسد:
۱-۵) بررسی وضعیت سایت‌های موجود در شبکه
۲-۵) حمایت از ایجاد توسعه سایت‌های مستقل علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی مراکز علمی دولتی و خصوصی در قالب‌برنامه‌ای مشخص
۳-۵) طراحی و ایجاد فضای شبکه‌ای ویژه تحقیقات علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی و اجتماعی ایران
۴-۵) توسعه سایت با مشارکت مراکز تحقیقاتی و محققان ایرانی
۵-۵) زمینه‌سازی برای استقلال سایت به گونه‌ای که سایت با مشارکت علمی و مالی کاربران به صورت یک مرکزاطلاع‌رسانی غیردولتی تبدیل شود
۶-۵) گسترش فعالیت‌های سایت به گونه‌ای که قابل رقابت با دیگر سایتهای معتبر جهان باشد.
تشریح مشخصات فنی و عملی راه اندازی سایت سرای مجازی پژوهش
با توجه به دلایل مذکور در بخش گذشته و به منظور ایجاد فضای مناسب برای تبادل افکار و آرا، انتشار آخرین تحقیقات و مقالات منتشره و نیز فراهم کردن امکان لازم برای آشنایی محققان مختلف پایگاه اطلاع‏رسانی سرای مجازی پژوهش طراحی و راه اندازی می شود . آدرس این پایگاه اطلاع‏رسانی بر روی شبکه جهانی اینترنت Pajoohesh.org خواهد بود.
● بخش یک: مشخصات عمومی
سایت دارای ۴ محور اصلی است:
۱) پژوهشگران
در بخش پژوهشگران، هر پژوهشگر با مراجعه به فرم ثبت مشخصات، نسبت به ثبت اطلاعات مربوط به خود اقدام می‌کند. در این بخش مشخصات زیر برای هر پژوهشگر ثبت می شود:
▪ نام (لازم)
▪ نام‏خانوادگی (لازم)
▪ رشته تحصیلی (لازم)
▪ آخرین مدرک (اختیاری)
▪ دانشگاه (اختیاری)
▪ سمت (اختیاری )
▪ زمینه تحقیق (لازم)
▪ محل اقامت (اختیاری)
▪ عکس (اختیاری)
سایر کارکنان می‌توانند با انتخاب هر یک از مشخصات فوق، نظیر زمینه تحقیق و غیره نسبت به جستجوی افراد مورد علاقه اقدام کنند.
۲) آثار و مقالات
در بخش آثار و مقالات، شناسنامه و متن مقالات درج می‌شود. در بخش شناسنامه مشخصات ذیل مورد نظر است:
▪ عنوان مقاله
▪ عنوان فرعی
▪ تاریخ انتشار یا نگارش
▪ نویسنده (گان)
▪ موضوع
▪ کلید واژه‏ها
متن مقالات با چهار قالب الکترونی نگهداری می شود:
Text file
Word Document
PDF
HTML
۳) اخبار و رویدادها
در بخش اخبار و رویدادها، آخرین خبرها راجع به فعالیتهای مختلف (نظیر انتشار مقالات و آثار جدید، سمینارها و رویدادها و گردهم آییها و مصوبات و طرحهای پژوهشی و غیره) درج می شود.
۴) میدان گفتگو (forum)
در این بخش، محققان و پژوهشگران می‌توانند نسبت به طرح یک بحث اقدام کرده و سایر افراد برحسب علاقه نظرات خود را نسبت به آن اعلام کنند. این مباحث عمدتا تا حول و حوش اساس آثار و مقالات و یا طرحهای پژوهشی ارائه شده به سرای مجازی پژوهشی صورت می گیرد.
● بخش دو: مشخصات فنی و مدیریتی
تمامی صفحات سایت به صورت پویات طراحی شده و کار بر برحسب انتخاب حوزه مورد علاقه، نسبت به جستجو و بازیابی اطلاعات اقدام می کند.
همچنین نگهداری سایت به صورت کاملا مستقل از کامپیوتر محلی و بر روی وب صورت می‌پذیرد و مدیر سایت قادر خواهد بود با به کارگیری صفحات بسیار ساده از هر نقطه بر روی اینترنت نسبت به روز آمد کردن اطلاعات اقدام کند.
همچنین برای صفحه اول سایت و با توجه به اینکه گزیده‏ای از مطالب داخل سایت خواهد بود و ابزار جداگانه‏ای پیش‏بینی می شود.
سایت در دوره‏های ادواری مشخص (مثلا هر هفته یا هر دو هفته یک بار یا ماهنامه) به روز می‌شود و بخش اخبار جدید جایگزین می‏گردد.
بخشی از سایت به معرفی و ایجاد پیوند با دیگر سایت‏های علوم‏انسانی و علوم اجتماعی اختصاص خواهد داشت.
سیاست‏های اولیه سایت توسط شورایی مرکب از صاحبنظران تعیین خواهد شد پس از راه‏اندازی سایت، خودکاربران و اعضا به صورت مستقیم در سیاست‏گذاری پژوهشی و اجرایی سرای مجازی پژوهشی مشارکت خواهند داشت.

نویسنده : حسین ابراهیم‌آبادی (عضو هیأت علمی وزارت علوم‌ و عضو شورای مرکز پژوهش‌های ارتباطات‌)

منبع : مرکز اسلامی آموزش از راه دور