جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا

نگاهی به گذشته در امروز


نگاهی به گذشته در امروز
● راه هایی که به اشغال نظامی ایران در شهریور ۱۳۲۰ انجامید
با اینکه ۲۶ ژوئن ۱۹۴۱ (پنجم تیر ۱۳۲۰)، پنج روز پس از آغاز تعرض آلمان به خاک شوروی دولت ایران بی طرفی کامل خود را در جنگ میان آن دو کشور به دولت مسکو اعلام داشته بود و این دولت از این اقدام ایران سپاسگزاری کرده بود و تهران دستور خروج آلمانی هایی را که وجودشان در ایران لازم نبود، داده بود، بامداد سوم شهریور ماه ۱۳۲۰ نیروهای مسلح شوروی و انگلستان تعرض خود را به میهن ما آغاز کردند و از چند نقطه وارد ایران شدند.
انگلستان مدت ها بود که مقدمات این کار را آماده می کرد و برای این منظور از هند به عراق سرباز فرستاده بود و چند یگان نظامی را هم به مرزهای جنوب شرقی ایران گسیل داشته بود و مطبوعات لندن به انتقاد از شخص رضاشاه دست زده بودند.
اندکی پس از عبور نیروهای انگلستان و شوروی از مرزها و ورود به خاک ایران نمایندگان سیاسی لندن و مسکو در تهران در یادداشتی که تسلیم علی منصور نخست وزیر وقت کردند جریان این لشکرکشی را به او اطلاع دادند. برای رسیدگی به این واقعه پیش از ظهر سوم شهریور جلسه شورای وزیران در کاخ شاه تشکیل شد. شاه وقت که به توان ارتش اطمینان داشت تصمیم به مقاومت گرفت، ستاد جنگ به ریاست سرلشکر ضرغامی در باشگاه افسران برپا شد و سربازان احتیاط چهار دوره به زیر پرچم فراخوانده شدند تا شمار نیروهای منظم ارتش به ۳۰۰ هزار تن برسد. همچنین دستور داده شد که دو لشکر پایتخت در اطراف تهران موضع دفاعی بگیرند و جریان به اطلاع مجلس نیز رسید.
در همین روز رضاشاه در مورد تجاوز نظامی بی دلیل انگلستان و شوروی با ارسال تلگرام به روزولت رئیس جمهوری وقت امریکا نسبت به اقدام آن دو دولت اعتراض کرد که خبر رسید انگلیسی ها با تمهیداتی ناوگان ایران را که از دیر زمان چشم دیدن آن را نداشتند منهدم، تعدادی از کشتی ها را نیز تصاحب کرده و شماری از افسران نیروی دریایی از جمله دریادار بایندر فرمانده این نیرو کشته شده اند. تا پایان وقت سوم شهریور هنوز از خیانت ژنرال ها و مرخص کردن پادگان ها خبری نبود.در حالی که شاه وقت برای جنگ آماده می شد و فرمان احضار به خدمت نیروی احتیاط (ذخیره ها) داده شده بود، دو افسر ارشد وی از جمله ضرغامی (طبق برخی نوشته ها که توسط عوامل لندن تطمیع شده بودند) دستور مرخص شدن سربازان را صادر کردند. ایران اشغال نظامی شد و رضاشاه مجبور به کناره گیری و از ایران تبعید شد و تا پایان عمر زندانی انگلستان بود.
پس از اشغال نظامی ایران، مقامات لندن و مسکو توافق کرده بودند که بعد از پایان جنگ جهانی دوم ایران (به رغم داشتن شاه تازه) تا مدت ها همچنان زیر نظر متفقین باشد و سپس درباره نظام حکومتی ایران تصمیم گرفته شود که بعداً (پس از ورود امریکا به جنگ) سران انگلستان و امریکا از بیم کنترل ایران توسط استالین تصمیم گرفتند که به قانون اساسی ایران دست نزنند و در نشست تهران این نظر خود را به استالین که به آن دو نیاز نظامی داشت تحمیل کردند و سلطنت پهلوی دوم ادامه یافت (زیرا فردی مردد، ضعیف، خوشگذران، مطیع و جان دوست و فاقد دلاوری لازم تشخیص داده شده بود).پهلوی اول با اینکه با حمایت انگلستان به عمر سلسله قاجارها پایان داده بود، از نیمه دهه ۱۹۳۰ متمایل به آلمان و ایتالیا شده بود و انگلستان از آن بیم داشت که گسترش نفوذ آلمان در ایران منجر به خروج ایران از حوزه نفوذ آن کشور شود و نه تنها هند و سرزمین های عربی به مخاطره افتند بلکه ماشین جنگی انگلستان بدون سوخت بماند، لذا از دیرزمان درصدد برکناری رضا شاه بود که حمله نظامی هیتلر به شوروی و نیاز مسکو به کمک غرب آن فرصت (برکناری رضاشاه) را برای انگلستان فراهم آورد.
● یک کلام مشابه از زبان دو رئیس دولت با فاصله ۵۵ سال
دکتر مصدق رئیس وقت دولت در آگوست ۱۹۵۲ (۱۳۳۱) ضمن انتقاد از تالیف کتاب تاریخ درسی دوره دوم دبیرستان های ایران و استعماری خواندن آن گفت؛ چرا باید در این کتاب عکسی وسیع از ناوگان انگلستان چاپ شود و نوجوانان ما با دیدن آن از دولت لندن احساس واهمه کنند؟ این عکس و مطالب مربوط، به خواست و اصرار و رشوه خارجی چاپ شده است.
۵۵ سال بعد در آگوست جاری (سال ۲۰۰۷) ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه عیناً همین کلام را تکرار کرد و گفت که برخی از متون کتاب های تاریخ درسی مدارس روسیه (پس از فروپاشی شوروی) با دریافت پول (پرداخت رشوه) از دولت یا سازمان های اصطلاحاً غیرانتفاعی خارجی و در اجرای هدف خاص این دولت تالیف شده است (مشروح اظهارات پوتین در نشریه انگلیسی «ایندیپندنت» آمده است). مصدق و پوتین هر دو دستور تجدیدنظر در متون این کتاب ها را دادند ولی در ایران، پس از براندازی ۲۸ مرداد۱۳۳۲، همان کتاب سابق با عکس ناوگان انگلستان دوباره رایج شد و تا دهه ۱۳۴۰ توزیع و تدریس می شد.
نوشیروان کیهانی زاده
www.iranianshistoryonthisday.com
منبع : روزنامه اعتماد


همچنین مشاهده کنید