پنجشنبه, ۶ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 25 April, 2024
مجله ویستا


آوازهای سرزمین‭ ‬مادری‮‬ام


آوازهای سرزمین‭ ‬مادری‮‬ام
‮«‬محمدحسین‭ ‬لطیفی‮»‬‭ ‬كارگردانی‭ ‬است‭ ‬كه‭ ‬نمی‮ ‬توان‭ ‬فیلم های‭ ‬او‭ ‬را‭ ‬متعلق‭ ‬به‭ ‬یك‭ ‬ژانر‭ ‬‮(‬گونه‮)‬‭ ‬خاص‭ ‬دانست‮.‬‭ او‭ ‬در‭ ‬طول‭ ‬دوران‭ ‬فعالیتش،‭ ‬گونه های‭ ‬متنوع‭ ‬سینمای‭ ‬وحشت،‭ ‬كمدی،‭ ‬ملودرام،‭ ‬خانوادگی‭ ‬و‭ ‬دینی‭ ‬را‭ ‬آزموده‭ ‬است‮.‬‭ ‬وی‭ ‬این‭ ‬بار‭ ‬نیز‭ ‬با‭ ‬هدف‭ ‬ساخت‭ ‬فیلمی‭ ‬حماسی‭ ‬به‭ ‬سمت‭ ‬ژانر‭ ‬جنگ‭ ‬و‭ ‬دفاع‭ ‬مقدس‭ ‬رفته‭ ‬است‮.‬‭ ‬‮«‬لطیفی‮»‬‭ ‬در‭ ‬فیلم ‭ ‬‮«‬روز‭ ‬سوم‮»‬‭ ‬داستانی‭ ‬عاشقانه‭ ‬را‭ ‬در‭ ‬بستر‭ ‬سینمای‭ ‬جنگ‭ ‬به‭ ‬تصویر‭ ‬كشیده‭ ‬است.او‭ ‬فضای‭ ‬سال های‭ ‬خون‭ ‬،‭ ‬آتش‭ ‬و‭ ‬حماسه‭ ‬دفاع‭ ‬مقدس‭ ‬را‭ ‬با‭ ‬زبانی‭ ‬ملموس،‭ ‬باورپذیر‭ ‬و‭ ‬عامه پسند‭ ‬برای‭ ‬نسل‭ ‬امروز‭ ‬بازسازی‭ ‬تصویری‭ ‬كرده‭ ‬و‭ ‬در‭ ‬این‭ ‬زمینه،‭ ‬تا‭ ‬حد‭ ‬زیادی‭ ‬نیز‭ ‬موفق‭ ‬است‮.‬‭ ‬‮«‬روز‭ ‬سوم‮»‬‭ ‬در‭ ‬میان‭ ‬فیلم هایی‭ ‬كه‭ ‬با‭ ‬مضمون‭ ‬‮«‬محاصره‭ ‬خرمشهر‭ ‬و‭ ‬مقاومت‭ ‬مردم‭ ‬این‭ ‬شهر‮»‬‭ ‬ساخته‭ ‬شده اند‭ ‬‮(«‬كیمیا‮»‬،‭ ‬‮«‬سرزمین‭ ‬خورشید‮»‬،‭ ‬‮«‬دوئل‮»‬‭ ‬و‮...)‬‭ ‬از‭ ‬مایه های‭ ‬جذاب تری،‭ ‬برای‭ ‬ارتباط‭ ‬با‭ ‬مخاطب‭ ‬عام‭ ‬برخوردار‭ ‬است‮.‬
بخشی‭ ‬از‭ ‬این‭ ‬جذابیت،‭ ‬مرهون‭ ‬نمادهای‭ ‬استعاری‭ ‬فیلم‭ ‬می‮ ‬باشد‭ ‬كه‭ ‬بسیار‭ ‬سنجیده‭ ‬و‭ ‬آگاهانه‭ ‬انتخاب‭ ‬شده‭ ‬و‭ ‬به‭ ‬خوبی‭ ‬در‭ ‬ساختار‭ ‬داستان‭ ‬جا‭ ‬گرفته اند‮.‬
‮«‬سمیره‮»‬‭ ‬‮(‬باران‭ ‬كوثری‮)‬،‭ ‬فواد‭ ‬‮(‬حامد‭ ‬بهداد‮)‬‭ ‬و‭ ‬رودخانه،‭ ‬بخشی‭ ‬از‭ ‬بار‭ ‬معنایی‭ ‬و‭ ‬نمادین‭ ‬فیلم‭ ‬را‭ ‬به‭ ‬دوش‭ ‬می‮ ‬كشند‮.‬‭ ‬‮«‬سمیره‮»‬‭ ‬با‭ ‬خاك‭ ‬خرمشهر‭ ‬هم آغوش‭ ‬می‮ ‬شود؛‭ ‬برادرش‭ ‬بر‭ ‬خاك‭ ‬بوسه‭ ‬می‮ ‬زند‭ ‬و‭ ‬تعدادی‭ ‬از‭ ‬مردم‭ ‬شهر،‭ ‬برای‭ ‬نجات‭ ‬او‭ ‬در‭ ‬برابر‭ ‬گلوله‭ ‬سینه‭ ‬سپر‭ ‬می‮ ‬كنند‮.‬‭ ‬چرا‭ ‬كه‭ ‬او‭ ‬بدل‭ ‬به‭ ‬بخشی‭ ‬از‭ ‬هویت‭ ‬و‭ ‬اصالت‭ ‬مردم‭ ‬آن‭ ‬آب‭ ‬و‭ ‬خاك‭ ‬شده‭ ‬است‭ ‬در‭ ‬حقیقت‭ ‬حس‭ ‬وطن پرستی‭ ‬و‭ ‬ناموس پرستی‭ ‬مردم‭ ‬خرمشهر‭ ‬حكم‭ ‬می‮ ‬كند‭ ‬كه‭ ‬او‭ ‬را‭ ‬از‭ ‬چنگال‭ ‬دشمن‭ ‬نجات‭ ‬دهند‮.‬‭ ‬در‭ ‬این‭ ‬میان‭ ‬‮«‬فواد‮»‬‭ ‬‮(‬حامد‭ ‬بهداد‮)‬‭ ‬نماینده‭ ‬فرمانده‭ ‬ارتش‭ ‬عراق‭ ‬‮(‬صدام‮)‬‭ ‬است،‭ ‬كه‭ ‬با‭ ‬تلاش های‭ ‬جنون آسایش‭ ‬برای‭ ‬به‭ ‬دست‭ ‬آوردن‭ ‬سمیره‭ ‬‮(‬خرمشهر‮)‬‭ ‬دست‭ ‬و‭ ‬پا‭ ‬می‮ ‬زند‮.‬
در‭ ‬سایه‭ ‬این‭ ‬نمادها،‭ ‬روند‭ ‬طراحی‭ ‬شخصیت های‭ ‬داستان‭ ‬نیز‭ ‬اصولی‮ ‬تر‭ ‬صورت‭ ‬گرفته‭ ‬است‮.‬‭ ‬مهم ترین‭ ‬ویژگی‭ ‬شخصیت های‭ ‬داستان‭ ‬هدفمند‭ ‬بودن‭ ‬آنهاست‮.‬‭ ‬این‭ ‬كه‭ ‬نیاز‭ ‬دراماتیك‭ ‬آنها‭ ‬در‭ ‬مسیر‭ ‬داستان‭ ‬‮(‬به‭ ‬دست‭ ‬آوردن‭ ‬‮«‬سمیره‮»)‬‭ ‬كاملا‭ ‬منطقی‭ ‬است‮.‬‭ ‬انتخاب‭ ‬این‭ ‬هدف‭ ‬به‭ ‬نمایاندن‭ ‬وجه‭ ‬انسانی‭ ‬و‭ ‬معنوی‭ ‬دفاع‭ ‬مقدس‭ ‬منجر‭ ‬شده‭ ‬و‭ ‬به‭ ‬تلطیف‭ ‬فضای‭ ‬خشن‭ ‬و‭ ‬سیاه‭ ‬جنگ،‭ ‬انجامیده‭ ‬است‮.‬
آدم های‭ ‬‮«‬روز‭ ‬سوم‮»‬‭ ‬برای‭ ‬بازیافتن‭ ‬مفهوم‭ ‬‮«‬زندگی‮»‬‭ ‬و‭ ‬حفظ‭ ‬خانه‭ ‬و‭ ‬كاشانه شان،‭ ‬تا‭ ‬آخرین‭ ‬نفس‭ ‬می‮ ‬جنگند‭ ‬و‭ ‬‮«‬جنگ‮»‬‭ ‬از‭ ‬همین‭ ‬منظر‭ ‬برای‭ ‬آنها‭ ‬تقدس‭ ‬و‭ ‬اهمیت‭ ‬دارد‮.‬‭ ‬این‭ ‬رویكرد‭ ‬را‭ ‬مقایسه‭ ‬كنید‭ ‬با‭ ‬فیلم های‭ ‬مشابهی‭ ‬كه‭ ‬می‮ ‬خواهند‭ ‬تصویری‭ ‬واقعی‮ ‬تر‭ ‬از‭ ‬جنگ‭ ‬ارائه‭ ‬دهند،‭ ‬اما‭ ‬به‭ ‬بن‭ ‬بست‭ ‬می‮ ‬خورند‮.‬‭ ‬مثلا‭ ‬فیلم‭ ‬‮«‬‭ ‬اخراجی‮ ‬ها‮»‬‭ ‬را‭ ‬به‭ ‬یاد‭ ‬آورید‭ ‬كه‭ ‬شخصیت هایش‭ ‬برای‭ ‬رفع‭ ‬نیازهای‭ ‬سطحی،‭ ‬راهی‭ ‬جبهه های‭ ‬جنگ‭ ‬شدند‭ ‬و‭ ‬تحول‭ ‬یكباره‭ ‬آنها‭ ‬و‭ ‬ماندنشان‭ ‬در‭ ‬جبهه‭ ‬اصلا‭ ‬قابل‭ ‬توجیه‭ ‬نبود.فیلم نامه‭ ‬‮«‬روز‭ ‬سوم‮»‬‭ ‬با‭ ‬داشتن‭ ‬مصالح‭ ‬لازم‭ ‬برای‭ ‬ساخت‭ ‬یك‭ ‬ملودرام‭ ‬پركشش‭ ‬و‭ ‬پرتعلیق،‭ ‬داستانش‭ ‬را‭ ‬تا‭ ‬یك سوم‭ ‬اولیه‭ ‬فیلم‭ ‬خوب‭ ‬پیش‭ ‬می‮ ‬برد‭ ‬اما‭ ‬در‭ ‬ادامه‭ ‬دچار‭ ‬مشكلاتی‭ ‬می‮ ‬شود‭ ‬كه‭ ‬به‭ ‬انسجام‭ ‬و‭ ‬یكپارچگی‭ ‬اثر‭ ‬ضربه‭ ‬زده‭ ‬است.فیلمنامه‭ ‬‮«‬روز‭ ‬سوم‮»‬‭ ‬با‭ ‬اتكاء‭ ‬بر‭ ‬شخصیت های‭ ‬متعدد‭ ‬پی‮ ‬ریزی‭ ‬شده،‭ ‬شخصیت هایی‭ ‬كه‭ ‬هر‭ ‬كدام‭ ‬با‭ ‬جزئیات‭ ‬بسیار‭ ‬طراحی‭ ‬شده اند‮.‬
اما‭ ‬پرداختن‭ ‬به‭ ‬همه‭ ‬آنها‭ ‬فرصت‭ ‬تمركز‭ ‬بر‭ ‬خط‭ ‬اصلی‭ ‬قصه‭ ‬را‭ ‬از‭ ‬مخاطب‭ ‬سلب‭ ‬كرده‭ ‬است‮.‬‭ ‬این‭ ‬شخصیت های‭ ‬پرتعداد‭ ‬با‭ ‬داستان های‭ ‬فرعی‮ ‬شان‭ ‬در‭ ‬لابلای‭ ‬اوج‭ ‬و‭ ‬فرودهای‭ ‬روایت،‭ ‬حضور‭ ‬می‮ ‬یابند‭ ‬و‭ ‬فضای‭ ‬یكدست‭ ‬و‭ ‬روان‭ ‬خط‭ ‬اصلی‭ ‬قصه‭ ‬را‭ ‬برهم‭ ‬زده اند.در‭ ‬‮«‬روز‭ ‬سوم‮»‬‭ ‬با‭ ‬چند‭ ‬داستان‭ ‬مجزا‭ ‬مواجهیم‮:‬‭ ‬برادری‭ ‬‮«‬رضا‮»‬‭ ‬كه‭ ‬می‮ ‬خواهد‭ ‬خواهرش‭ ‬را‭ ‬نجات‭ ‬دهد،‭ ‬فرمانده‭ ‬عراقی‭ ‬كه‭ ‬به‭ ‬دنبال‭ ‬‮«‬سمیره‮»‬‭ ‬می‮ ‬گردد،‭ ‬‮«‬امیر‮»‬‭ ‬كه‭ ‬به‭ ‬قصد‭ ‬انتقام‭ ‬از-رضا‮-‬‭ ‬به‭ ‬خرمشهر‭ ‬آمده‭ ‬است،‭ ‬كه‭ ‬نقش‭ ‬آن‭ ‬را‭ ‬‮«‬برزو‭ ‬ارجمند‮»‬‭ ‬بازی‭ ‬می‮ ‬كند‮.‬‭ ‬او‭ ‬هم‭ ‬به‭ ‬‮«‬سمیره‮»‬‭ ‬علاقه مند‭ ‬است،‭ ‬زنان‭ ‬و‭ ‬كودكانی‭ ‬كه‭ ‬در‭ ‬حلقه‭ ‬محاصره‭ ‬گرفتار‭ ‬شده اند‭ ‬و‮...‬
به‭ ‬همین‭ ‬سبب‭ ‬می‮ ‬توان‭ ‬گفت‭ ‬حجم‭ ‬زیاد‭ ‬اتفاقات‭ ‬فیلم،‭ ‬بیشتر‭ ‬مناسب‭ ‬یك‭ ‬سریال‭ ‬تلویزیونی‭ ‬است‭ ‬تا‭ ‬یك‭ ‬فیلم‭ ‬‮٠٩‬‭ ‬دقیقه ای‮.‬‭ ‬فیلم نامه نویس‭ ‬‮«‬روز‭ ‬سوم‮»‬‭ ‬سعی‭ ‬كرده‭ ‬برای‭ ‬حل‭ ‬این‭ ‬مشكل،‭ ‬به‭ ‬دامان‭ ‬دیالوگ ها‭ ‬و‭ ‬مونولوگ های‭ ‬فشرده‭ ‬پناه‭ ‬آورد،‭ ‬تا‭ ‬مخاطب‭ ‬از‭ ‬لابه لای‭ ‬جملات‭ ‬آدم های‭ ‬فیلم،‭ ‬از‭ ‬پیشینه شان‭ ‬آگاه‭ ‬شود‮.‬‭ ‬نتیجه‭ ‬چنین‭ ‬تمهیدی‭ ‬سكانس‭ ‬اضافه‭ ‬كانال‭ ‬شده‭ ‬است،‭ ‬كه‭ ‬همه‭ ‬شخصیت های‭ ‬فرعی‭ ‬آن هم‭ ‬در‭ ‬زمانی‭ ‬كه‭ ‬فیلم‭ ‬رو‭ ‬به‭ ‬اتمام‭ ‬است،‭ ‬به‭ ‬بهانه‭ ‬وصیت،‭ ‬خودشان‭ ‬را‭ ‬معرفی‭ ‬می‮ ‬كنند‮.‬
بیشتر‭ ‬سكانس های‭ ‬جذاب‭ ‬و‭ ‬به‮ ‬یادماندنی‭ ‬‮«‬روز‭ ‬سوم‮»‬‭ ‬زمانی‭ ‬شكل‭ ‬می‮ ‬گیرد‭ ‬كه،‭ ‬تعداد‭ ‬شخصیت ها‭ ‬كمتر‭ ‬است‭ ‬‮(‬تقابل‭ ‬‮«‬سمیره‮»‬‭ ‬و‭ ‬‮«‬رضا‮»‬‭ ‬در‭ ‬ابتدای‭ ‬فیلم،‭ ‬پنهان‭ ‬كردن‭ ‬‮«‬سمیره‮»‬‭ ‬در‭ ‬گودال‭ ‬حیاط‭ ‬خانه،‭ ‬لو‭ ‬رفتن‭ ‬مخفی‮ ‬گاه‭ ‬‮«‬سمیره‮»‬‭ ‬و‭ ‬سررسیدن‭ ‬فواد،‭ ‬انتقال‭ ‬‮«‬سمیره‮»‬‭ ‬از‭ ‬رودخانه‭ ‬و‮...)‬
با‭ ‬این‭ ‬حال‭ ‬لطیفی‭ ‬در‭ ‬‮«‬روز‭ ‬سوم‮»‬‭ ‬بیشتر‭ ‬تلاش‭ ‬كرده‭ ‬است‭ ‬تا‭ ‬ملودرامی‭ ‬پرسوز‭ ‬و‭ ‬گداز‭ ‬به‭ ‬مخاطبش‭ ‬عرضه‭ ‬كند،‭ ‬تا‭ ‬فیلمی‭ ‬مستند گونه‭ ‬و‭ ‬آگاهی‮ ‬دهنده‮.‬‭ ‬از‭ ‬همین‭ ‬رو‭ ‬مخاطب‭ ‬حق‭ ‬دارد‭ ‬از‭ ‬وی‭ ‬بپرسد‭ ‬كه‭ ‬اتفاقات‭ ‬جنگی‭ ‬در‭ ‬چه‭ ‬روزی‭ ‬و‭ ‬در‭ ‬كدام‭ ‬نقطه‭ ‬از‭ ‬خرمشهر‭ ‬رخ‭ ‬می‮ ‬دهند؟و‭ ‬منطقه‭ ‬تحت‭ ‬محاصره‭ ‬دشمن‭ ‬در‭ ‬كجا‭ ‬واقع‭ ‬شده‭ ‬كه‭ ‬مردم‭ ‬شهر‭ ‬به‭ ‬راحتی‭ ‬در‭ ‬روز‭ ‬روشن‭ ‬در‭ ‬آنجا‭ ‬تردد‭ ‬می‮ ‬كنند؟ضمن‭ ‬این‭ ‬كه‭ ‬برخی‭ ‬اتفاقات‭ ‬فیلم‭ ‬نیز‭ ‬صرفا‭ ‬جهت‭ ‬افزایش‭ ‬تعلیق،‭ ‬در‭ ‬داستان‭ ‬گنجانده‭ ‬شده‭ ‬و‭ ‬به‭ ‬منطق‭ ‬روایی‭ ‬داستان‭ ‬لطمه‭ ‬زده‭ ‬است‮.‬
مثلا‭ ‬‮«‬فواد‮»‬‭ ‬دقیقا‭ ‬به‭ ‬خانه ای‭ ‬وارد‭ ‬می‮ ‬شود‭ ‬كه‭ ‬‮«‬سمیره‮»‬‭ ‬در‭ ‬آن‭ ‬پنهان‭ ‬شده‭ ‬و‭ ‬به‭ ‬صورت‭ ‬اتفاقی،‭ ‬عكس‭ ‬او‭ ‬را‭ ‬هم‭ ‬می‮ ‬بیند‮.‬‭ ‬دقیقا‭ ‬در‭ ‬لحظه ای‭ ‬كه‭ ‬سرباز‭ ‬عراقی‭ ‬به‭ ‬سمت‭ ‬‮«‬سمیره‮»‬‭ ‬می‮ ‬رود،‭ ‬فواد‭ ‬هم‭ ‬سر‭ ‬می‮ ‬رسد‭ ‬و‭ ‬به‭ ‬سمت‭ ‬او‭ ‬شلیك‭ ‬می‮ ‬كند‮.‬‭ ‬باز‭ ‬هم‭ ‬دقیقا‭ ‬در‭ ‬لحظه ای‭ ‬كه‭ ‬‮«‬سمیره‮»‬‭ ‬می‮ ‬گوید‮:‬‭ ‬‮«‬رضا‭ ‬برمی‮ ‬گردد‮»‬‭ ‬سر‭ ‬و‭ ‬كله‭ ‬‮«‬رضا‮»‬‭ ‬پیدا‭ ‬می‮ ‬شود،‭ ‬تانك هایی‭ ‬كه‭ ‬به‭ ‬سمت‭ ‬ایرانی‮ ‬های‭ ‬محاصره‭ ‬شده‭ ‬می‮ ‬آیند،‭ ‬برای‭ ‬لحظاتی‭ ‬توقف‭ ‬می‮ ‬كنند،‭ ‬تا‭ ‬آنها‭ ‬با‭ ‬فراغ‭ ‬بال‭ ‬وصیت‭ ‬كنند‮.‬
همه‭ ‬این‭ ‬نكات‭ ‬نشانگر‭ ‬این‭ ‬است‭ ‬كه‭ ‬‮«‬روز‭ ‬سوم‮»‬‭ ‬در‭ ‬زمینه‭ ‬ارائه‭ ‬اطلاعات‭ ‬تصویری‭ ‬مستند‭ ‬دست‭ ‬پر‭ ‬و‭ ‬پیمانی‭ ‬ندارد‮.‬‭ ‬بدین‭ ‬معنا‭ ‬كه‭ ‬تحریك‭ ‬احساسات‭ ‬و‭ ‬عواطف‭ ‬مخاطب‭ ‬برای‭ ‬كارگردان‭ ‬اهمیت‭ ‬زیادتری‭ ‬داشته‭ ‬است‮.‬
منبع : فیلم‌نگار


همچنین مشاهده کنید