اختلالات رفتاری کودکان و نوجوانان

با توجه به اینکه در زندگی روزمره شاهد اختلالا ت رفتاری در بعضی از کودکان و نوجوانان هستیم لذا در این شماره سعی شده به طور مختصر به شایع ترین اختلالات رفتاری آنان اشاره شود. امید است با بیان علت ها و راه حل ها و همکاری شما اولیای محترم، گامی موثرتر جهت رفع اختلالات برداریم.
موفقیت فرزند در یک خانواده و در خانواده های دیگر با یکدیگر تفاوت دارد. کودکی که تنها فرزند خانواده است وضع خاصی دارد. همچنین مسن ترین فرزند، جوان ترین فرزند، باهوش ترین یا کندترین فرزند، دختر یا پسر بودن فرزند و عوامل دیگر از این قبیل در طرز پرورش او و نحوه برخورد و ارتباط والدین با یکدیگر و با فرزند و دیگران با وی کاملا موثر است. والدین همچون مرکزیت منظومه شمسی و فرزندان بسان سیارات به دور خورشید و مرکز منظومه تشبیه شده اند. فرزندان با تربیت و تولد در خانواده موقعیت خاصی پیدا می کنند که با دیگر فرزندان متفاوت است. والدین باید به گونه ای به احتیاجات اساسی آن پاسخ دهند که هر یک از آنان در آرزوی تصاحب موقعیت یا رتبه فرزند دیگر خانواده نباشد بلکه بخواهد خودش باشد نه دیگری. در هر موردی که والدین به افراط یا تفریط گرائیده شوند ضربه هایی به فرزندان خود وارد می سازند. آثار عمده سختگیری والدین باعث می شود فاصله عاطفی فرزندان با والدین بیشتر و عمیق ترشود، احساس ناتوانی در فرزند بیشتر شود و به تدریج بر اعتماد به نفس آن تاثیر نامطلوب می گذارد. احساس ناامنی و تزلزل به لحاظ رفتار خشونت آمیز والدین در فرزندان ایجاد می‌شود. نوعی احساس کدورت وبی علا قگی در فرزندان نسبت به والدین به وجود می آید. روش سختگیری شدید والدین به زندگی آینده فرزندان منتقل می شود. ادامه چنین روندی موجب می شود فرزندان مسائل و رازهای درونی خود را به والدین ابراز نکنند و افراد دیگری را برای این امر در نظر می گیرند که لزوما افراد واجد شرایط و مطلوبی نیستند.
● دروغ گویی
اگر هر سخن غیرواقع را بخواهیم دروغ به حساب آوریم، بر این مبنا دروغ گویی افراد را می توانیم در سه سطح تقسیم بندی کنیم:
۱) دروغ گویی کودکانه:
کودکان با سن کم و به لحاظ اینکه هنوز از رشد شناخت کافی برخوردار نیستند و نمی توانند امور را آن طور که هست مورد دقت و توجه قرار دهند، لذا در بیان واقعیات دچار اشتباه و خطا می شوند. در حالی که اکثر آنان از این خطاهای کلا می خود آگاه نیستند یا نیت بدی ندارند. کودکان بین ۲ تا ۴ سالگی معمولا در دنیای خیالی و ذهنی به سر می برند. به همین علت سعی می کنند تخیلا ت خود را چنان بیان دارند که واقعیت جلوه کند.
۲) این نوع دروغ گویی شایع ترین صورت دروغگویی در میان افراد است که در اثر لغزش ها و پیش آمدگی های گوناگون و معمولی توسط آنان گفته می شود. به طوری که فرد پس از مدتی پشیمان شده و احساس گناه نسبت به دروغ خود پیدا می کند.
۳) دروغ گویی مرضی:
علل متعددی را می توان برای دروغ گویی مرضی نام برد که مهمترین آنها عبارتند از: خودخواهی که برای جلب توجه دیگران صورت می گیرد، برای فرار از تنبیه که به دروغ گویی دفاعی معروف است و دروغ گویی برای اخذ انتقام.
▪ درمان دروغ گویی
قبل از هر چیز باید مساله مورد تجزیه و تحلیل قرار بگیرد و علل و عوامل اصلی که موجب پیدایش دروغگویی شده است کشف شود تا بتوان به موقع نسبت به درمان آن اقدام شود. جلوگیری از ایجاد شرایط سخت و پرفشار در محیط زندگی کودک که معمولا در خانواده ها به وجود می آید. از جمله این موارد توجیه والدین نسبت به این نکته است که نباید با نظم و انضباط غیرمعقول خود موجبات دروغگویی کودکان را فراهم کند. از آنجایی که رفتار کودکان بر اساس مکانیزم همانند سازی شکل می گیرد، لذا بر الگوهای خانوادگی و آموزش کودک (والدین، مربیان، معلمان) است که از بیان مطالب کاذب و غیرواقع شدیدا خودداری کنند. فرزندان باید مورد احترام والدین خود قرار بگیرند. احساس حقارت موجب انجام اعمال نادرست از طرف آنان می شود تا بدین وسیله احساس حقارت خود را جبران کنند. توجه به جنبه های عاطفی آنان و تلا ش در جهت رشد و گسترش حیطه عاطفی به طور طبیعی. فرزند می بیند مواقعی پدر و مادر خود در اثر غفلت مرتکب شکستن شیئی شده اند لکن مورد مواخذه قرار نمی گیرند ولی هنگامی که او چیزی را می شکند سخت مورد تنبیه واقع می شود.
چنین برخوردهایی غیرعادلا نه باعث تشدید دروغ در او خواهد شد.آیا در برابر فرزندی که به دروغ عادت پیدا کرده است، باید شدت عمل به خرج دهیم؟
فراموش نکنید ضایعات این کار بیش از محسناتش است. شدت عمل نه تنها موجب کاهش این رفتار خاص نمی شود بلکه آن را تشدید می کند. بهترین شیوه مقابله با دروغ در دانش آموزان، کشف انگیزه دروغ گویی آنها است. مانند انگیزه ابراز وجود، انگیزه خیال پردازی، انگیزه تشویش و اضطراب، انگیزه تقلید، انگیزه تعارض. به طور مثال در انگیزه تعارض، برخی از والدین فرزندانشان را در موقعیت های کاملا متعارضی قرار می دهند که تصمیم گیری برای فرزند به غایت دشوار می شود. مثلا از او می خواهند فقط مطابق میل و خواست آنها عمل کند در حالی که خواست هر یک از پدر و مادر مخالف خواسته دیگری است. فرزند ناگزیر به ایفای نقشی دو جانبه و مزورانه می شود تا محبت هیچ یک را از دست ندهد.
● پرخاشگری
از شایع ترین اختلالا ت رفتاری، رفتارهای تهاجمی یا پرخاشگری است. برخی معتقدندپرخاشگری امری غریزی و فطری بوده و انسان از هنگام تولد این نیرو را با خود به دنیا می آورد. در حالی که برخی دیگر بر این باور هستند که پرخاشگری، غریزی نبوده بلکه ناشی از پیدایش مانع در مسیر دسترسی به اهداف است. در هر صورت پرخاشگری یک رفتار تهاجمی است که شخص به قصد صدمه و آسیب رساندن به افراد یا اشیا از خود نشان می دهد و می تواند به صورت فیزیکی، کلا می یا در قالب تخریب اشیا و بالا خره زیرپاگذاشتن مقررات و قوانین در محیط زندگی با آگاهی قبلی است. انواع مختلف پرخاشگری در کودکان معمولا به صورت گریه کردن، پرتاب اشیاه یا لگد زدن، گاز گرفتن و ... رخ می نماید. اکثر این افراد در خانواده ای زندگی می کنند که وضع معمولی یا ایده آلی ندارند.
احترام، نظم و محبت می تواند در جلوگیری از پرخاشگری بسیار مفید باشد. از سویی دیگر، ناکامی، کمبود توجه و عاطفه بالا خص از سوی والدین یا جدایی آنان که سبب احساس ناامنی در آنها می شود و اعتیاد والدین و ... موثرترین عوامل رشد پرخاشگری هستند.
● شب ادراری
کنترل ادرار معمولا از ۲ سالگی حاصل می شود. حال اگر کودکی پیدا شود که پس از این سن قادر به کنترل ادرار خود نباشد، چنین شخصی مبتلا به شب ادراری خواهد شد و ممکن است شب ادراری او در روز نیز اتفاق بیفتد. لکن بیشتر مواقع شب هنگام رخ می دهد. این اختلا ل از میزان شیوع زیادی برخوردار است و گاه مادرزادی بوده و گاه اکتسابی و معلول اوضاع و احوال محیط اجتماعی است. البته چنین حالتی در سن ۱۵ سالگی برطرف می شود در غیر این صورت شخص مورد نظر دچار بیماری شده و به پزشک نیاز دارد. درمان شب ادراری به صورت های ذیل می تواند انجام شود:
▪ درمان دارویی: که توسط پزشک تجویز می شود.
▪ روان درمانی:
از بین بردن احساس عدم امنیت در کودک و جایگزین کردن آن با احساس اطمینان و اعتماد و استفاده از روش پاداش دهی و تقویت در شب هایی که خود را خیس می کند.والدین باید توجه داشته باشند مبادا کودکانشان را برای این پدیده مجازات و تنبیه کنند.
▪ درمان از طریق آموزش:
در هنگام شب والدین باید فرزندشان را بیدار کرده و به طور آگاهانه او را وادار به تخلیه مثانه نمایند. در صورتی که سن فرزند نسبتا بالا است می توان با استفاده از ساعت زنگ دار در فواصل زمانی معین او را از خواب بیدار کرد.
● انزواطلبی و گوشه نشینی
رفتار انزواطلبی و کم رویی به عنوان اختلال رفتاری یکی از جدی ترین مشکلا ت فرزندان است. آنان به علت رنج ناشی از احساس ناامنی و بی کفایتی در خود همیشه ناشاد هستند در نتیجه به دنیای درون خویش پناه می برند. البته هر چند همه آنان به بیماری روانی دچار نمی شوند اما تعدادی از آنان قربانی این بیماری خواهند بود. انواع حالا ت انزواطلبی عبارتند از:
کناره گیری اجتماعی، سکوت و کم صحبتی، اختلا ل اجتنابی درون گزین، عدم ایجاد ارتباط با دیگران. اما علل انزواطلبی عبارتند از: علل فیزیولوژیک و نواقص جسمانی، علل تربیتی، علل روانی، فشارهای محیطی و علل اجتماعی.
▪ درمان انزواطلبی
فرزندان انزواطلب در بدو امر نسبت به وضع روانی و رفتاری خود آگاهی دارند و می دانند همانند همسالا نشان چندان فعال نیستندو دچار خیال پردازی و رویا هستند و این شرایط بهترین موقع برای شروع درمان است. زیرا در صورت عدم توجه و درمان ممکن است به حصول شرایط مساعد دیگر فرد زمینه ابتلا به بیماری روانی را پیدا کنند. ایجاد علا قه و رغبت در آنها برای ایجاد ارتباط با دیگران، تلا ش برای جلوگیری از گوشه گیری آنان، توجه به وضع عاطفی خانواده و روابط بین والدین و فرزندان موجب احساس امنیت هر چه بیشتر فرد در محیط خانواده و سپس جامعه خواهد شد.
فراموشی، معلول عوامل گوناگونی است که از جمله مهمترین آنها می توان به اضطراب ها و درگیری های عاطفی اشاره کرد. عوامل منفی نظیر ترس، اضطراب، وحشت، غم و افسردگی می تواند بر فعالیت حافظه اثر گذاشته و عمل آنها را کند گرداند. برنامه منظم زندگی شامل خواب مناسب و به موقع، رژیم غذایی مناسب، ورزش های مفرح و ارتباط با خدا تاثیر خوبی بر کارکردن ذهن دارد و فقدان هر یک از آنها تاثیری منفی بر فرآیند حافظه خواهد داشت.
مهمترین زمینه های به وجود آورنده حسادت در فرزندان عبارتند از:
۱) رفتار تبعیض گونه والدین در میان فرزندان
۲) مقایسه فرزندان با یکدیگر از حیث طبیعی آنان
۳) مسوولیت سپاری یک جانبه، موجب برانگیختن ناراحتی یکی و مسوولیت گریزی دیگری می شود
۴) فاصله کم سنی میان فرزندان موجب می شود که احساس بزرگی و کوچکی چندان بارز نباشد
۵) دامن زدن به رقابت های خصمانه ازسوی والدین، زمینه حسادت را تقویت می کند
۶) کمبودها و خلا »های اخلا قی خانواده به حدی که زمینه گذشت و احساس بزرگواری در میان اعضای آن بسیار ضعیف باشد.
▪ راه حل ها:
۱) سعی کنیم بچه ها را همان گونه که هستند بپذیریم نه آنگونه که ما می خواهیم باشند.
۲) تعادل زندگی را در تمام برخوردها و شیوه های ارتباطی حفظ و مراعات کنیم.
۳) برطرف کردن هر نوع احساس بی عدالتی و رنجش
۴) به فرزندان فرصت اعلا م موجودیت و سخن گفتن بدهیم
۵) گاه حسادت ها چندان مهم نیستند لذا به اینگونه احساسات بی توجه باشیم و آنان را به حال خود بگذاریم
۶) احیانا تولد فرزند جدید با آماده سازی ذهنی فرزند قبلی همراه باشد و جریان عاطفی والدین به گونه ای در خانواده بروز کند که با ورود فرزند نوزاد به خانواده، سایر فرزندان در معرض فراموشی یا محرومیت عاطفی قرار نگیرند.
● اضطراب:
اضطراب یک نوع پریشانی در عین حال روانی و بدنی است که بر اثر ترس مبهم و احساس ناایمنی و تیره روزی در فرد به وجود می آید. نخست باید علت اصلی اضطراب روشن شود. عوامل کاهش آن را بشناسیم و محیط را به گونه مطلوب تری درآوریم. فراموش نکنید اضطراب در حد معمول یک فرایند خوبی است. به عنوان مثال موجب می شود در یک جاده لغزنده با احتیاط رانندگی کنیم. پس وجود مقدار کمی از اضطراب در دانش آموزان در مورد مدرسه و انجام تکالیف آن ضروری است و موجب احساس مسوولیت، برنامه ریزی و مطالعه بیشتر آنها می شود. به شرط اینکه به آنان کمک کنیم چگونه از موانع بگذرند.
● دوستی با کتاب:
مشاهده والدین در حال مطالعه تاثیر مهمی در گرایش فرزندان به مطالعه درسی و غیردرسی دارد. پاسخ برخی از پرسش های آنان را با فرض اینکه می دانیم، به مراجعه به کتاب ها و منابع موکول کنیم و همراه با آنان پاسخ را درکتاب جست و جو کنیم تا خلا صه ای از کتاب را برای ما تعریف کنند. با آنان درباره داستان ها و کتاب هایی که می خوانند گفت وگو کنیم و به اظهارنظرشان خوب دقت کنیم و بالا خره همراه بردن فرزندان به نمایشگاه کتاب ویژه گروه سنی خودشان تاثیر پایداری در گرایش به مطالعه دارد.

منابع در روزنامه موجود است

منبع : روزنامه مردم سالاری