اهمیت شیر مادر برای کودک

تاکنون بشر نتوانسته برای شیر مادر جایگزینی بسازد. این مایع حیاتی در کاهش مرگ و میر نوزادان سهم بسزایی دارد، زیرا غنی از موادی است که اولین واکسن برای کودک محسوب می شود و هم زمان نیاز های تغذیه یی کودک را برآورده می کند، این ماده که باعث رشد و تداوم زندگی نوزاد می شود، اهمیتش تا بدان جا است که سازمان بهداشت جهانی توجهی خاص را به آن مبذول می کند. این سازمان تغذیه انحصاری نوزاد با شیر مادر را حق طبیعی کودکان در سراسر جهان می داند و اول آگوست برابر با دهم مرداد هجری شمسی را روز جهانی شیر مادر نام نهاده است. مطلب زیر نیز به همین بهانه تهیه شده است.
سالم ترین شیر برای نوزاد، همانا شیر مادر است. کودک شیر مادر را خیلی راحت هضم و جذب می کند. شیر مادر به گونه یی نیاز رشدی کودک را تامین می کند که با بزرگ تر شدن کودک نیز ترکیبات آن غنی تر می شود. اگر مادری تصمیم گرفته است که شیر خود را به نوزادش بدهد، می تواند ساعتی بعد از تولد، این کار را شروع کند.
اولین شیری که سینه مادر تولید می کند، آغوز یا «کلستروم» نام دارد. این شیر کمی سفت و چرب است و دارای ترکیبات ایمنی بخش فراوانی است که نوزاد را در برابر بسیاری از بیماری های زود هنگام دوران طفولیت مصون می دارد. به تدریج که کودک شروع به مکیدن سینه مادر می کند، هورمون های بدن مادر شروع به ترشح شیری رقیق تر می کنند. اولین شیر دادن ها، تمرین بسیار بزرگی برای مادر و کودکش محسوب می شوند. آنها طی چند روز اول تولد نیاز به یادگیری مهارت های زیادی دارند. از جمله چگونه شیر دادن و چگونه شیر خوردن. نوزاد در این ایام بیشتر خواب است و حتی ممکن است شیر را هم در خواب بخورد.
گروهی از نوزادان - به ویژه نوزادان ضعیف- مشکلات بیشتری برای مکیدن شیر مورد نیاز بدن شان از سینه مادر دارند. در این گونه شرایط بهتر است مادر از راهنمایی های پزشکان، پرستاران و متخصصان کودک استفاده کند. در شیردهی از سینه، مراقبت از مادر و نوزاد همزمان است. برای اینکه مادر بتواند شیر کافی، غنی و سالمی به کودک بدهد، نیاز به تغذیه خوب، سلامت روانی و حمایت اجتماعی دارد. شیردهی از سینه، فواید زیادی برای مادر و کودک دارد که در زیر به مهمترین آنها اشاره می کنیم:
۱) سلامت مادر را بهبود می بخشد؛ مادرانی که از سینه شیر می دهند راحت تر اضافه وزن دوران بارداری خود را از دست می دهند. شیر دادن از سینه، مادر را در مقابل سرطان های سینه، تخمدان و پوکی استخوان پس از یائسگی حمایت می کند.
۲) به سلامت جسمانی کودک کمک می کند؛ زمانی که کودک به دنیا می آید، دستگاه ایمنی بدن او هنوز تحت تاثیر مایع آمنیوتیک رحم مادر قرار دارد. این مایع سرشار از پادتن های مختلفی است که می تواند مانع از ورود میکروب ها، ویروس ها و انواع مواد عفونی محیط به بدن کودک شود. مادر می تواند با تغذیه نوزادش از طریق سینه، نیازهای ایمنی بدن او را در مقابل بیماری ها و عفونت های مختلف تامین کند. شیر مادر حاوی انواع پادتن ها و مواد «ایمونوگلبولین» است که می تواند نوزاد را در برابر بیماری ها حفظ کند.
ایمونوگلبولین، پروتئینی با منشاء حیوانی است که حاوی آنتی بادی زیادی است و در سرم و مایع های دیگر بدن و بافت ها یافت می شود. این ماده برای مبارزه با میکروب ها باید در خون نوزاد وجود داشته باشد. کمی پس از تولد کودک، بدن او شروع به ساختن این ماده می کند، ولی تا ۵ الی ۶ ماهگی مقدار آن برای مصونیت کامل کودک در برابر ابتلا به بیماری ها کافی نیست. برای جبران این کمبود ها، ایمونوگلبولین موجود در شیر مادر به دستگاه دفاعی بدن نوزاد کمک می رساند. همچنین گلبول های سفید موجود در شیر مادر نیز موادی تولید می کنند که دیواره روده نوزاد را در برابر نفوذ میکروب ها حفظ می کند.
پژوهش های بسیاری نیز نشان می دهند، شیر مادر دارای فایده های بسیاری از جمله کاهش احتمال عفونت گوش در نوزاد، حساسیت ها، اسهال و مننژیت های باکتریایی است. علاوه بر آن، کودکانی که فقط با شیر مادر تغذیه می شوند، ۵۰ درصد کمتر به بیماری های تنفسی و دیابت مبتلا می شوند، فشارخون پایین تری دارند و لاغرتر از نوزادانی هستند که در ۴ ماهگی شروع به خوردن شیر کمکی و غذای جامد می کنند. همچنین کودکانی که شیر مادر می خورند، دندان های سالم تری دارند. شیر مادر حاوی مواد گوناگون چربی، پروتئین، کربوهیدرات ها، ویتامین ها، آهن و املاحی است که متناسب با نیاز نوزاد انسان است.
۳) حس ایمنی و امنیت را در کودک افزایش می دهد؛ یک لمس ساده، فشار خون و ضربان قلب را پایین می آورد. لمس کردن مقدار هورمون های ایمنی مغز را افزایش می دهد و هورمون های استرس زا را کم می کند.
لمس کردن هورمون رشد را که روی کارکرد غدد درون ریز بدن تاثیری مثبت دارد افزایش می دهد و موجب تقویت دستگاه ایمنی بدن نوزاد می شود. هنگامی که مادر، نوزادش را موقع شیر دادن در آغوش می گیرد، در حقیقت این پیام را به او می رساند که با وجود تمام محدودیت ها و برنامه های مختلف روزانه، همه چیز به خوبی پیش می رود و او می تواند به آرامی شیرش را بنوشد. همین امر موجب می شود که کودک احساس آرامش و امنیت را در خود درونی سازد و با دیدی مثبت به دنیای پیرامونش بنگرد.
۴) شیر خوردن از سینه مادر موجب تقویت حرکات تنفسی در کودک می شود؛ نوزادانی که از سینه شیر می خورند، ناگزیرند از بینی تنفس کنند و تنفس از بینی برای آنها امری طبیعی و عادی می شود. تغذیه با شیر مادر این عادت را تقویت می کند، چون شیر آن قدر آهسته پایین می آید که بچه هم فرصت دارد از بینی نفس بکشد و این فرآیند به رشد مجاری بینی کودک کمک می کند. در حالی که استفاده از شیشه شیر نتیجه عکس دارد، چون شیر از شیشه به سرعت پایین می رود، نوزاد ناگزیر است، شیر را قورت دهد و بعد از دهان نفس بکشد.
این کار تاثیر زیادی روی رشد دستگاه تنفسی از جمله بینی، مجاری تنفسی، سینوس ها و ساختمان دهان می گذارد. تغذیه با شیشه شیر وضعیتی است که منجر به تنفس از راه دهان و رشد نه چندان کامل دندان، فک و مجاری گوارشی می شود.
۵) رشد ماهیچه های صورت و فک را به حداکثر می رساند؛ مکیدن از سینه نسبت به مکیدن از شیشه شیر تمرین بهتری برای زبان، گونه و عضلات فک کودک است. در نتیجه تمرین این ماهیچه ها، کام سخت و فک بهتر رشد می کند و این امر به ساختار اسکلت صورت کمک می کند تا فضای بیشتری برای سینوس ها و مجاری بینی ایجاد شود.
۶) نیاز مکیدن را در کودک تامین می کند؛ به طور کلی، مکیدن یکی از نیازهای اولیه کودک است، آنها حتی هنگامی که در رحم مادر هستند، نیز مشت خود را می مکند. از آنجایی که مناطقی از مغز که زبان و دهان را کنترل می کنند، بسیار وسیع هستند، سلول های عصبی بیشتری در این قسمت ها متمرکز هستند و موجب می شوند که کودک همه چیز را بمکد. هنگامی که کودک سینه مادر را با فشار می مکد، در حقیقت موجب رشد و تامین نیاز مکیدن در خود می شود.
۷) شیر مادر موجب تقویت هوش کودک می شود؛ پژوهش های مختلف نشان می دهد کودکانی که از سینه مادر شیر می خورند، باهوش تر از کودکانی هستند که شیر خشک می خورند. هرچه مدت شیر خوردن کودک از سینه مادر طولانی تر باشد، در ۸ تا ۹ سالگی از ضریب هوشی بالاتری برخوردار می شوند و در ۱۲ تا ۱۳ سالگی قدرت درک و توانایی حل مساله های ریاضی و عملکرد تحصیلی بالاتری دارند. علت آن ممکن است وجود اسیدهای چرب موجود در شیر مادر باشد که موجب رشد سلول های عصبی کودک می شود.
● برنامه شیر دادن به کودک
اگر مادر مکرر و طولانی مدت شیر دهد، متوجه سیر شدن کودک خواهد شد، زیرا کودک سینه مادر را رها می کند. سعی کنید علائم سیری یا گرسنگی کودک را از روی رفتارش تشخیص دهید. شیر مادر زودهضم است و نوزادی که شیر مادر می خورد، زودتر گرسنه می شود. تعیین زمان شیر دادن به نوزاد کاری است که باید متناسب با اشتها و میل نوزاد به خوردن تنظیم شود. زمانی شیر مادر برای کودک کافی است که:
الف) نیاز به تعویض ۷ الی ۸ بار کهنه (یا پوشک) در طول روز داشته باشد. همچنین تا ۱ الی ۲ ماهگی، نوزادی که شیر مادر می خورد نیاز به روزانه ۲ تا ۳ بار اجابت مزاج دارد. شیر مادر دارای ماده ملین طبیعی است و به همین دلیل نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می شوند، اجابت مزاج شان بیشتر از نوزادانی است که با شیر خشک تغذیه می شوند. مدفوع نوزاد شیر خشکی سفت تر، سیاه تر و دارای بوی نامطبوعی است.
ب) به اندازه کافی رشد کند و وزن بگیرد. نوزادی که از شیر مادر تغذیه می کند، در دو هفته اول سرعت رشد کمتری دارد، ولی پس از این مدت، سرعت افزایش وزن او با نوزادی که با شیر خشک تغذیه می کند، برابر می شود. اضافه وزن بیشتر نوزادان در ماه اول بین ۴۵۰ تا ۷۰۰ گرم است. میزان افزایش قد نوزاد نیز در طول ماه تا ۶ ماهگی حدود ۵/۲ سانتی متر در ماه است. البته لازم به ذکر است که این سرعت رشد، سرعت متوسط و میانگین است و در هر کودکی می تواند متفاوت باشد.
پ) به اندازه کافی بخوابد. سیر شدن کودک و احساس رضایت او پس از تغذیه نیز نشانه دیگری برای پی بردن به کیفیت و کمیت شیر مادر است. اگر نوزاد سینه مادر را خوب می گیرد و صدای بلع او شنیده می شود، جای نگرانی وجود ندارد. نوزادانی که پس از شیر خوردن به خواب می روند، خوب سیر شده اند. اما نوزادانی که پس از شیر خوردن سیر و راضی نیستند، به خواب هم نمی روند و هنوز احساس گرسنگی می کنند.
اگر مادر متوجه شود که کودکش رشد نمی کند و قد نمی کشد و بیشتر اوقات بی حال و خواب آلود است، ممکن است به علت سیر نشدن او باشد. خوب است هنگام شیر دادن به کودک مادر توجه داشته باشد که کودک تمام شیر یک سینه را خورده باشد و آن گاه سینه دیگر را به او بدهد. همچنین شیر دادن در طول شب را هرگز فراموش نکنید. یک کودک تازه متولد شده به شیر شبانه نیاز دارد زیرا هورمون های رشد کودک در طول شب ترشح می شوند و شیر شب موجب رشد جسمانی بهترکودک می شود.
● دوشیدن سینه
مادر می تواند سینه اش را به راحتی با دست (با پمپ دستی یا پمپ برقی) بدوشد. اگر شیر مادر زیاد باشد، دوشیدن آن بسیار راحت است، به ویژه صبح ها که شیر سرریز می کند. در هر نوبت می توان حدود ۱۸۰ تا ۲۵۰ سی سی (حدود یک لیوان) شیر را طی مدت ۲۰ دقیقه از هر دو سینه دوشید. شیر باید در بطری های پاکیزه و ضدعفونی شده نگهداری شود.
در بطری را محکم ببندید و در یخچال بگذارید. شیری که ۲۴ ساعت در یخچال باشد، سالم و مطمئن است، ولی اگر شیری بیش از ۲۴ ساعت در یخچال بماند، بهتر است به کودک داده نشود. همچنین می توان شیر را در فریزر به مدت ۳ ماه نگه داشت (شیر را باید بعد از دوشیدن، فوری در فریزر گذاشت). زمانی که مادر قصد دارد شیر یخ زده اش را به کودک بدهد، باید شیر را از فریزر بیرون آورد و در گرمای اتاق بگذارد تا یخ آن آب شود و آن گاه به کودک بدهد. شیری که از فریزر درآورده اید، دوباره در فریزر نگذارید.
اگر تصمیم دارید بعد از ۳ تا ۴ ماه دوباره سر کار برگردید یا می خواهید فرد دیگری از کودک تان پرستاری کند، می توانید با استفاده از این روش شیر خودتان را بدوشید و در اختیار پرستار کودک بگذارید. البته بهترین روش آن است که کودک، شیر را مستقیم از سینه مادر بخورد، زیرا نوشیدن شیر از بطری برای کودک راحت تر است و ممکن است پس از مدتی کودک، سینه مادر را نگیرد. همچنین، زمانی که کودک از سینه مادرش شیر می خورد، ارتباط جسمی- عاطفی او با مادر نیز برقرار می شود و هر دو طرف احساس صمیمیت و نزدیکی بیشتری نسبت به یکدیگر خواهند کرد.

ماندانا سلحشور

منبع : روزنامه اعتماد