جمعه, ۳۱ فروردین, ۱۴۰۳ / 19 April, 2024
مجله ویستا
طهارت و پاکیزگی مساجد
از این رو بر آن شدیم در سال “ اتحاد ملی و انسجام اسلامی “ و در آستانه پنجمین سال گرامیداشت هفته جهانی مساجد، با استفاده از آیات قرآن و روایات اهلبیت (علیهم السلام)، ضرورت طرح و تبیین موضوع را تحت عنوان “ طهارت و پاکیزگی مساجد “ که رعایت و حفظ آن، فریضه ای همگانی است، مورد بررسی و بازنگری قرار دهیم، باشد تا هر یک از ما مسلمین، با علم و آگاهی، سهمی در تکریم و تعظیم شعائر اسلامی و حفظ سنگر مساجد و ارتقاء سطح کارائی آن داشته باشیم و اقدامی بایسته و در خور، صورت دهیم. انشاء الله - انه هو الموفق المعین.
● مقدمه :
با توجه به جایگاه رفیع مسجد در فرهنگ اسلامی و نقش محوری آن در میان مسلمانان که در قرآن و حدیث به خانه خدا تسمیه شده و محل رفت و آمد مسلمین است، رعایت حرمت و حفظ نظافت و قداست آن بر همه واجب است. چنانکه امام صادق (ع) فرمود :
ملعون، ملعون من لم یوقر المسجد. (سفینه البحار/ج۱/ص۶۰۰)
از رحمت خدا به دور است کسی که حرمت مسجد را پاس ندارد و به مسجد احترام نگذارد.
از این روی مساجد دارای احکام مخصوصی اند که از جمله آنها، وجوب تطهیر فوری و رعایت نظافت و پاکیزگی مستمر و غبار روبی و عطر افشانی آن می باشد! و این خود نشان از اهتمام شارع مقدس به حفظ حرمت و پای بندی به آداب حضور در مسجد، خانه دوم و مرکز اجتماع مسلمین دارد.
برابر روایات متعدد، مساجد در هر نقطه از زمین، خانه خدا و محل تجمع مردم و کانون راز و نیاز و تعظیم و تکریم و نیایش، و سجود در برابر حضرت دوست و جایگاه آزادگان از قید هوا رسته و به حضرت معبود پیوسته است.
پس مسجد جایگاه پاکان و کانون تردد فرشتگان و محل رفت و آمد “ پاکیزگان “ است، چنانکه حضرت حق فرمود:
الطیبات للطیبین. (نور/۲۶)
پاکیزگان نیکو برای نکویان پاکیزه اند.
فیه رجال یحبون ان یتطهروا و الله یحب المطهرین. (توبه/۱۰۸)
در آن مسجد (قبا) مردان و زنان پاکی که مشتاق تهذیب نفس خویش اند در آیند و خدا بندگان پاک و مهذب را دوست می دارد.
و رسولخدا (ص) فرمود:
لا تدخل المساجد الا بالطهاره.
داخل مسجد مشو مگر آنکه پاکیزه و طاهر باشی. بنابراین مساجد پاکیزه ترین مکان در پهنه گیتی است، آلوده کردنش حرام و تطهیرش واجب و رعایت نظافت و بهداشت آن، وظیفه همگانی است که ذیلا به ذکر نکاتی در این رابطه می پردازیم:
▪ مسجد، مکان مطهر:
مسجد محل عبادت و محل مطهر و مقدسی است که پیوسته باید پاکیزه و مطهر بماند و حرمت و قداستش حفظ شود، از این روی خداوند به رسولش فرمان به طهارت و پاکیزگی مسجد می دهد.
قال الباقر (علیه السلام: )
اوحی الله الی نبیه طهر مسجدک. (وسائل الشیعه/ج۱/ص۴۸۴)
خداوند متعال به پیامبر خود فرمان داد که مسجد خویش را طاهر و پاکیزه گردان..
و از دو پیامبر بزرگ (ابراهیم و اسماعیل علیهما السلام) پیمان می گیرد که خانه او را پاکیزه نگهدارند تا مومنین در مکانی مقدس و نظیف به عبادت و نیایش پردازند و در پیشگاه با عظمت حضرت باری رکوع نمایند و سر به سجده آرند.
و اذ جعلنا البیت مثابه للناس و امنا و اتخذوا من مقام ابراهیم مصلی و عهدنا الی ابراهیم و اسمعیل ان طهرا بیتی للطائفین و العاکفین و الرکع السجود. (سوره بقره/آیه۱۲۵)
و به یاد آر زمانی که کعبه را در مقام امن و مرجع امر دین مردم قرار دادیم و امر شد که مقام ابراهیم را جایگاه نماز و عبادت قرار دهید، و از ابراهیم و اسماعیل پیمان گرفتیم که حرم خدا را پاکیزه دارید، برای اینکه اهل ایمان به طواف و اعتکاف و رکوع و سجود آیند.
▪ مساجد، جای پاکان:
از آنجا که مساجد خانه های خداوند در زمین و اماکنی مطهر و پاکیزه اند و ورود به مسجد و حضور در خانه خدا و پرداختن به عبادت و کسب معرفت، در حقیقت زیارت صاحب خانه (خدا) است، باید طاهر و پاکیزه بود و غیر پاکیزگان حق ورود در آن را نخواهند داشت، چنان که حضرت صادق (ع) فرمود:
علیکم باتیان المساجد فانها بیوت الله فی الارض! من اتاه متطهرا طهره الله من ذنوبه و کتب من زواره فاکثروا فیها من الصلاه و الدعاء ... (بحار الانوار/ج۸۳/ص۳۸۴)
به حضور در مسجد مواظبت کنید! چرا که مسجد خانه خداوند در زمین است. کسی که با طهارت وارد مسجد شود، خداوند او را از گناهانش پاک می کند و نام وی را در زمره زائران خویش می نویسد. پس در مساجد، فراوان به نماز و دعا بپردازید.
و رسول خدا (ص) ورود اشخاص غیر طاهر را به مسجد حرام دانستند :
قال رسول الله (صلی الله علیه و آله: )
ان المسجد لا یحل لجنب و لا حائض.
(کنز العمال/ج۷/ص۶۶۸)
همانا ورود افراد جنب و حائض به مسجد حرام است.
چنانکه خداوند حکیم نیز ورود و ماندن افراد جنب را در مساجد ممنوع فرمود:
یا ایها الذین امنوا لا تقربوا الصلوه و انتم سکاری حتی تعلموا ما تقولون و لا جنبا الا عابری سبیل حتی تغتسلوا.
(سوره نساء/آیه ۴۳)
ای کسانی که ایمان آورده اید! در حال مستی به نماز نزدیک نشوید، تا زمانی که بدانید چه می گویید. و نیز در حال جنابت وارد نماز نشوید، مگر اینکه رهگذر باشید، تا غسل کنید.
و امام باقر (ع) در معنی آیه شریفه فوق فرمودند :
ان معناه ... لا تقربوا مواضع الصلاه من المساجد، و انتم جنب الا مجتازین
(وسائل الشیعه/ج۱/ص۴۸۹)
معنای آیه شریفه “ و لا جنبا الا عابری سبیل “ آن است که در حال جنابت به مساجد داخل نشوید، مگر اینکه از آن عبور کنید. (از دربی داخل و از درب دیگر خارج شوید.)
▪ ضرورت طهارت باطنی :
حفظ حرمت و قداست مسجد و رعایت طهارت و پاکیزگی آن تنها به رعایت طهارت ظاهری (پاکیزگی لباس و جسم) نیست، مهم تر از طهارت ظاهری، طهارت باطنی و پاکیزگی در فکر و اندیشه و اعتقاد و عمل است.
از این روی خداوند سبحان، شرک را پلیدی و مشرکین را آلوده و نجس دانسته و ورود آنان را به مسجد حرام فرموده است.
یا ایها الذین امنوا انما المشرکین نجس فلا یقربوا المسجد الحرام بعد عامهم هذا،
(سوره توبه/آیه ۲۸)
ای کسانی که ایمان آورده اید! حقیقت این است که مشرکان نا پاکند، پس نباید از سال آینده به مسجد الحرام نزدیک شوند.
رسولخدا (ص) به پیروی از پروردگار عالم، مشرکین را از ورود به مسجد منع نموده است:
قال رسول الله (صلی الله علیه و اله:)
لا یدخل مسجدنا هذا مشرک بعد عامنا هذا غیر اهل الکتاب و خدمهم. (کنزالعمال/ج۷/ص۶۷۰)
در این مسجد ما، پس از ما، نباید هیچ مشرکی وارد شود، مگر اهل کتاب و خدمتکارانشان.
▪ وجوب طهارت مساجد :
مساجد بدلیل آنکه معبد عابدان و مرکز تلاوت قرآن و کانون حضور مومنان و جایگاه نیایش و پرستش است، باید همواره تمیز و پاکیزه نگه داشته شود و از کثیفی و نجاسات منزه بماند، چنانکه رسولخدا (ص) توصیه فرمود:
جنبوا مساجد کم النجاسه. (وسائل الشیعه/ج۳/ص۵۰۴)مساجدتان را از نجاسات دور نگه دارید. هم از این روی باید سرویس بهداشتی و وضوخانه (آبریز گاه) حتی الامکان بیرون از مسجد باشد.در دو حدیث زیر، پیامبر اکرم (ص) با اشاره به این ضرورت می فرماید:
اجعلوا مطاهرکم علی ابواب مساجدکم. (وسائل الشیعه/ج۳/ص۵۰۵)
محل تطهیر (آبریزگاه) را خارج از مسجد و در محل ورود به مسجد قرار دهید.
قال رسول الله (صلی الله علیه و آله: )
جنبوا مساجدکم صبیانکم و مجانینکم و شراءکم و بیعکم و اجعلوا مطاهرکم علی ابواب مساجدکم. ( جامع احادیث الشیعه/ج۴/ص۴۹۵ )
کودکان و دیوانگان و خرید و فروش را از مساجد دور دارید و محل وضو را بر در مساجد خود قرار دهید.
▪ پاکیزگی و آراستگی ظاهری :
نکته قابل ملاحظه دیگر در حفظ حرمت و قداست مسجد و رعایت نظافت و پاکیزگی آن، حضور مومنین در مساجد با ظاهری آراسته و سر و وضع مرتب و رعایت تمیزی در لباس و بدن و استعمال بوی خوش و استفاده از عطریات و پرهیز از بوی بد دهان و پا و عرق بدن و ... می باشد.چنانکه قرآن کریم مسجد مورد عنایت خدا را مسجدی می داند که بر پایه تقوا بنا شده باشد و مردان و زنان مومنه و پاکیزه در آن حضور یابند و پاکیزگی را رمز محبوبیت مومنین نزد خداوند می داند و می فرماید :
لمسجد اسس علی التقوی من اول یوم احق ان تقوم فیه، فیه رجال یحبون ان یتطهروا و الله یحب المطهرین. (توبه/۱۰۸)
آن مسجدی که از روز نخست بر پایه تقوا بنا شده، شایسته تر است که در آن (به عبادت و نماز) بایستی، زیرا در آن مردانی هستند که دوست میدارند پاکیزه باشند و خداوند پاکیزگان را دوست دارد. رسول اکرم (ص) نیز تمیزی و پاکیزگی را نشانه ایمان و پیروی از سیره پیامبران دانسته و فرموده است : النظافه من الایمان (نهج الفصاحه/ص )
رعایت نظافت و پاکیزگی، نشانه ایمان است.
من اخلاق الانبیاء التنظف (همان)
تمیزی و پاکیزگی، سیره و خوی پیامبران بوده است. همچنانکه سنت و سیره عملی آن بزرگوار و اولیاء دین (صلوات الله علیهم اجمعین) نیز پیوسته بر رعایت نظافت و پاکیزگی بوده است.در سیره رسول معظم اسلام (ص) می خوانیم: پیامبر خدا اگر چه در زندگی شخصی سهل الموونه بود اما یک سوم مخارج شخصی او صرف عطریات می شد و پیامبر (ص) به نظافت و پاکی و پاکیزگی بسیار اهمیت می داد و همواره معطر و مرتب و آراسته بود و پیوسته دیگران را به رعایت بهداشت و نظافت و پاکیزگی سفارش می فرمود.
▪ رعایت بهداشت و نظافت فردی :
از آنجا که حضور در مسجد، اقامه نماز و انجام عبادت و تلاوت قرآن، باریابی در محضر محبوب حقیقی و گفتگو با خداوند تبارک و تعالی است، پیامبر خدا (ص) بر مسواک زدن قبل از ورود به مسجد و اقامه نماز تاکید می نماید و به آراستگی در میان جمع و استفاده از بوی خوش و اجتناب از بوی بد، توصیه می فرماید:
قال رسول الله (صلی الله علیه و آله: )
لو لا ان اشق علی امتی، لامرتهم بالسواک مع کل صلوه، (میزان الحکمه/ج۴/ص۵۹۷)
اگر بر امت من سخت و دشوار نبود، هر آینه به آنها دستور می دادم که برای هر نماز مسواک بزنند.عن رسول الله (صلی الله علیه و آله:)
انه نهی عن اکل الثوم ان یوذی برائحته اهل المسجد و قال: من اکل هذه البقله فلا یقربن مسجدنا. (جامع احادیث الشیعه/ج۴/ص۴۸۳)
از رسول گرامی اسلام (ص) نقل شده که از خوردن سیر که بویش ساکنان مسجد را می آزارد نهی کرده و فرمودند : هر که این سبزی (سیر) را بخورد به مسجد ما نزدیک نشود.
قال رسول الله (صلی الله علیه و آله: )
من اکل البصل اوالثوم اوالکراث فلا یقربنا و لایقرب مسجدنا.
(جامع احادیث الشیعه/ج۴/ص۴۸۳)
هر کس پیاز یا سیر یا نوعی تره بخورد، به ما و مسجد ما نزدیک نشود.
امام صادق (ع) نیز ضمن بلا اشکال دانستن استفاده از برخی سبزیجات مفید در عین حال بد بو و تایید دارا بودن خواص دارویی آنان (به روایت فریقین)، از حضور در مسجد نهی فرموده است، چنانکه ابا بصیر از امام صادق (ع) روایت می کند:انه سال عن اکل الثوم و البصل و الکراث. قال: لاباس باکله نیا و فی القدور و لاباس بان یتداوی بالثوم و لکن اذا اکل ذلک فلا یخرج الی المسجد.(وسائل الشیعه/ج۳/ص۲و۵) و (صحیح بخاری/ج۱/ص۲و۴) و (صحیح مسلم/ج۵/ص۴۹)ابو بصیر می گوید: از امام صادق (ع) در مورد خوردن سیر و پیاز و تره سوال کردم. امام فرمود: خوردن آنها به صورت خام یا پخته اشکالی ندارد. همچنین معالجه بیماری با سیر اشکالی ندارد، اما اگر کسی آنها را خورد (قبل از بر طرف کردن بوی آن) به مسجد نرود.
▪ دلیل ضرورت اجتناب :
در احادیث دیگر، علت اجتناب از بوی بد را اذیت و تنفر مومنین، آزردگی ملائکه ذکر فرموده اند، چنانکه می خوانیم :
قال امیرالمومنین (علیه السلام: )
من اکل شیئا من الموذیات ریحها فلا یقربن المسجد. (وسایل الشیعه/ج۳/ص۵۰۲)
هر کسی که چیز بو داری (مثل سیر) بخورد که موجب آزار مردم گردد به مسجد نرود.
عن النبی (ص) قال: من اکل هذه البقله المنتنه فلا یغشانا فی مجالسنا و ان الملائکه لتتاذی بما یتاذی به المسلم. (جامع احادیث الشیعه/ج۴/ص۴۸۳)
هر کسی این سبزی بد بو (سیر) را بخورد، به مجالس ما وارد نشود، زیرا فرشتگان هر چه مسلمانان را بیازارد، آزرده می شوند.
▪ زنان و استعمال بوی خوش:
البته آراستگی و استعمال بوی خوش و حضور در مسجد و در جمع مومنین، برای زنان مومنه به معنی آرایش با مواد شیمیایی و معطر گشتن و در معرض دید نا محرمان و در منظر و مرئای هوسبازان و چشمهای ناپاک قرار گرفتن نیست که رسولخدا (ص) از آن نهی و آرایش و استعمال بوی عطر را تنها در خانه برای همسرانشان تجویز فرموده است، چنانکه می خوانیم:
قال رسول الله (صلی الله علیه و آله: )
اذا شهدت احدا کن المسجد فلا تمس طیبا.
زمانی که یکی از شما زنان به مسجد می آید، نباید از بوی خوش استفاده نماید.
▪ ضرورت طهارت باطنی:
مطلب مهم دیگر: از آنجا که خانه خدا، مکانی مقدس و پاکیزه است و کسانی باید در آنجا حضور یابند که دوست داشته باشند، پاک و پاکیزه گردند و خداوند نیز پاکیزگان را دوست دارد، چنانچه پیش تر اشاره شد:
لمسجد اسس علی التقوی من اول یوم احق ان نقوم فیه، فیه رجال یحبون ان یتطهروا و الله یحب المطهرین. (توبه/۱۰۸)
بنابراین رعایت نظافت و پاکی و پاکیزگی تنها به لباس و بدن (آراستگی ظاهری) نیست، زیرا : ای بس آلوده که پاکیزه ردائی دارد!!
چه بسیار اشخاصی که ظاهرشان آراسته و باطنشان آلوده است، اسلام مکتبی است که پیروانش را هم به آراستگی ظاهری و هم به پیراستگی باطنی، هر دو فرا می خواند، جمال صورت و حسن سیرت، خوبرویی و نیک سرشتی، هر دو را مورد توجه و تایید قرار می دهد.
بر این مبنا در خانه های خدا (مساجد) باید هم با نظافت و آراستگی ظاهر قدم گذارد و هم با دلهای پاک و حسن سیرت با خدا به گفتگو پرداخت، چنانکه امیرالمومنین (ع) فرمود:
ان الله ، عزوجل ، اوحی الی عیسی بن مریم : قل للملا من بنی اسرائیل لا یدخلوا بیتا من بیوتی الا بقلوب طاهره و ابصار خاشعه و اکف تقیه. (بحار الانوار/ج۱۸/ص۹)
خداوند- عزوجل- به عیسی بن مریم (ع) وحی نمود که به بنی اسرائیل بگو: به خانه ای از خانه های من وارد نشوید، مگر با دلهای پاک و دیدگان خاشع و دستان پاک و پاکیزه. و امام صادق (ع) نیز رعایت ادب حضور و قدم نهادن در خانه خدا و اجازه جلوس در مسجد را صداقت قلبی و طهارت باطنی و فراغت از دل مشغولی ها و خلوص در نیت و عمل می داند و می فرماید.
اذا بلغت باب المسجد فاعلم انک قصدت باب بیت ملک عظیم لا یطا بساطه الا المطهرون و لا یوذن بمجالسه مجلسه الا الصدیقون... و اخل قلبک عن کل شاغل یحجبک عن ربک فانه لا یقبل الا الاطهر و الاخلص. (میزان الحکمه/ج۴/ص۳۹۶)هنگامی که به در مسجد رسیدی، بدان که به درب خانه پادشاه بزرگی رفته ای که به فرش آن خانه قدم نمی گذارد مگر افراد پاک، اجازه مجالست در آن خانه را ندارد مگر افراد راستگو و صدیق، پس قلبت را از هر چیزی که تو را از پروردگارت به خود مشغول می سازد خالی گردان، زیرا خداوند هیچ عملی را قبول نمی کند، مگر از افراد پاکیزه تر و خالصتر.
▪ غبار روبی و عطر افشانی :
امیرالمومنین (ع) و رسولخدا (ص) یکی از راههای جذب مردم به مساجد و جلوه ای از رعایت احترام و حفظ قداست مساجد را اهتمام در امر نظافت و پاکیزگی و غبار روبی و عطر افشانی هفتگی، به ویژه در آستانه سید الایام (روز جمعه) می دانند و می فرمایند:
قال علی (علیه السلام:)و جمروا (المساجد) فی کل سبعه ایام. (بحار الانوار/ج۱۸/ص۱۰۷)
مساجد را هر هفته خوش بو و معطر کنید.
قال رسول الله (صلی الله علیه و آله: )
من کنس المسجد یوم الخمیس، لیله الجمعه فاخرج من التراب ما یذر فی العین غفر الله له. (وسائل الشیعه/ج۳/ص۵۱۱)کسی که در روز پنج شنبه، شب جمعه، به نظافت مسجد بپردازد، و به اندازه سرمه ای که در چشم کشیده می شود غبار از مسجد برگیرد، خداوند او را می آمرزد.
قال رسول الله (صلی الله علیه و آله: )
جنبوامساجدکم مجانینکم، و صبیانکم، و رفع اصواتکم و سل سیوفکم، و بیعکم و شرائکم، و اقامه حدودکم، و خصومتکم، و جمروها یوم الجمعه، و اجعلوا مطاهرکم علی ابوابها.
(کنز العمال/ج۷/ص۶۷۰)
دیوانگان و کودکان خود را از مسجد دور کنید (به مسجد راه ندهید) و در مسجد صدا بلند نکنید و شمشیر بیرون مکشید و در مسجد خرید و فروش و اجرای حدود شرعیه ننمایید و اظهار خصومت و دشمنی با خصم نکنید و در روز جمعه با بخور خوشبو مساجد را معطر سازید و جای وضو و آبریزگاه را بر در مساجد قرار دهید.
▪ پاداش سنگین :
و برای این عمل، پاداش سنگینی در نظر گرفته شد که به راستی جای شگفتی است.
رسولخدا (ص) ثواب تمیز کردن و غبار روبی نمودن از مسجد را معادل آزاد کردن بنده در راه خدا و برخورداری از رحمت ویژه پروردگار می داند و می فرماید :
من قم مسجدا کتب الله له عتق رقبه و من اخرج منه ما یقذی عینا کتب الله عزوجل له کفلین من رحمته، (امالی صدوق/ص۱۸۰)
هر کس مسجدی را خاکروبی کند، خداوند پاداش آزاد کردن بنده ای را برایش می نویسد و اگر از این مسجد به اندازه خاشاکی که در چشم می رود، غبار بر گیرد، خداونددو برابر آن، رحمت خویش را به او عطا می فرماید.
و امام هشتم (ع) می فرماید:
ان الجنه و الحور لتشتاق الی من یکسح المسجد او یاخذ منه القذی. (مستدرک الوسائل/ج۳/ص۳۸۵)
بهشت و حوریان بهشتی مشتاق کسی هستند که مسجد را تمیز نماید، و یا آلودگی های آن را بزداید. و در حدیث دیگر، پیامبر خدا (ص) ضمن سفارشات و گفتگوئی، تنظیف و تطهیر و تمیز کردن مسجد را مهریه حوریان بهشتی ذکر کرد و فرموده است: ابنوا المساجد و اخرجوا القمامه منها، فمن بنی لله مسجدا بنی الله له بیتا فی الجنه.
فقال رجل: یا رسول الله و هذه المساجد التی تبنی فی الطریق؟ قال: نعم و اخراج القمامه منها مهور الحورالعین. (کنز العمال/ج۷/ص۶۵۵)
مسجد بسازید و خاک و خاشاک را از آن خارج کنید، هر کس برای خدا مسجد بسازد، خدا در بهشت خانه ای برای وی می سازد. مردی عرض کرد: یا رسول الله و این مساجدی که در مسیر مردم و در بین راهها ساخته می شود نیز اینگونه است؟ فرمودند: آری، و بیرون بردن زباله ها از آن، مهریه حوریان بهشتی است.
” و الحمدلله رب العالمین “
منبع : روزنامه رسالت
همچنین مشاهده کنید
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
خرید میز و صندلی اداری
خرید بلیط هواپیما
گیت کنترل تردد
اسرائیل اصفهان ایران ایران و اسرائیل انفجار استان اصفهان حمله ایران به اسرائیل گشت ارشاد حسین امیرعبداللهیان ارتش جمهوری اسلامی ایران دولت وعده صادق
سیل تهران هواشناسی زلزله دبی زمین سیلاب قوه قضاییه قتل شهرداری تهران سازمان هواشناسی سلامت
قیمت خودرو قیمت طلا فرودگاه بانک مرکزی بازار خودرو ایران خودرو خودرو قیمت دلار تورم حقوق بازنشستگان قیمت سکه دلار
فضای مجازی تلویزیون سینمای ایران کتاب تئاتر سریال
اینترنت
رژیم صهیونیستی فلسطین غزه سازمان ملل آمریکا جنگ غزه روسیه امیرعبداللهیان شورای امنیت عملیات وعده صادق اسراییل حماس
فوتبال استقلال پرسپولیس صنعت نفت آبادان شمس آذر قزوین لیگ برتر لیگ قهرمانان اروپا رئال مادرید بازی بارسلونا تراکتور سپاهان
چین هوش مصنوعی گوگل سامسونگ فناوری تلگرام وزیر ارتباطات اپل ناسا عیسی زارع پور
خواب چاقی پزشک پیاده روی گیاهان دارویی