کارت های اعتباری

تجارت الكترونیك از سه بخش مدیریت، زیرساخت ها و كاربردها تشكیل یافته است. در بخش كاربردها بانكداری الكترونیك را یكی از كاربردهای تجارت الكترونیكی می دانند كه شامل چك های الكترونیكی و كارت های اعتباری است.
كارت ها وسیله ای برای دریافت، پرداخت و مبادله هستند. سالیان درازی است كه پول، سكه و اسكناس به عنوان بهترین گزینه ها جهت مبادله مطرح است و این به دلیل راحتی، سادگی و سرعت استفاده از این اقلام است. با سپری شدن دوران صنعتی و رشد دانش بشر و نیز افزایش حجم داد و ستد و حجم نقدینگی نیاز به وسیله ای آسان تر برای انجام معاملات تجاری به وجود آمد.
تغییر در شیوه زندگی مردم و تغییرات رفتاری آن ها، بانك ها و مؤسسات مالی و اعتباری را به فكر چاره ای برای ایجاد جایگزینی مناسب برای پول واداشت، در نتیجه این تلاش ها وسیله ای جدید جهت پرداخت و داد و ستد و مبادله با عنوان كارت های بانكی به وجود آمد.
كشور آمریكا را می توان به عنوان نخستین كشور ارائه دهنده كارت های اعتباری دانست. ایده تولد كارت های اعتباری به سال ۱۸۶۰ یعنی زمانی كه ادوارد پلای (Edward play) این ایده را مطرح كرد بازمی گردد. نزدیك به ۴۰ سال بعد از عنوان شدن ایده اولیه طراحی كارت های اعتباری جان سی پیتگنرو (John -pitgenro) نوعی كارت پول كاغذی برای مشتریان ویژه خود طراحی كرد كه با استقبال كمی از سوی مشتریانش مواجه شد. پس از سال ها تجربه های مختلف در زمینه به كارگیری و طراحی این گونه از كارت ها در دهه ۱۹۵۰ استفاده از وسیله ای با نام كارت های مبادله به جای پول نقد برای نخستین بار رواج پیدا كرد.
این كارت ها از پلاستیك ساخته شده و برای پرداخت هزینه های خرید كالا به فروشگاه ها و مؤسسات طرف قرارداد با شركت diners طراحی شده بود. این كارت ها تنها در اختیار گروه خاصی از مشتریان و به عنوان نشانه ای قراردادی تلقی می شد و صاحب كارت امكان خرید كالا و وسیله موردنیاز خود را بدون پرداخت پول تنها در محدوده جغرافیایی خاصی دارا بود.
● كارت های بانكی
با رواج داد و ستد توسط جایگزین های پول در آمریكا، این گونه از داد و ستدها به سایر كشورها نیز انتقال یافت و فرهنگ عمومی كشورها استقبال نسبتاً چشمگیری از این كارت ها به عمل آورد. به گونه ای كه داد و ستد با كارت های اعتباری رواج یافت.
در داد و ستد با كارت های اعتباری شما به عنوان خریدار كالا یا محصول حتماً باید نزد بانك عامل خود دارای حسابی باشید كه نوع این حساب بستگی به نوع كارت شما دارد. بانك ها برای مشتریان ویژه خود اعتباری ویژه در نظر می گیرند كه این اعتبار در خریدهای مشتریان ویژه لحاظ می شود ، بدین معنی كه این دسته از مشتریان بدون نیاز به داشتن پول در حساب خود و تنها به صرف داشتن اعتبار نزد بانك عامل قادر به خرید كالا و خدمات موردنظر هستند. در نوعی دیگر از كارت ها شما تنها به میزان پولی كه نزد بانك دارید توانایی خرید كالا و خدمات را دارید. در هر صورت پس از خریدی كه شما انجام می دهید پول كالا یا وسیله خریداری شده از حساب شما كسر شده و به حساب فروشنده نزد بانك عامل منتقل خواهد شد و به علاوه درصدی از پول مبادله شده به عنوان كارمزد خدمات بانكی و داد و ستد به حساب بانك منتقل می شود.
● دسته بندی كارت ها
كارت های اعتباری با توجه به نوع كاربرد از سوی بانك ها و مؤسسات مالی و یا شركت های خاص تهیه و در اختیار متقاضیان قرار می گیرد. معمولاً كارت ها را براساس شیوه تسویه، فناوری مورد استفاده، نوع خدمات و گستره جغرافیایی دسته بندی می كنند.
ـ شیوه تسویه
۱) كارت هزینه
۲) كارت اعتباری
۳) كارت بدهی
▪ كارت هزینه
شباهت این دسته از كارت ها با كارت های اعتباری بسیار زیاد است اما از نظر این كه امكان دریافت وجه نقد از این گونه از كارت ها میسر نیست و به علاوه پس از دریافت صورتحساب كالای خریداری شده، صاحب كارت باید با بانك تسویه حساب انجام دهد با كارت های اعتباری تفاوت دارند.
▪ كارت اعتباری
این دسته از كارت ها به منظور خرید كالا و وسیله و یا دریافت پول نقد صادر می شوند. گستره توزیع این گونه از كارت ها بنابر قرارداد بانك عامل با فروشگاه ها و مراكز خرید می تواند ملی و یا بین المللی باشد.
دارنده كارت اعتباری می تواند به بانك ها و مؤسسات خرید طرف قرارداد مراجعه كرده و كالایی را خریداری كند و یا درخواست وجه كند و در پایان هر ماه باید صورتحساب خود را به بانك عامل خود پرداخت كند.
▪ كارت بدهی
این گونه از كارت ها از نظر عملیاتی شبیه كارت های اعتباری است و مانند چك های بانكی در سیستم داد و ستدعمل می كند. میزان اعتبار این گروه از كارت ها براساس حساب بانكی دارنده كارت معین می شود یعنی دارنده كارت قبل از هرگونه خرید باید معادل مبلغی را كه قصد خرید دارد در حساب بانكی خود داشته باشد تا بتواند این معامله را انجام دهد و پس از انجام معامله با امضا كردن رسیدی به بانك اعلام می دارد كه معادل مبلغ كالای خریداری شده را از حساب وی كسر نموده و به حساب صاحب فروشگاه نزد همان بانك انتقال دهد.
به علاوه با استفاده از كارت های بدهی می توان از دستگاه های ATM موجود در شعب بانك ها پول نقد برداشت كرد.
● فناوری ساخت
۱) كارت های مغناطیسی
۲) كارت های هوشمند
▪ كارت های مغناطیسی
در این گروه از كارت ها اطلاعات مربوط به دارنده كارت به صورت كدهای مغناطیسی بر نواری كه به همین منظور در پشت كارت تعبیه شده است، ضبط می شود كه این عمل را رمزگذاری می نامند.
نحوه استفاده از اطلاعات كارت های مغناطیسی بدین گونه است كه دارنده كارت به فروشگاه و یا مراكز طرف قرارداد مراجعه كرده و با قرار دادن كارت مغناطیسی خود در دستگاه های نقطه فروش اطلاعات كارت جاری به مركز مخابره شده و پس از تأیید رمز عبور و میزان اعتبار صاحب كارت نزد بانك عامل از حساب خریدار كسر شده و به حساب فروشنده وجه منتقل می شود. این دسته از كارت ها گستردگی جغرافیایی فراوانی دارند و در سطح جهانی به وفور مورد استفاده قرار می گیرند. شركت های بزرگی مانند ویزا (VISA) و مستركارت (Master Card) از این گونه كارت ها استفاده می كنند.
▪ كارت های هوشمند
به دلیل كم بودن ظرفیت ذخیره سازی اطلاعات بر روی كارت های مغناطیسی و وجود مشكلات فراوان در ترافیك خطوط ارتباطی، كاربران كارت های مغناطیسی با مشكلات فراوانی روبه رو هستند بنابراین در سال های اخیر فعالیت های زیادی برای نصب حافظه ها و پردازشگرهای رایانه ای بر روی برد اصلی این گونه از كارت ها صورت گرفته كه حاصل این تلاش ها عرضه كارت های هوشمند است، این گروه از كارت ها با اسامی كارت تراشه دار (chip card)، كارت حافظه دار (Memory card) و كارت های با مدارهای مجتمع (card C.I) نیز معرفی شده اند.
این دسته از كارت ها شامل یك مدار مجتمع الكترونیكی به شكل تراشه (chip) در درون خود هستند كه عناصری برای نقل و انتقال، ذخیره سازی و پردازش به حساب می آیند.
كارت های هوشمند را می توان به چهار گروه اصلی زیر تقسیم كرد:
۱) كارت های حافظه تماسی contact memory card
۲) كارت های دارای پردازشگر contact cpu card
۳) كارت های حافظه بدون تماس contactless memory card
۴) كارت های دارای پردازشگر با رابط دوگانه Dual interface cpu card
اما این گروه از كارت ها ـ كارت های هوشمند ـ را می توان از نظر تكنولوژی ساخت به دسته بندی دیگری نیز تقسیم كرد كه شامل گروه های زیر است:
۱) كارت های تماس contact
۲) كارت های بدون تماس contactless
۳) كارت های با رابط دوگانه Dual interface
● نوع خدمات
۱) كارت های اعتباری برداشت از موجودی Debit card
۲) كارت های وام بدون بهره Charge card
۳) كارت های وام با بهره Credit card
۴) كارت های چندمنظوره Multi task card
▪ Debit card
این دسته از كارت ها كه گاهی به آن ها كارت های بدهكار نیز گفته می شود برای آن دسته از مشتریان مؤسسات پولی و مالی است كه نزد بانك یا مؤسسه صادركننده كارت حساب داشته و قصد دارند با استفاده از كارت از موجودی خود برداشت كرده و یا بهای كالاها و خدمات خریداری شده را بپردازند. مهم ترین مزیت این دسته از كارت ها عدم نیاز به مراجعه به بانك است. كارت های اعتباری برداشت از موجودی خود به سه گروه زیر تقسیم می شوند:
۱) كارت های خودپرداز
۲) كارت های خرید نقدی
۳) كارت های دومنظوره
▪ Charge card
این گروه از كارت ها برای دستیابی سریع به قرض های كوتاه مدت و خریدهای نسیه كوتاه مدت طراحی و به كار گرفته شده اند. این دسته از كارت ها نیز خود به سه گروه تقسیم می شوند:
۱) كارت های استقراض بدون بهره
۲) كارت های خرید نسیه بدون بهره
۳) كارت های دو منظوره بدون بهره
▪ Credit card
این گروه برخلاف كارت های Charge card برای استفاده از وام های طولانی مدت و نیز خریدهای نسیه مدت دار در نظر گرفته شده اند كه این گروه نیز خود به سه دسته تقسیم می شوند:
۱) كارت های استقراض با بهره
۲) كارت های خرید نسیه با بهره
۳) كارت های دو منظوره با بهره
▪ Multi task card
این دسته از كارت ها دربرگیرنده كارت های استقراضی با بهره و كارت های خرید نسیه با بهره هستند كه دارنده این گروه از كارت ها می تواند با استفاده از كارت Multi task خود اقدام به گرفتن وام از خودپردازها كرده و یا خریدهای مدت دار با بهره را از فروشندگان كالا و خدمات طلب كرده و پرداخت پول را به ماه های بعد موكول كند.
● گستره جغرافیایی
۱) كارت های داخلی
این گروه از كارت ها تنها در محدوده جغرافیایی یك كشور كاربرد دارند و تنها با پول همان كشور قابل دادوستد هستند. این گروه از كارت ها در سال های اخیر در همه كشورها به وفور یافت می شود و در كشور ما نیز بسیاری از بانك ها و مؤسسات مالی اقدام به توزیع این گونه از كارت ها می كنند.
۲) كارت های بین المللی
همان گونه كه از نام این گروه از كارت ها برمی آید این كارت ها در بیش از یك كشور قابل استفاده هستند و معمولاً با بیش از یك ارز سر و كار دارند. دارندگان این كارت ها می توانند در كشورهای طرف قرارداد به خرید و یا دریافت پول به ارز همان كشور اقدام كنند.
● سیستم شماره گذاری
با توجه به این كه سیستم كارت های بانكی به عنوان مدلی اقتصادی در مبادلات مالی در كل دنیا مورد استفاده واقع می شود، شركت های صادركننده این كارت ها از روش واحدی برای ذخیره اطلاعات و شماره گذاری این گونه از كارت ها استفاده می كنند كه این سیستم استاندارد شماره گذاری را
۱۳) X۴ ANSL Standard می نامند . در این سیستم از یك عدد ۱۶ رقمی برای شماره گذاری استفاده می شود. این عدد به صورت چهار مجموعه چهار رقمی نوشته می شود اما این تقسیم بندی چهارتایی هیچ ارزش و معنای خاصی ندارد.
● مزایای كارت ها
۱) افزایش سرعت و كاهش زمان انتقال وجه از یك نقطه به نقطه دیگر
۲) افزایش امنیت در مقابل سرقت ، مفقودی و از بین رفتن پول نقد
۳) امكان دسترسی سریع به وجوه و یا اعتبار تخصیصی در هر نقطه جغرافیایی
۴) جلوگیری از انتقال پول نقد
۵) كاهش هزینه های چاپ اسكناس
۶) بهبود بخشیدن به نظام كنترل ارز در كشورها
۷) ایجاد اعتبار و ارزش اجتماعی برای دارندگان كارت ها
۸) سهولت در رفع نیازمندی های روزانه افراد
۹) كاهش حجم مسافرت های درون شهری به منظور دریافت و پرداخت و بالطبع كاهش هزینه های اجتماعی و كاهش آلودگی هوا
۱۰) رشد و توسعه بیش از پیش بانكداری الكترونیكی (banking-e)
۱۱) امكان دسترسی سریع تر و راحت تر به پول نقد
در شماره ۳۶۳۰ روزنامه ایران به تاریخ ۸۶‎/۲‎/۱۶ مقاله ای با عنوان چك های الكترونیكی نگاشته شده است كه با موضوع این صفحه ارتباط نزدیكی دارد.

وحید نقشینه

منبع : بنیاد آینده نگر ایران