ناجور بالان: Hemiptera

▪ ناجور بالان: Hemiptera
▪ سن گندم: (Eurygaster integrices)(Put)
▪ خانواده: scutelleridae
● شناسایی افت
رنگ عمومی سن گندم قهوه ای و زرد خاکی است که از روشن تا تیره تغییر میکند.به علاوه ,نمونه های به رنگ سیاه ,قرمز,مسی و زرد کهربایی نیز وجود دارد. روی سپر و در حد فاصل ان با پیش گرده , دو لکه کوچک به رنگ روشن دیده می شود. سر حشره مثلثی است که نوک ان به جلو امتداد دارد. از نوک سر دو شیار طولی موازی به طرف سینه امتداد دارد . که به سینه نمی رسد . نزدیک خط فاصل بین سر وسینه ,دو چشم ساده و در گوشه جانبی سر ,دو چشم مرکب دیده می شود .شاخک پنج بندی است که بند پنجم بلند ترین انها و پس از ان بند دوم بلندتر از سایر بندها ست رنگ بند پنجم تیره و بقیه بندها روشن می باشد .این حشره سپر بسیار بزرگ ورشد کرده دارد که تقریبا همه سطح پشتی شکم را می پوشاند. تنها اختلاف در شکل ظاهری حشرات کامل نر و ماده مربوط به قطعات بیرونی دستگاه تناسلی انهاست که در انتها قسمت زیرین شکم واقع است . این قطعه در حشرات نر ساده بوده در حالی که در حشره ماده این قسمت به شش قطعه بزرگ و دو قطعه کوچک تقسیم می شود . تخم کروی و رنگ ان سبز روشن است که بعد از مدتی لکه ای به رنگ قرمز متمایل به نارنجی در زیر پوست تخم اشکار می شود . رنگ پوره سن اول بلا فاصله پس از خروج از تخم سبز بسیار روشن است که پس ازچند ساعت به رنگ سیاه در می اید . از سن دوم به بعد رنگ اصلی پوره ها نمایان میگردد . وجه تمایزپوره ها ازیکدیگر به ویژه در پوره سنین چهار و پنج بسیار بارزتر است بدین معنی که بال از سن چهارم پورگی جوانه میزند ودر سن پنجم مشخص تر می شود
● مناطق انتشار
سن گندم در هر نقطهای از ایران که گندم کشت می شود حضور دارد. در این تعریف تنها یک استثنائ وجود دارد و ان منطقه گرگان و کنبد است که ضمن اینکه دارای کندمکاری متراکمی است این سن در انجا فعالیت نداردو جای این سن را سن دیگری به نام E. Maura اشغال کرده است
سن گندم در نقاط مختلف کشور از تراکم های متفاوتی برخوردار است .در بین مناطق دیم از مناسبترین جاها باید دشت ورامین و در بین مناطق ابی از مناسبترین جاها باید منطقه کرمانشاه را نام برد به عبارت دیگر هر چه شرایط اقلیمی مناطق مختلف از شرایط اقلیمی این دو نقطه فاصله میگیرند از تراکم این افت نیز کاسته می شود . در این تعریف کلی البه استثایی به چشم می خورد.
● گیاهان میزبان سن گندم
سن گندم در ایران به ارقام مختلف گندم ,جو ,چاودار و یولاف حمله کرده و از انها تغذیه می کنند . گذشته از گیاهان فوق سن گندم به گروه وسیعی از گیاهی وحشی از خانواده گندمیان و سایر خانواده های گیاهی در ارتفاعات و دشت های حمله ور شده و از انها نیز تغذیه می کنند.در این راستا این قبیل گیاهان به دو گروه تقسیم می شوند: گروه اول ,گیاهانی که حشرات کامل سن گندم و گاهی پوره های سنین چهار و پنج از انها تغذیه می کنند اما تخمریزی روی انها به ندرت دیده می شود و گروه دوم گیاهانی که سن گندم ضمن تغذیه روی انها تخم ریزی کرده و پوره ها و حشره کامل نسل جدید نیز از انها تغذیه می کند . به عبارت دیگر سن می تواند روی این گیاهان زاد و ولد نماید.
● شیوه و شدت خسارت سن گندم
خسارت سن کندم کمی و کیفی است . سن مادر که اصطلاحا به سن های زمستان گذران اطلاق می شود خسارت خود را منحصرا به صورت کمی وارد می کند در حا لیکه پوره ها و حشرات کتمل نسل جدید هر دو شکل خسارت را وارد می سازند. خسارت کمی سن مادر در سا ل های طغیانی می تواند به صد در صد برسد و این حادثه در ایران به کرات اتفاق افتاده است . در این نوع خسارت سن گندم ضمن حمله به جوانه های ساقه دهنده و خوشه نیز دیده می شود که در مورد اول تمام خوشه سفید ودر مورد دوم ان قسمتی از خوشه که در بالای محل تغذیه قرار دارد سفید می شود. پوره های سن کندم و حشره کامل نسل جدید ضمن تغذیه ازدانه گندم شیری و خمیری انزیمی به داخل دانه تزریق میکنند تا تغذیه از دانه ها برای انها اسان شود . این انزیم باعث تخریب گلوتن دانه گندم شده و خاصیت نانوایی ان را از بین میبرد اگر تعداد این گونه دانه ها به پنج درصد برسد اردی که از این گندم حاصل می شود برای نانوایی مناسب نمی باشد . با توجه به این نکته متوجه ابعاد خسارت کیفی سن گندم می شویم . سن زدگی دانه معمولا با چرو کیدگی انها همراه است . در محل نیش حشره روی ان دیده می شود میزان خسارت کیفی سن کامل نسل جدید بیشتر از پوره سن پنج و خسارت کیفی پوره سن پنج بیشتر از پوره سن چهار است.
زندگی افت:
سن گندم یک نسل در سال دارد و زمستان را به صورت حشره کامل در مکان های زمستان گذرانی که غالبا ارتفاعات هستند می گذراند. زمان حرکت سن گندم پس از پایان زمستان گذرانی به سوی مزارع غلات در نقاط مختلف کشور متفاوت است. در شرایط اب و هوایی ایران زودترین زمان ریزش در بهمن ماه و دیرترین انها در اردیبهشت ماه است. از مناطق گروه اول می توان به جیرفت و کهنوج در استان کرمان و داراب در استان فارس و شهرستان سراوان در استان بلو جستان اشاره نمود که اولین ریزش ها از بهمن ماه اغاز می شود . از مناطق گروه دوم اردبیل و مشگین شهر در استان اردبیل و فریدون در استان اصفهان را نام می بریم که اولین ریزش سن گندم در انها در اردیبهشت ماه است. ریزش سن کندم به مزارع ذر کشت های ابی و دیم تفاوت هایی دارد . در گروهی از دیم زارها مکان های زمستان گذرانی سن گندم و مزارع در هم امیخته اند و مرز مشخصی بین انها وجود ندارد که در انها سن گندم بعد از پایان یافتن زمستان گذرانی نیازی به جا به جایی قابل تو جهی ندارد . در گروه دیگر از دیم زار,فاصله مشخصی بین مزارع و مکان های زمستان گذرانی سن گندم وجود دار د گروه سوم حالتی بینا بین دارد و سن گندم ضمن زمستان گذرانی در مکان های جدا از مزارع و مرتفع تراز انها فاصله چندانی را برای رسیدن به مزارع طی نمی کند .اکثر دیم زارهای کشور در این گروه جای دارند . در نواحی ابی ,مزارع عمدتا با فاصله ای ریاد از مکان های زمستان گذرانی قرار دارند و بنا براین افت مسافت کم و بیش طو لانی را در رفت و برگشت می پیماید . سن گندم در مناطق ابی یک تا سه بار ریزش می کند.هر اندازه ارتفاع پرواز سن گندم بیشتر باشد به همان نسبت افراد ان گروه از سن ها در فاصله های دوردست تری فرود می ایند . سن مادر ,پس از فرود به مزرعه به تغذیه سن های مادر یا سن های زمستان گذران از جوانه های مرکزی ,برگ و ساقه می باشد . هر چه میزان ذخیره غذایی سن در سال قبل بیشتر باشد طول دوره تغذیه جدید و شدت ان کاهش می یابد . مدت زمان تغذیه قبل از جفتگیری و تخمریزی می تواند از یک تا دو هفته تغییر کند.
البته در شرایط نا مساعد این دوره به درازا می کشد به طوری که ممکن است تا بیست روز به طول بیا نجامد.
بارندگی م باد و دمای پایین تخمریزی سن را دچار وقفه می کند . این پدیده از اهمیت فراوانی به زیان سن گندم و به سود گندم برخوردار است. چون در موقع رسیدن گندم سن ها از مرحله رشدی تاخیر یافته ای برخوردار خواهد بود و این بدان معناست که تعداد زیادی از پوره ها پس از برداشت گندم در مزرعه باقی مانده و از بین خواهند رفت . تخمگذاری حشره کامل ماده در هر قسمتی از گیاه میزبان ,به جز قسمت های زیر زمینی ان می تواند صورت گیردتخم ریزی سن گندم روی کلوخ ها و سنگ ها نیز انجام می شود.
● گیاهان میزبان سن گندم.
سن گندم در ایران به ارقام مختلف گندم ,جو,چاودار و یولاف حمله کرده واز انها تغذیه می کند. گذشته از گیاهان فوق سن گندم به گروه وسیعی از گیاهان وحشی خانواده گندمیان وسایر خانوادهای گیاهی در ارتفاعات ودشت ها حمله ور شده و از انها نیز تغذیه می کند. در این راستا این قبیل گیاهان به دو گروه تقسیم می شوند. گروه اول ,گیاهانی که حشرات کامل سن گندم و گهگاه پوره ها ی سنین چهار وپنج از انها تغذیه می کنند اما تخمریزی روی انها به ندرت دیده از انها تغذیه می کنند اما تخمریزی روی انها به ندرت دیده می شود و گروه دوم گیاهانی که سن گندم ضمن تغذیه روی انها تخمریزی کرده و پوره ها وحشره کامل نسل جدید نیز از انها تغذیه می کنند . به عبارت دیگر سن می تواند روی این گیاهان زاد و ولد نماید.

متین اصفهانی