جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا


نگاهی‭ ‬به‭ ‬الگوبرداری‮ ‬های‭ ‬سینمایی‭ ‬فریدون‭ ‬جیرانی


نگاهی‭ ‬به‭ ‬الگوبرداری‮ ‬های‭ ‬سینمایی‭ ‬فریدون‭ ‬جیرانی
فعالیت‭ ‬جدی‭ ‬‮«‬فریدون‭ ‬جیرانی‮»‬‭ ‬در‭ ‬حوزه‭ ‬نقدنویسی‭ ‬برای‭ ‬مطبوعات‭ ‬و‭ ‬پژوهش‭ ‬و‭ ‬تحقیق‭ ‬سینمایی،‭ ‬موجب‭ ‬تسلط‭ ‬نسبی‭ ‬او‭ ‬بر‭ ‬تاریخ‭ ‬سینمای‭ ‬ایران‭ ‬و‭ ‬جهان‭ ‬شده‭ ‬است‮.‬‭ ‬او‭ ‬بارها‭ ‬تاكید‭ ‬كرده‭ ‬است‭ ‬كه‭ ‬دلبستگی‭ ‬زیادی‭ ‬به‭ ‬برخی‭ ‬فیلم های‭ ‬مطرح‭ ‬تاریخ‭ ‬سینما‭ ‬دارد‭ ‬و‭ ‬علاقه مند‭ ‬است‭ ‬كه‭ ‬از‭ ‬آن ها‭ ‬در‭ ‬آثارش‭ ‬استفاده‭ ‬كند‮.‬‭ ‬هنگام‭ ‬ساخت‭ ‬فیلم‭ ‬‮«‬قرمز‮»‬‭ ‬جیرانی‭ ‬آشكارا‭ ‬اعلام‭ ‬كرد‭ ‬كه‭ ‬پس‭ ‬از‭ ‬دیدن‭ ‬فیلم‮«‬‭ ‬درمكانی‭ ‬خلوت‮»(‬نیكلاس‭ ‬ری‮)‬،‭ ‬به‭ ‬شدت‭ ‬علاقه مند‭ ‬به‭ ‬ژانر«نوآر‮»‬‭ ‬شده‭ ‬وتصمیم‭ ‬گرفته‭ ‬است‭ ‬فیلمی‭ ‬در‭ ‬این‭ ‬سبك‭ ‬و‭ ‬سیاق‭ ‬بسازد‮.‬‭ ‬او‭ ‬همچنین‭ ‬بعدها‭ ‬اعتراف‭ ‬كرد‭ ‬كه‭ ‬در‭ ‬شخصیت پردازی‭ ‬كاراكتر«ناصر‭ ‬ملك‮»‬‭ ‬در‭ ‬‮«‬قرمز‮»‬‭ ‬از‭ ‬قهرمان‭ ‬فیلم‭ ‬‮«‬روانی‮»‬‭ ‬هیچكاك‭ ‬یعنی‭ ‬‮«‬نورمن‭ ‬بیتس‮»‬‭ ‬الگو‭ ‬گرفته‭ ‬و‭ ‬سعی‭ ‬كرده‭ ‬است‭ ‬شخصیت‭ ‬‮«‬هدیه‭ ‬تهرانی‮»‬‭ ‬را‭ ‬شبیه‭ ‬به‭ ‬پرسوناژ‭ ‬زن‭ ‬فیلم‭ ‬‮«‬داشتن‭ ‬و‭ ‬نداشتن‮»‬‭ ‬‮(‬لورن‭ ‬باكال‮)‬‭ ‬درآورد‮.‬‭
اگر‭ ‬بخواهیم‭ ‬به‭ ‬همین‭ ‬ترتیب‭ ‬شخصیت ها،‭ ‬فضاها‭ ‬و‭ ‬داستان های‭ ‬جیرانی‭ ‬را‭ ‬با‭ ‬مابه ازای‭ ‬خارجی‮ ‬شان‭ ‬مقایسه‭ ‬كنیم‭ ‬به‭ ‬فهرست‭ ‬بلند‭ ‬و‭ ‬بالایی‭ ‬می‮ ‬رسیم،‭ ‬كه‭ ‬مرور‭ ‬آن‭ ‬سرگرم‭ ‬كننده‭ ‬و‭ ‬آموزنده‭ ‬است‮.‬‭ ‬از‭ ‬این‭ ‬لحاظ‭ ‬فیلم های‭ ‬جیرانی‭ ‬هر‭ ‬كدام‭ ‬به‭ ‬یك‭ ‬معما‭ ‬می‮ ‬مانند،‭ ‬كه‭ ‬می‮ ‬توان‭ ‬درباره‭ ‬هر‭ ‬لحظه‮ ‬‭ ‬آن ها‭ ‬فكر‭ ‬كرد‭ ‬و‭ ‬با‭ ‬یافتن‭ ‬مشابهت های‭ ‬بصری‭ ‬و‭ ‬معنایی‭ ‬فیلم‭ ‬با‭ ‬نمونه های‭ ‬مشابه‭ ‬خارجی‮ ‬اش،‭ ‬راز‭ ‬معما‭ ‬را‭ ‬گشود‮.‬‭ ‬
داستان‭ ‬‮«‬آب‭ ‬و‭ ‬آتش‮»‬‭ ‬جیرانی‭ ‬نیز‭ ‬شباهت‭ ‬زیادی‭ ‬به‭ ‬داستان‭ ‬فیلم«بانوی‭ ‬مرموز‮»‬‭ ‬‮(‬رابرت‭ ‬سیود‭ ‬وماك‮)‬‭ ‬دارد‮.‬‭ ‬در‭ ‬آن جا‭ ‬هم‭ ‬با‭ ‬نویسنده ای‭ ‬مواجهیم‭ ‬كه‭ ‬شبی‭ ‬با‭ ‬همسرش‭ ‬جدل‭ ‬می‮ ‬كند،‭ ‬از‭ ‬خانه‭ ‬بیرون‭ ‬می‮ ‬رود‭ ‬و‭ ‬با‭ ‬زنی‭ ‬آشنا‭ ‬می‮ ‬شود‭ ‬و‭ ‬صبح‭ ‬می‮ ‬فهمد‭ ‬كه‭ ‬همسرش‭ ‬به‭ ‬قتل‭ ‬رسیده‭ ‬و‭ ‬‮...‬‭ ‬تنها‭ ‬تفاوت‭ ‬روایت«آب‭ ‬و‭ ‬آتش‮»‬‭ ‬با‭ ‬این‭ ‬فیلم‭ ‬در‭ ‬این‭ ‬است‭ ‬كه‭ ‬در‭ ‬آن جا‭ ‬متهم‭ ‬به‭ ‬زندان‭ ‬می‮ ‬افتد‭ ‬و‭ ‬یك‭ ‬شخصیت‭ ‬دیگر‭ ‬به‭ ‬دنبال‭ ‬قاتل‭ ‬می‮ ‬گردد‮.‬‭ ‬اما‭ ‬در‭ ‬‮«‬آب‭ ‬و‭ ‬آتش‮»‬‭ ‬خود‭ ‬قهرمان‭ ‬داستان‭ ‬جستجوگر‭ ‬شاهد‭ ‬فیلم‭ ‬است‮.‬‭ ‬
جیرانی‭ ‬در‭ ‬جدیدترین‭ ‬فیلمش‭ ‬‮«‬پارك‭ ‬وی‮»‬‭ ‬نیز‭ ‬همین‭ ‬رویه‭ ‬را‭ ‬ادامه‭ ‬داده‭ ‬است‮.‬‭ ‬به‭ ‬گفته‭ ‬خود‭ ‬وی‭ ‬‮«‬پارك‭ ‬وی‮»‬‭ ‬فیلمی‭ ‬است‭ ‬متعلق‭ ‬به‭ ‬ژانر‭ ‬وحشت‭ ‬و‭ ‬قرار‭ ‬است‭ ‬با‭ ‬رعایت‭ ‬قواعد‭ ‬این‭ ‬ژانر،‭ ‬برای‭ ‬مخاطبانش‭ ‬لحظاتی‭ ‬وحشت‭ ‬آفرین‭ ‬و‭ ‬دلهره آور‭ ‬خلق‭ ‬كند‮.‬‭ ‬باز‭ ‬هم‭ ‬می‮ ‬توان‭ ‬رد‭ ‬پای‭ ‬بسیاری‭ ‬از‭ ‬فیلم ها‭ ‬را‭ ‬در‭ ‬جدیدترین‭ ‬ساخته‭ ‬جیرانی‭ ‬پیدا‭ ‬كرد‮.‬‭ ‬سكانسی‭ ‬شبیه‭ ‬به‭ ‬صحنه‭ ‬تبر‭ ‬خوردن‭ ‬پدر«رها‮»‬‭ ‬به‭ ‬دست‭ ‬‮«‬كوهیار‮»‬‭ ‬پیش‭ ‬از‭ ‬این‭ ‬در‭ ‬فیلم‭ ‬‮«‬درخشش‮»‬‭ ‬استنلی‭ ‬كوبریك‭ ‬به‭ ‬تصویر‭ ‬كشیده‭ ‬شده‭ ‬است‮.‬‭ ‬در‭ ‬ادامه‭ ‬حل‭ ‬معمای‭ ‬‮«‬پارك‭ ‬وی‮»‬‭ ‬می‮ ‬توان‭ ‬به‭ ‬چند‭ ‬فیلم‭ ‬دیگر‭ ‬هم‭ ‬اشاره‭ ‬كرد‭ ‬كه‭ ‬یكی‭ ‬از‭ ‬آنها‭ ‬فیلم‭ ‬‮«‬رویاپردازان‮»‬ ‬‮ ‬Dreamers‬برتولوچی‭ ‬است‮.‬‭ ‬
در‭ ‬هر‭ ‬دو‭ ‬فیلم‭ ‬یك‭ ‬نفر‭ ‬غریبه‭ ‬وارد‭ ‬خانه ای‭ ‬می‮ ‬شود،‭ ‬كه‭ ‬در‭ ‬آن‭ ‬روابط‭ ‬نامتعارفی‭ ‬بین‭ ‬اعضای‭ ‬خانه‭ ‬حكم فرماست‮.‬‭ ‬در‭ ‬‮«‬رویاپردازان‮»‬‭ ‬خواهر‭ ‬و‭ ‬برادر‭ ‬فیلم‭ ‬برای‭ ‬رسیدن‭ ‬به‭ ‬طبقه‭ ‬بالای‭ ‬خانه شان‭ ‬با‭ ‬هم‭ ‬مسابقه‭ ‬می‮ ‬گذارند‭ ‬و‭ ‬مسیر‭ ‬پله ها‭ ‬را‭ ‬می‮ ‬دوند‮.‬‭ ‬‮(‬صحنه‭ ‬دویدن‭ ‬كوهیار‭ ‬و‭ ‬رها‭ ‬را‭ ‬در‭ ‬محضر‭ ‬ازدواج‭ ‬و‭ ‬دور‭ ‬استخر‭ ‬به‭ ‬یاد‭ ‬آورید‮).‬‭ ‬این‭ ‬دویدن‭ ‬یك‭ ‬بار‭ ‬دیگر‭ ‬نیز‭ ‬در«رویا‭ ‬پردازان‮»‬‭ ‬تكرار‭ ‬می‮ ‬شود؛‭ ‬در‭ ‬سكانسی‭ ‬كه‭ ‬خواهر‭ ‬و‭ ‬برادر‭ ‬به‭ ‬همراه«‬ماتیو‮»‬‭ ‬به‭ ‬موزه‭ ‬‮«‬لوور‮»‬‭ ‬می‮ ‬روند‭ ‬و‭ ‬تصمیم‭ ‬می‮ ‬گیرند‭ ‬با‭ ‬دویدن‭ ‬در‭ ‬محوطه‭ ‬موزه‭ ‬ركورد‭ ‬شكنی‭ ‬كنند‮.‬‭ ‬علاقه‭ ‬افراطی‭ ‬شخصیت های‭ ‬داستان‭ ‬به‭ ‬سینما‭ ‬و‭ ‬تئاتر‭ ‬از‭ ‬دیگر‭ ‬مولفه های‭ ‬مشترك‭ ‬این‭ ‬دو‭ ‬فیلم‭ ‬است‮.‬‭ ‬در‭ ‬‮«‬پارك‭ ‬وی‮»‬‭ ‬كوهیار‭ ‬عاشق‭ ‬فیلم‭ ‬‮«‬داستان‭ ‬عشق‮»‬‭ ‬است‭ ‬و‭ ‬رها،‭ ‬شیفته‭ ‬بازیگری‭ ‬در‭ ‬تئاتر‮.‬‭ ‬در‭ ‬‮«‬رویا‭ ‬پردازان‮»‬‭ ‬نیز‭ ‬رابطه‭ ‬شخصیت های‭ ‬اصلی‭ ‬فیلم‭ ‬بر‭ ‬اساس‭ ‬علاقه‭ ‬مشترك‭ ‬آن ها‭ ‬به‭ ‬سینما‭ ‬شكل‭ ‬می‮ ‬گیرد‮.‬‭ ‬در‭ ‬هر‭ ‬دو‭ ‬فیلم‭ ‬این‭ ‬علاقه‭ ‬و‭ ‬دلبستگی‭ ‬به‭ ‬یكی‭ ‬از‭ ‬وجوه‭ ‬شخصیتی‭ ‬قهرمانان‭ ‬داستان‭ ‬بدل‭ ‬می‮ ‬شود،‭ ‬چرا‭ ‬كه‭ ‬همه‭ ‬آن ها‭ ‬كاراكترهایی‭ ‬هستند‭ ‬كه‭ ‬در‭ ‬توهمات‭ ‬و‭ ‬خیالاتشان‭ ‬زندگی‭ ‬می‮ ‬كنند‭ ‬و‭ ‬توان‭ ‬درك‭ ‬و‭ ‬لمس‭ ‬مسائل‭ ‬واقعی‭ ‬زندگی‭ ‬را‭ ‬ندارند‮.‬‭ ‬
بازی‭ ‬معماگونه‭ ‬با‭ ‬این‭ ‬فیلم‭ ‬و‭ ‬خیلی‭ ‬از‭ ‬فیلم های‭ ‬دیگر‭ ‬می‮ ‬تواند‭ ‬ادامه‭ ‬پیدا‭ ‬كند‮.‬‭ ‬فیلم های‭ ‬دیگری‭ ‬كه‭ ‬احتمالا‭ ‬زمانی‭ ‬جیرانی‭ ‬آنها‭ ‬را‭ ‬دیده‭ ‬و‭ ‬بعد‭ ‬خواسته‭ ‬یا‭ ‬ناخواسته‭ ‬از‭ ‬آن ها‭ ‬در‭ ‬آثارش‭ ‬تاثیر‭ ‬گرفته‭ ‬است‮.‬‭ ‬جیرانی‭ ‬از‭ ‬‮«‬قرمز‮»‬‭ ‬تا‭ ‬‮«‬پارك‭ ‬وی‮»‬‭ ‬همواره‭ ‬به‭ ‬آثار‭ ‬مورد‭ ‬علاقه اش‭ ‬وفادار‭ ‬مانده‭ ‬و‭ ‬سعی‭ ‬كرده‭ ‬بخشی‭ ‬از‭ ‬آن ها‭ ‬را،‭ ‬در‭ ‬فیلم هایش‭ ‬بازسازی‭ ‬كند‮.‬‭ ‬اما‭ ‬حجم‭ ‬این‭ ‬الگوبرداری‮ ‬ها‭ ‬در‭ ‬‮«‬پارك‭ ‬وی‮»‬‭ ‬به‭ ‬اوج‭ ‬خود‭ ‬رسیده‭ ‬است‭ ‬و‭ ‬فیلم ساز‭ ‬در‭ ‬‮«‬پارك‭ ‬وی‮»‬‭ ‬آن قدر‭ ‬به‭ ‬فضای‭ ‬فیلم های‭ ‬محبوب‭ ‬و‭ ‬مورد‭ ‬علاقه اش‭ ‬نزدیك‭ ‬شده،‭ ‬كه‭ ‬به‭ ‬اصالت‭ ‬اثر‭ ‬خود‭ ‬ضربه‭ ‬زده‭ ‬و‭ ‬فیلم‭ ‬بدل‭ ‬به‭ ‬معجونی‭ ‬از‭ ‬آثار‭ ‬ژانر‭ ‬وحشت‭ ‬شده‭ ‬است‮.‬‭ ‬
فیلم هایی‭ ‬كه‭ ‬پیش‭ ‬از‭ ‬این‭ ‬در‭ ‬سینمای‭ ‬ایران،‭ ‬با‭ ‬رعایت‭ ‬قواعد‭ ‬ژانر‭ ‬وحشت‭ ‬ساخته‭ ‬شده اند‭ ‬تا‭ ‬اندازه ای‭ ‬حال‭ ‬و‭ ‬هوای‭ ‬ایرانی‭ ‬خود‭ ‬را‭ ‬حفظ‭ ‬كرده اند‮.‬‭ ‬در‭ ‬فیلم‮«‬‭ ‬شب‭ ‬بیست‭ ‬و‭ ‬نهم‮»‬‭ ‬‮(‬حمید‭ ‬رخشانی‮)‬‭ ‬خط‭ ‬اصلی‭ ‬داستان،‭ ‬بر‭ ‬مبنای‭ ‬باورهای‭ ‬سنتی‭ ‬ایرانی‭ ‬طراحی‭ ‬شده‭ ‬و‭ ‬تكیه‭ ‬روایت‭ ‬بر‭ ‬آیین های‭ ‬مذهبی‭ ‬است‮.‬‭ ‬فیلم«خوابگاه‭ ‬دختران‮»‬‭ ‬نیز‭ ‬با‭ ‬نمایاندن‭ ‬مشكلات‭ ‬دانشجویان‭ ‬دختر‭ ‬یك‭ ‬دانشگاه‭ ‬دورافتاده‭ ‬واجد‭ ‬این‭ ‬ویژگی‭ ‬است‮.‬‭ ‬اما‭ ‬در‭ ‬‮«‬پارك‭ ‬وی‮»‬‭ ‬به‭ ‬دلیل‭ ‬حجم‭ ‬بالای‭ ‬الگوبرداری‮ ‬های‭ ‬انجام‭ ‬شده،‭ ‬هیچ‭ ‬نشانی‭ ‬از‭ ‬مولفه های‭ ‬بومی‭ ‬و‭ ‬ایرانی‭ ‬پیدا‭ ‬نمی‮ ‬شود‮.‬‭ ‬‮(‬البته‭ ‬به‭ ‬جز‭ ‬انتخاب‭ ‬نام‭ ‬‮«‬مشرقی‮»‬‭ ‬و‭ ‬گنجاندن‭ ‬ترانه‭ ‬لالایی‮).‬‭ ‬در‭ ‬‮«‬پارك‭ ‬وی‮»‬‭ ‬با‭ ‬شخصیت هایی‭ ‬مواجهیم‭ ‬كه‭ ‬به‭ ‬كافی‭ ‬شاپ‭ ‬می‮ ‬روند،‭ ‬در‭ ‬خلاف‭ ‬جهت‭ ‬اتوبان‭ ‬ویراژ‭ ‬می‮ ‬دهند،‭ ‬فال‭ ‬قهوه‭ ‬می‮ ‬گیرند،‭ ‬فیلم‮ ‬های‭ ‬خارجی‭ ‬می‮ ‬بینند‭ ‬و‭ ‬نمایش نامه های‭ ‬خارجی‭ ‬را‭ ‬اجرا‭ ‬می‮ ‬كنند‭ ‬و‭ ‬‮...‬‭ ‬
‮«‬پارك‭ ‬وی‮»‬‭ ‬بر‭ ‬خلاف‭ ‬نامش،‭ ‬تصویری‭ ‬از‭ ‬تهران‭ ‬امروز‭ ‬به‭ ‬تماشاگرش‭ ‬ارائه‭ ‬نمی‮ ‬كند‮.‬‭ ‬جیرانی‭ ‬در‭ ‬این‭ ‬فیلم‭ ‬داستانی‭ ‬را‭ ‬روایت‭ ‬می‮ ‬كند‭ ‬كه‭ ‬به‭ ‬دلیل‭ ‬جنس‭ ‬فضاسازی‮ ‬ها‭ ‬و‭ ‬كنش های‭ ‬شخصیت های‭ ‬داستانش،‭ ‬در‭ ‬هر‭ ‬نقطه‭ ‬دیگری‭ ‬غیر‭ ‬از‭ ‬شهر‭ ‬تهران‭ ‬می‭ ‬تواند‭ ‬اتفاق‭ ‬بیفتد‮.‬‭ ‬در‭ ‬واقع‭ ‬جیرانی‭ ‬این‭ ‬بار‭ ‬نتوانسته‭ ‬عناصر‭ ‬مورد‭ ‬علاقه اش‭ ‬را‮-‬‭ ‬كه‭ ‬مشابه‭ ‬خارجی‭ ‬هم‭ ‬دارند‮-‬‭ ‬در‭ ‬قالب‭ ‬لحن‭ ‬و‭ ‬زبان‭ ‬سینمایی‭ ‬خودش‭ ‬بریزد‭ ‬‮.‬‭ ‬از‭ ‬همین‭ ‬رو‭ ‬‮ «‬پارك‭ ‬وی‮»‬‭ ‬ فضای‭ ‬نامتعارف‭ ‬و‭ ‬غیرقابل‭ ‬باوری‭ ‬دارد‭ ‬وحال‭ ‬و‭ ‬هوای‭ ‬ایرانی‭ ‬و‭ ‬شرقی‭ ‬آن‭ ‬از‭ ‬بین‭ ‬رفته‭ ‬است‮.‬‭ ‬
منبع : فیلم‌نگار


همچنین مشاهده کنید