داستان دو تیغه قیچی

سه پسر من- که سنشان بین هفت تا ۱۲ سال است- دچار نوعی علاقه عجیب به تمام اجسام آهنی هستند! از اتومبیل گرفته تا کامیون و تراکتور و این جور چیزها. چند روز پیش پسر وسطی ام پایش را در یک کفش کرده بود که از این اتومبیلهای کروکی بخرم. اما برادر بزرگترش که همانجا حضور داشت معتقد بود این ماشینها خیلی گران هستند.حالا چند سوال جالب اینجا پیش می آید. چرا قیمت اتومبیلهای کروکی اینقدر بیشتر از اتومبیل معمولی است؟ چرا فلفل قرمز گران تر از فلفل سبز است؟ چرا قیمت گازوییل در فصل تابستان بیشتر از زمستان است؟ چرا روز ولنتاین قیمت گل رز اینقدر بالا می رود؟
پاسخ این است: قیمتها خودشان را با شرایط تطبیق می دهند. قیمتها نمی توانند ثابت باشند؛ و توازن عرضه و تقاضا هم اینجا اهمیت زیادی دارد.
گاهی قیمتها را می توان پیش بینی کرد. بعضی روزها ناگهان قیمت یک کالا افزایش می یابد و فردا همان کالا با سقوط قیمت مواجه می شود؛ اما معمولاً نظمی در قیمتها دیده می شود. خنده دار است؛ اما به هرحال بعضی روزها قیمت بلیط سینما برای یک فیلم جنجالی بیشتر از پول لازم برای خرید لباسهایمان است. چنین بی نظمی ای را چگونه می توان توجیه کرد؟
پاسخ سرراستی می توان به این سوال داد: فروشنده است که قیمت را تعیین می کند. اما اگر تا به حال سعی کرده باشید یکی از وسایلتان را بفروشید، قطعاً می دانید که این پاسخ اصلاً برای این پرسش مناسب نیست. فرض کنید می خواهید خانه تان را بفروشید. قیمت دست خودتان است. می توانید حتی یک قیمت بالا برای خانه تان تعیین کنید و به انتظار مشتری بنشینید. اما واقعیت این است که هر مشتری باید نهایتاً از خانه شما خوشش بیاید تا به خرید آن تمایل پیدا کند. هر خانه ای مشخصات خودش را دارد؛ و مشتری آن خانه هم باید از شکل باغچه یا آشپزخانه یا دکوراسیونی که شما انتخاب کرده اید خوشش بیاید. اگر چنین اتفاقی بیفتد، گاه می توانید خانه تان را با قیمت بالاتری هم بفروشید. اما به هر حال خود شما هم می دانید که اگر قیمتی بسیار بالاتر از قیمت بازار برای خانه تان بگذارید، قادر به فروش آن نخواهید بود! مشتری که شکل و شمایل خانه شما خیلی هم به دلش نشسته باشد اگر با قیمتی نجومی مواجه شود ترجیح می دهد در خانه خودش بماند و خانه شما را نخرد! بر عکس این قضیه هم درست است. اگر قیمت خانه های مشابه خانه شما بالاتر از قیمتی باشد که شما در ذهن دارید، به راحتی قادر خواهید بود خانه تان را به قیمت بازار به فروش برسانید.
فروشندگان خانه و آژانسهای املاک می دانند که هر خانه ای را باید در رقابت با خانه های دیگر قیمت گذاری کنند. به همین جهت، قیمت خانه های مشابه همواره مورد توجه قرار دارد؛ مثلاً خانه هایی که در محله مشابه با شما واقع شده اند، تعداد اتاق خوابهایشان یکی است، متراژ مشابهی دارند و غیره.
اما اگر قیمت خانه شما در رقابت با خانه های مشابه تعیین شود، آنگاه قیمت آن خانه ها چگونه تعیین می شود؟! ظاهراً این یک سیکل است اما واقعاً چه عاملی شرایط بازار را تعیین می کند؟
یک پاسخ به این پرسش این است که برای تعیین قیمت یک خانه خوب- مثلاً خانه ای چهار خوابه در حومه آرام واشنگتن که به مدرسه بچه ها هم نزدیک باشد- باید تعداد افرادی را که خواهان فروش خانه شان در محل هستند با تعداد افرادی که خریدار خانه هستند بسنجیم. قیمتها از همین راه تعیین می شوند. اگر همه مردم بخواهند خانه ای بهتر و گرانتر از آنچه داشته اند بخرند، قیمتها بالا می رود و برعکس، اگر مردم به خانه ای ارزانتر از خانه قبلی شان روی بیاورند، قیمتها سقوط خواهد کرد.
اینجا بحث عرضه و تقاضا مطرح است. فروشندگان و خریداران درواقع با یکدیگر رقابت می کنند و قیمتی که نهایتاً تعیین می شود هم ناشی از همین رقابت است.
البته در دنیای واقعی نمی توان با این وضوح از "خانه خوب" سخن گفت زیرا مشخصه هایی در هر خانه هست که از دید آدمهای مختلف، ارزشهای مختلفی دارد. حتی وقتی دو خانه یا دو کالای کاملاً مشابه را در کنار هم قرار دهیم، باز هم درجه ای از تفاوت میان آنها دیده می شود.
به همین ترتیب، نمی توان از یک قیمت ثابت برای یک خانه هم سخن به میان آورد. در دنیای واقعی قیمتهای مختلفی برای کالاهای مختلف با کیفیتهای مختلف وجود دارد. البته گاه حراج اعلام میشود و قیمتی کمتر از گذشته برای آنها تعیین می شود.
در ادامه همین توجیهات می توان به تغییر موقعیت ها، سلایق مردم، درآمدها و گزینه های مورد نظر آنها اشاره کرد. به همین جهت نمی توان به "یک" قیمت مشخص برای کالاها بسنده کرد. این قیمتها دائماً بالا و پایین می روند.
اگر قرار باشد قیمتی کاملاً ثابت تعیین شود، هم خریدار و هم فروشنده به زحمت می افتند زیرا شرایط موجود، محدودیتهایی را بر هر دو طرف تحمیل میکند. تنها زمانی که از کالاهای کاملاً یکسان و خریداران بی شمار روزانه آنها سخن بگوییم می توانیم بر ثابت بودن نسبی قیمت تأکید کنیم؛ و لاغیر.
دیدگاه دیگری که در این خصوص وجود دارد این است که عرضه و تقاضا را وابسته به تصمیم گیری ها در خصوص کالاهایی بدانیم که مردم تمایل به خرید آنها دارند و یا ناگزیر از خرید آنها هستند. عرضه و تقاضا راهی برای ساماندهی تفکر ما در مورد بازار و رقابت است.
● دو تیغه قیچی
یکی از خوبی های بحث در مورد عرضه و تقاضا این است که ما را مجبور به توجه به نظریه "دو تیغه قیچی" آلفرد مارشال می کند. او می گوید خریدار و فروشنده هر دو در تعیین قیمتها نقش دارند.
وقتی بحث خرید اتومبیل کروکی بین من و پسرانم مطرح شد، یکی از آنها پرسید که چرا این اتومبیلها اینقدر گران هستند. پسر دیگرم چنین پاسخ داد که علت گرانی، علاقه مردم به این ماشینهاست. تا اینجای کار می توان علاقه مردم را در یک طرف معادله ما قرار داد. اما این تمام ماجرا نیست. در بسیاری از مناطق که آب و هوای بسیار سرد یا بسیار گرم دارند، مردم هیچ علاقه ای به این نوع اتومبیل نشان نمی دهند. پس چرا قیمت آنها اینقدر بالاست؟
مشخصه اصلی اتومبیلهای کروکی، سقفی است که به تناسب آب و هوا می توان رویش کشید یا از رویش برداشت. این مشخصه باعث می شود که قیمت اتومبیل کروکی از اتومبیل معمولی بیشتر باشد. اما مثلاً اگر مردم ترجیح می دادند اتومبیلی سوار شوند که اصولاً سقف نداشته باشد، قیمت آن نوع اتومبیل نسبت به اتومبیل معمولی کاهش می یافت.
همین ماجرا را می توان در مورد فلفل سبز و قرمز هم دنبال کرد چرا فلفل قرمز معمولاً گرانتر از فلفل سبز است؟ اصلا چرا باید ارتباطی بین قیمت این دو وجود داشته باشد؟ فلفل سبز به خاطر مزه تندش در صنایع غذایی کاربرد دارد؛ آیا نباید قیمتش بیشتر باشد؟ اما فلفل قرمز را می توان نوع "رسیده" فلفل سبز دانست. فروشنده فلفل قطعاً ترجیح می دهد که امروز پول دستش باشد؛ نه فردا. چون می تواند پول امروزش را صرف سرمایه گذاری در یک کار دیگر کند. حالا اگر قرار باشد فلفل سبز و قرمز به یک قیمت به فروش بروند، هیچ فروشنده ای تمایلی به آوردن و فروش فلفل قرمز در مغازه اش نشان نخواهد داد. به همین خاطر قیمت فلفل قرمز بالاتر گذاشته می شود. تنها علت وجود آنها در بازار این است که بعضی ها فلفل قرمز را به سبز ترجیح می دهند. اما حالا که این کالا در بازار یافت می شود، قیمت بیشتری برای آن گذاشته می شود.
در این مورد هم دوباره مشاهده کردید که عرضه و تقاضا تأثیر متقابلی بر قیمتها دارند و تأثیر هیچ یک بیشتر از دیگری نیست؛ درست مثل دو تیغه قیچی. در همین راستا دستمزدها هم بر اساس نتیجه کار تعیین می شوند و ارتباط ظریفی با هزینه آموزش و به کارگیری نیروی کار دارند. تمام عوامل دخیل در این جریان، به نحوی بر یکدیگر تاثیر دارند و شاید به همین جهت باشد که هزینه عرضه و هزینه تقاضا در کنار یکدیگر معنا پیدا می کنند.
● میزان کردن قیمتها
قیمتها "میزان" می شوند؛ نمی توان آنها را "ثابت" کرد. بحث عرضه و تقاضا خود شاهد خوبی برای این مسأله است.
به عنوان مثال، بحث مالیات بر حقوق را در نظر بگیرید. در حال حاضر در آمریکا این مالیات را تقسیم شده بین کارگر و کارفرما قلمداد می کنند. اما چه می شد اگر تمام این مالیات را کارفرماها می پرداختند؟ در آن صورت کارگران وضع بهتری پیدا می کردند. اما دستمزد کارگران در واقع پرداخت هزینه کار آنهاست؛ و هزینه کار آنها هم به میزانی است که کارگران خواهان ارائه آن و کارفرمایان هم خواهان استفاده از آن هستند. مالیات در واقع بر هر دو طرف یعنی فروشنده کار(کارگر) و خریدار کار(کارفرما) تأثیر می گذارد. اگر فشار مالیاتی بر خریدار کار زیاد شود، دستمزدها کاهش خواهد یافت. به همین جهت است که حتی قانون مالیاتی که نیمی یا تمام مالیات را بر دوش کارفرما می اندازد کاربرد ندارد و در هر صورت، کارگر بخشی از آن را می پردازد. به طریق اولی، اگر مالیات بر فروشندگان اتومبیل افزایش یابد، قیمت اتومبیل نیز به تبع آن افزایش خواهد یافت. به همین جهت است که وقتی تمام مالیات اتومبیل بر گردن فروشنده قرار بگیرد، آنگاه خریداران و استفاده کنندگان اتومبیل در واقع بخشی از آن مالیات را در لباس افزایش قیمت اتومبیل می پردازند.
به همین ترتیب، اگر کل مالیات بر حقوق بر گردن کارفرماها بیفتد، افزایش هزینه ها باعث می شود آنها به دنبال خرید کار کمتر- یعنی ارائه حقوق کمتر به کارگرها- باشند. در مقابل، اگر بار پرداخت مالیات به کلی به گردن کارگر بیفتد، دستمزد او نیز افزایش خواهد یافت؛ اما چه فایده؟
شاید به همین جهت است که افزایش مالیات بر طبقه مرفه جامعه نمی تواند شکاف عظیم میان طبقه فقیر و غنی را پر کند. افزایش مالیات بر طبقه مرفه جامعه باعث می شود حقوق کارگران ماهر و کارآزموده افزایش یابد و آن بار مالیاتی تا حدی تعدیل شود. ارائه تسهیلات بیشتر به کارگران کم درآمد هم تآثیر مشابهی دارد؛ زیرا در واقع باعث می شود تمایل کارفرمایان به استفاده از این کارگران کاهش یابد. در این شرایط، دستمزدها کاهش می یابد و تاثیر مورد نظر قانونگذاران بر رفاه کارگران هم تأمین نخواهد شد.
● ضرورت ماجرا
عرضه و تقاضا باعث می شوند که همه چیز را از دیدگاه جدیدی بنگریم. عجیب است اگر بخواهیم مثلاً رییس جمهور آمریکا را به خاطر کم بودن حقوق و یا نابرابری های دستمزد در این کشور مورد سرزنش قرار دهیم. اگر دستمزدها رو به افزایش باشند، رییس جمهور به فرصتهای شغلی خوبی که ایجاد شده مباهات خواهد کرد، و در مقابل، اگر دستمزدها رو به کاهش باشد، منتقدان رییس جمهور، او را در این جریان مقصر قلمداد خواهند کرد. اما واقعیت این است که سطح حقوق و دستمزد در آمریکا تحت کنترل رییس جمهور نیست. سطح دستمزدها در واقع از انتخابهای مردم ناشی می شود؛ و انتخاب آنها نیز مبتنی بر میزان تحصیلات مورد نظرشان، ساعتهای کاریشان، و رضایت مالی و غیر مالی آنها از شغلهایشان است.
درواقع نفوذ رییس جمهور بر دستمزد مردم به اندازه نفوذ او بر وزن آنهاست! سیاستهای رییس جمهور می تواند انگیزه های کاری کارگر و کارفرما را تحت تأثیر قرار دهد؛ اما دست رییس جمهور روی هیچ دکمه جادویی که بتواند دستمزدها را تعیین کند قرار نگرفته است! بارها پیش آمده که سیاست مورد نظر رییس جمهور یا پارلمان، به خاطر فشار و مقاومت بازار، ناکام مانده است.
● به چه هزینه ای؟
یکی از ساده ترین انگاره ها درمورد عرضه و تقاضا، در دسترس بودن کالای مورد نظر در بازار است. معمولاً قیمتها با توجه به تعداد افرادی که می خواهند کالایی را بفروشند و تعداد افرادی که خواهان خرید آن هستند میزان می شود. به همین جهت، اگر ناگهان مردم تقاضای بیشتری را برای یک کالا مطرح کنند، قیمت بالا می رود. همانطور که هنری جورج هم گفته:
"هم انسانها و هم برخی از پرندگان بزرگ، از جوجه به عنوان غذایشان استفاده می کنند. وقتی جوجه ها طعمه آن پرندگان شوند، تعداد جوجه ها کاهش می یابد؛ اما در مورد انسانها برعکس است! هرچه جوجه های بیشتری بخورند، جوجه های بیشتری هم برایشان فراهم می شود!"
از آنجایی که امکان میزان کردن قیمتها وجود دارد، معمولاً قفسه فروشگاهها خالی نمی ماند و تا وقتی مردم به کالایی علاقه نشان دهند آن کالا برای خرید، حاضر خواهد بود. فقط گاهی قیمت بیشتری برای آن در نظر گرفته می شود. در چنین شرایطی مردم می دانند که هر چه بخواهند با سرعت در بازار فراهم خواهد شد.
● اخطار
اما همه قیمتها مثل آنچه که در کتابها در خصوص بازار رقابتی نوشته شده، تعیین نمی شوند! عرضه و تقاضا ابزار مناسبی برای پیش بینی صرف قیمتها نیستند. هر معامله ای می تواند با تخطی از اصول پیشین سر بگیرد و تاثیر خود را هم بر بازار بگذارد. در بسیاری از بازارها، یک خریدار یا فروشنده بزرگ می تواند تمام محاسبات بازار را به هم بریزد. با این وجود نباید تاثیر عرضه و تقاضا را نادیده گرفت. مثلاً بازار گازوییل در آمریکا را در نظر بگیرید. در این بازار، قوانین و مقررات زیادی وجود دارد اما هنوز هم رقابت درون این بازار، شکلهای مختلفی را تجربه می کند و با آن تعاریف "کتابی" سازگار نیست. کنترل قیمتها در چنین شرایطی عملاً به کمبود این کالا منجر خواهد شد!
به قول آدام اسمیت، مردم دائماً در حال خرید و فروشند. همواره به دنبال یک معامله خوبند و همواره به دنبال یافتن گزینه های بهتر هستند. همین جستجوی خریدار و فروشنده در بازار است که رقابت را می سازد.
اما قیمتها از کجا می آیند؟ این قیمتها از تعامل خریداران و فروشندگان و گزینه های مورد نظر آنها حاصل می شوند. آیا امکان دارد که معامله ای در خلا شکل بگیرد؟ خیر. به همین جهت عرضه و تقاضا را درواقع باید راههای آسان و قدرتمندی برای تشریح معاملات مختلف قلمداد کنیم.

راسل رابرتز
استاد اقتصاد دانشگاه جورج میسون
منبع: کتابخانه اقتصاد و آزادی
ترجمه :فرزانه سالمی

منبع : رستاک