جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا

استراتژی امنیت ملی ایران در روند جهانی شدن


استراتژی امنیت ملی ایران در روند جهانی شدن
جهانی شدن بحثی چند بعدی است كه یكی از عمده ترین ابعاد آن شكل و ماهیتی است كه از نظام بین المللی عرضه می كند و بر این باور است كه محیط جدیدی در سطح جهانی بوجود آمده است و همه اجزاء نظام بین الملل متأثر از این محیط هستند. باید در نظر داشت كه محیط بین الملل یكی از اصولی ترین متغیرهای تعیین كننده امنیت ملی دولت- ملتها می باشند. در حقیقت تعامل متقابل بین سه محیط امنیتی یعنی محیط داخلی محیط منطقه ای و محیط بین المللی وضعیت نهایی امنیت یك دولت را تعیین می كند.
اگر از دیدگاه فوق به امنیت ملی و استراتژی امنیت ملی ایران نگاه كنیم پرسشهای عمده زیر مطرح می گردد.
۱) جهانی شدن چگونه محیط امنیت جهانی رادستخوش تحول نموده است؟
۲) جهانی شدن با ویژگیهای امنیتی چه تأثیراتی را بر امنیت ملی و استراتژی امنیت ملی ایران دارد؟
در پاسخ به سؤال اول باید گفت بحث جهانی شدن كه نقل محافل روابط بین الملل شده و نظریه پردازان و دست اندركاران بطور مداوم درباره آن سخن می گویند. این بحث (جهانی شدن) در ذات خود كم و بیش بحث مبهمی است و علت ابهام آن این است كه مفهوم یكسانی ارائه نشده است و در یك جمعبندی اجمالی سه تعریف درباره آن قابل تشخیص است.
دسته اول آنرا یك طراحی غربی می دانند و جهانی شدن را با غربی شدن یكی میدانند حتی بعضی نیز آنرا با آمریكایی شدن یكی میدانند.
دسته دوم جهانی شدن را یك پروژه از پیش تعیین شده می دانند كه چندی است شروع شده و سیرتحول را بصورت خودكار می گذراند.
دسته سوم بجای كلی گرایی درباره جهانی شدن آنرا شكل تجزیه شده نگریسته و به جداسازی ابعاد فرهنگی، سیاسی و اقتصادی می پردازند.
● جهانی شدن امنیت ملی و استراتژی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران:
در حول مبحث ذكر شده سه موضوع عمده قابل طرح است اول آنكه در محیط امنیت خارجی ایران در عصر جهانی شدن هم چنان متأثر از اصلی ترین متغیر سنتی در امنیت خارجی یعنی ماهیت همسایگان و بین المللی بدون محیط پیرامونی سرزمینی ایران می باشد و از این جهت جهانی شدن در محیط امنیت بین المللی تأثیر چندانی در سرنوشت امنیت خارجی ایران نداشته است. پایدارترین عنصر در امنیت خارجی ایران طی قرون گذشته جغرافیای این مرز و بوم بوده است، جغرافیای خاص ایران از یك سو ایران را مركز توجه مناطق مشخص و منفك از پیرامون خود كرده است و از سوی دیگر عملا از نظر جغرافیایی به هیچ یك از محیط های پیرامونی خود تعلق كامل ندارد هم چنان پایدار است.
محیط امنیت بین الملل با محیط امنیت داخلی و واحدهای سیاسی در تعامل است و اصولا در پرتو این تعامل دولتها به طرح ریزی استراتژی امنیت ملی خود مبادرت می ورزند از آنجا كه در فرایند جهانی شدن به دلیل فروریختن مرزهای داخلی و بین المللی مرزهای حائل پیشین محیط امنیتی داخل و بین الملل نیز تا حد زیادی از بین رفته است از این رو جریانات و نیروهای خارجی به طور دائم در تماس و تعامل با جریانات داخلی هستند.
در یك محیط روبه جهانی شده بسیاری از مسائل می توانند یك موضوع امنیتی قلمداد شوند.
از موضوعات زیست محیطی گرفته تا تبلیغات رسانه های خارجی و شبكه های ماهواره ای و سایتهای اینترنتی در چنین محیطی ما باكثرت مفاهیم و موضوعات امنیتی مواجه هستیم و استراتژی امنیتی دولتها بایستی در برگیرنده بسیاری از موضوعات امنیتی و نیز مرتبط به یكدیگر و جدایی ناپذیر باشد كه قبلا از شمول آن خارج بوده در چنین محیطی قدرتهای بزرگ نیز قادر به دستیابی به امنیت مطلق نیستند.
موضوع دیگر اینكه اگر در گذشته بین امنیت داخلی و امنیت خارجی تا حدودی می توانستیم تمایز قائل شویم در شرایط حاضر به دلیل فرآیند جهانی شدن چنین تمایزی ممكن نیست. درگذشته بین امنیت داخلی یعنی براندازی و چالش از جانب گروه هایی كه اقتدار دولت را نپذیرفته اند.
امنیت خارجی نیز تهدید دولت های دیگر معنی می شد كه هر كدام عاملین خاص خود را داشتند این تمایز در حال حاضر از بین رفته است.
جهانی شدن به خودی خود برای امنیت ملی همه كشورها به ویژه كشورهای جهان سومی در حال توسعه (از جمله ایران) تهدید محسوب می شود نه فرصت . جهانی شدن زمانی می تواند به فرصت تبدیل شود كه كشور ما یك استراتژی امنیتی فعالانه و نه منفعلانه را طرح ریزی كرده و به اجرا گذارد لذا ایران در این شرایط باید ضمن درك درست واقعیات امنیتی سیستم بین الملل یك استراتژی امنیتی فعالانه ای را به اجرا گذارد تا از تحمیل ملزومات امنیتی جهانی شدن رها شود و اجرای یك استراتژی امنیتی مطلوب در گرو تعامل و همكاری است نه تنش و تعارض.
▪ جهانی شدن در چند مقوله كه عبارتند از:
۱) باز تعریف هویت
۲) گسترش لیبرال دمكراسی
۳) لیبرالیسم اقتصادی یا نئولیبرالیسم .
می تواند برای ایران هم تهدید امنیتی و هم فرصت امنیتی تلقی شود.
● باز تعریف هویت:
هویت جهانی شدن حوزه های داخلی و بین المللی را به یكدیگر پیوند زده و عنصر و جریانات و فرایندهای خارجی دائم در حال ریزش به درون مرزها بوده و با آن در تعامل هستند در سایه این تعامل ممكن است تهدیدهای جدیدی بر امنیت جمهوری اسلامی تعریف شود به عبارتی پیوند حوزه های داخلی و خارجی برخی موضوعات را در دستور كار امنیتی قرار می دهد كه قبلا یا خارج از آن استوار بوده یا بسیار كمرنگ مطرح می شدند.
جهانی شدن بر ظهور و بروز هویت ها و گسترش آنها تاثیر می گذارد و در عین حال كه موجب اتحاد و نزدیكی بیشتر میان هویت های مشترك می شود تنش و تخاصم و واگرایی را نیز میان جوامع افزایش می دهد و یك نوع تاثیر دوگانه به جای می گذارد كه می توان آنرا در عبارت واهم گرایی بیان نمود یعنی از یك سو در جهت واگرایی و از سوی دیگر در جهت همگرایی عمل می كند.
ایران كه از قومیتها و ملیتهای مختلف تشكیل شده در شرایط جهانی شدن و بپاخواستن خرده هویتها از جمله كشورهایی است كه در معرض این بحران و تهدید امنیتی قرار دارد در حال حاضر بحران سیاسی كنونی كشور و مشكلات اقتصادی می تواند تقویت كننده و تسریع كننده قومیت گرایی باشند ایران در شرایطی می تواند این تهدید امنیتی را به فرصت امنیتی تبدیل كند كه اولا روابط خارجی خود را با همسایگان به گونه ای سامان دهد كه مداخلات آنها را به حداقل برساند ثانیا در داخل نیز شرایط مناسبی فراهم آورده كه هیچ قومی احساس نكند نسبت به حقوق آن (سیاسی، اقتصادی، فرهنگی) اعمال تبعیض می شود.
● گسترش ارزشها و اصول دمكراسی:
قدرت فزاینده جهانی شدن آنچنان رو به گسترش است كه حتی ممكن است تهدیدی برای قدرتهای بزرگ باشد لذا در تهدید بودن آن برای قدرت های كوچك و متوسط كه ایران هم جزء یكی از آنها می باشد نباید شك كرد. لذا ارزش سیاسی ایران شدیدا تحت تاثیر آماج طبیعی آن ارزشها و اصول قرار داردمقاومت منفعلانه در برابر آن تبدیل به تهدید امنیتی می گردد بهترین راه حل جهت تبدیل آن به فرصت مستلزم دمكراتیك كردن جامعه از طریق اخذ اصول مثبت فرهنگ رویه دمكراسی مثل آزادی بیان، حقوق بشر، مشاركت سیاسی، مسئولیت پاسخگویی به نخبگان و... از این طریق تهدید امنیتی تبدیل به فرصت امنیتی می شود.
● اقتصاد (لیبرالیسم اقتصادی):
جهانی شدن اقتصاد همراه با دیگر تحولات جهانی و منطقه ای فضای خاصی را برای قدرتهای منطقه ای از جمله ایران فراهم آورده است جهانی شدن اقتصاد را نباید از دیگر پدیده ها و بازشدن فضاها جدا كرد و نمونه های گوناگونی از توان بازیگری قدرتهای منطقه ای از جمله ایران طی چند سال گذشته فرصت منطقه ای خاصی را برای ایران فراهم آورده است.
همطراز سیاسی جهانی شدن ارزشهای لیبرال، دمكراسی، لیبرالیسم اقتصادی می باشند. ویژگی امنیتی جهانی شدن اقتصاد، با وجه نئولیبرالیسم در توان یا عدم توان ارتقاء اقتصادی و رفاه نهفته است با توجه به اینكه در عصر حاضر رفاه شهروندان به هدف اصلی حكومت ها تبدیل شده لذا مشروعیت آنها نیز تا اندازه ای به كارآمدی آنها در این زمینه وابسته است در صورتی كه جمهوری اسلامی ایران نتواند به طور فعالانه وارد عرصه جهانی شدن اقتصاد شود در تامین رفاه و توسعه كشور با مشكل مواجه خواهد شد، باید نخبگان سیاسی كشور توجه داشته باشند كه در شرایط حاضر یكی از پایه های مهم امنیت رفاه و توسعه است كشوری كه در آن شكاف زیاد بین فقیر و غنی وجود دارد به هیچ وجه امنیت نخواهد داشت.
● نتیجه:
جهانی شدن همه ابعاد حیات سیاسی دولت های ملی را تحت تأثیر قرارداده كه یكی از این ابعاد مهم امنیت ملی است. در فرایند جهانی شدن به علت تعامل دائمی سطوح داخلی، بین المللی، جریان خارجی و داخلی از یكدیگر تاثیر می پذیرند. محیط امنیت بین الملل در فرایند جهانی شدن از كثرت و گسترش و مفهوم امنیتی برخوردار بوده كه این گسترش مفهوم، توأمان فرصت ها و تهدیدهای تازه ای را در برابر دولت ها بوجود آورده است امروزه امنیت از جنبه صرف نظامی خارج شده و موضوعات مختلف امنیتی از زیست محیطی گرفته تا مسائل مربوط به تسلیحات هسته ای در پیوند با یكدیگر مطرح می شوند اگر دولت ها به طور منفعلانه با جریانات و نیروهای امنیتی و خارجی برخورد نمایند چالشها را تشدید خواهند كرد بنابراین تهدیدهای امنیتی آنها نیز دوچندان خواهد شد ولی در صورتی كه به صورت فعالانه با آنها مواجه شوند تهدیدهای امنیتی به فرصت های امنیتی تبدیل می شوند.
در فرایند جهانی شدن به عنوان یك متغیر مستقل، تهدیدها و فرصت هایی برای امنیت جمهوری اسلامی ایران متصور هستند كه عبارتند از: تجدید هویت (هویتهای قومی)؛ گسترش اصول و ارزشهای دمكراسی؛ گسترش اقتصاد بازار و گسترش تسلیحات هسته ای.
خیزش هویت های قومی كه متاثر از جهانی شدن است می تواند تهدیدی برای امنیت ایران باشد، چرا كه ایران از ملیتها و قومیتهای مختلف تشكیل شده زمانی می تواند به فرصت امنیتی تبدیل شود كه در سیاست قومی نظام تكثرگرایی قومی حاكم بوده و گروه های قومی و ملیت احساس تبعیض در حقوق اجتماعی و سیاسی خود نمایند.
ساخت نظام سیاسی آنهم به صورت تلفیق دین و حكومت یك نظام سیاسی كاملاً متمایز با نظامهای سیاسی دیگر دنیا است به همین دلیل جهانی شدن كه در وجه سیاسی عمدتاً همان جهانی شدن لیبرال دمكراسی است تهدیدی برای ساخت نظام جمهوری اسلامی تلقی می شود این تهدید زمانی می تواند به فرصت امنیتی تبدیل شود كه ضمن دریافت وجوه مثبت دمكراسی، رابطه دین و سیاست و حكومت بنحوی تنظیم شود كه موجب افزایش كارآمدی نظام در عرصه داخلی و خارجی شود.
اصغر مینایی
منابع و مأخذ
مجتهدزاده- پرویز، ۱۳۷۹ دیدگاههای ژئوپلیتیكی و واقعیت های ایران- نشر نی
مجتهدزاده- پرویز، جغرافیای سیاسی و سیاست جغرافیایی
هانتینگتون، ساموئل، ۱۳۷۳، موج سوم دموكراسی ترجمه احمد شهسا تهران انتشارات علمی فرهنگی
والراشتاین، امانوئل، ۱۳۷۷، سیاست و فرهنگ در نظام متحول جهانی، ترجمه پیروز ایزدی نشر نی
شهروز، ابراهیمی. بازنگری در رئالیسم پس از جنگ سرد، اطلاعات سیاسی اقتصادی بهمن و اسفند ۱۳۸۰ ص ۱۵۳
شهروز، ابراهیمی. تحول مفهوم امنیت ملی- از امنیت ملی تا امنیت جهانی، سیاست دفاعی تابستان ۱۳۷۹ ص ۱۲۰
تاجیك، محمدرضا. قدرت و امنیت در عصر پسامدرنیسم، گفتمان، بهار ۱۳۷۷ ص ۱۱۷
منبع : روزنامه کیهان


همچنین مشاهده کنید