فردای گریزناپذیر مطبوعات

گزارشی از نشست «ژورنالیسم چندرسانه‌ای؛ چشم‌انداز مشترك».
از سال۱۶۵۳ میلادی كه نخستین روزنامه خبری جهان به نام گازتا در ونیز ایتالیا منتشر شد تا امروز كه بیش از سه قرن و نیم از آن تاریخ می‌گذرد، ساختار و قالب اصلی روزنامه‌ها همچنان ثابت مانده است. اما تحولات پرشتاب دو دهه اخیر در عرصه فناوری اطلاعات می‌رود كه این ساختار را به كلی دیگرگونه كند.
با آنكه از شروع روزنامه‌نگاری اینترنتی با نسخه الكترونیكی واشنگتن پست تنها ۱۵سال سپری شده است به نظر می‌رسد كه روزنامه‌نگاری اینترنتی و چند رسانه‌ای به زودی عرصه را به روزنامه‌نگاری كاغذی كاملاً تنگ خواهد كرد.
روزنامه‌نگاری چند رسانه‌ای به قول دكتر نمك دوست اجتناب‌ناپذیر است و اگر ما خود را با این تحولات همگام نكنیم، شاید دیگر حرفی برای گفتن در عرصه روزنامه و روزنامه‌نگاری نداشته باشیم.
این سخن اغراق‌آمیز نیست. روزنامه‌نگاری چند رسانه‌ای با بهره‌گیری از جدیدترین تحولات عرصه فناوری اطلاعات به سرعت پیش می‌رود و خود، بسترهای مورد نیاز خود را می‌یابد. فراهم آوردن تجربه‌های دانشی، ‌اجتماعی و فنی روزنامه‌نگاری چند رسانه‌ای از ضرورت‌های حیاتی و گریزناپذیر روزنامه‌نگاری است.
شاید همین ضرورت‌ها مركز آموزش همشهری را واداشت كه هفته پیش نشستی با موضوع «ژورنالیسم چندرسانه‌ای؛ ‌چشم‌انداز مشترك» برگزار كند. در این نشست كه در باشگاه وبلاگ‌نویسان تهران برگزار شد، استادان عرصه ارتباطات و روزنامه‌نگاران دیدگاه‌ها و نقطه نظرات خود را ارائه كردند.
دكتر محمدعطاران عضو هیات علمی دانشگاه تربیت معلم و سردبیر نشریه آموزش «مدرسه فردا» با اشاره به تحولات عرصه فناوری رو ز و اطلاعات گفت: «در دنیای جدید ما داریم وارد فرهنگ بصری می‌شویم. از دنیای چاپ به دنیای ایماج‌ها منتقل می‌شویم. در مقابل این تحول دو رویكرد وجود دارد؛ رویكردی كه معتقد است فرهنگ مكتوب به دلیل داشتن امكان بازخوانی به تفكر انتقادی كمك می‌كند.
این رویكرد به تحولات جدید نگاهی منفی دارد. رویكرد دیگر این است كه ما باید خود را با این تحولات سازگار كنیم چرا كه دیر یا زود ما را با این تحولات سازگار خواهند كرد.»
او سپس به تفاوت فرهنگ آموزشی و نظام یاددهی– یادگیری ایران و شرق با غرب اشاره كرد و گفت: «مطالعه‌ای كه در بین دانشجویان ایرانی دانشگاه‌های انگلستان صورت گرفته است نشان می‌دهد كه دانشجویان ایرانی در حفظ جزئیات بسیار كوشا هستند ولی در جاهایی كه قرار است بپرسند، گفت‌وگو و بحث كنند، ضعیف هستند و جسارت آن را ندارند. این خصوصیت عمومی دانشجویان آسیایی در مقایسه با غربی‌هاست. مطالعه دیگر نشان می‌دهد كه دانش‌آموزان ایرانی به یادگیری گروهی راغب نیستند، اهل نوشتن نیستند و بیشتر گفتاری‌اند.»
عطاران افزود: «بخشی از ژورنالیسم چند رسانه‌ای می‌تواند با فرهنگ یادگیری- یاددهی ما همخوانی داشته باشد. با آن بخش از فرهنگ ما كه گفتاری و نه نوشتاری است، همخوانی دارد. شاید به نوعی بتواند مخاطب ایرانی را به دلیل همین گفتاری–شنیداری بودن جلب كند. از سوی دیگر می‌تواند بخش دیگری را كه ضعیف است یعنی بحث و تبادل نظر را متحول كند.
در وبلاگ‌ها، یادداشت‌های كوتاه اینترنتی عنصر گفت‌وگو، نقد كردن و نقد شدن و تبادل نظر انجام می‌گیرد كه این عنصر در آموزش و پرورش ما مغفول است و به نوعی این غفلت در عرصه چند رسانه‌ای جبران می‌شود. یعنی اگر در فرهنگ حاكم بر‌آموزش و پرورش ایران عناصری را حاكم بدانید برخی از این عناصر قدرت آن را دارند كه مخاطب ژورنالیسم چند رسانه‌ای را جلب كنند. برخی از عناصر ژورنالیسم چند رسانه‌ای نیز می‌‌تواند بخشی از این فرهنگ حاكم را كه مورد انتقاد است، متحول بكند.»
در این نشست، دكتر علی صباغیان عضو تحریریه همشهری آنلاین، به ویژگی‌های بسته مولتی مدیا اشاره كرد و گفت: «مولتی مدیا استفاده از بیش از یك رسانه برای ارائه خبر و گزارش رویدادهاست. در واقع یك بسته مولتی مدیا ادغام بیش از یك رسانه برای خبر و گزارش همراه با تعامل با مخاطب است. در بسته مولتی مدیا همچنین باید ارتباط منطقی بین چند رسانه برقرار باشد.»
وی اثرگذاری بیشتر، فراهم آوردن امكان انتخاب برای مخاطب، ایجاد مخاطبان جدید و ایجاد فضای بیشتر برای انتشار اطلاعات را از اهداف چندرسانه‌‌ای‌ها خواند و گفت: «روزنامه‌نگاری مولتی مدیا چه در عرصه عمل، چه در حوزه پژوهش و آموزش به سرعت پیشرفت می‌كند و گسترش می‌یابد. رادیوها با افزودن سایت و تصویر، تلویزیون‌ها با افزودن سایت و متن، خبرگزاری‌ها با استفاده از فیلم و سایت به سمت چند رسانه‌ای بودن حركت می‌كنند. روزنامه‌هایی كه در عرصه اینترنت فعالیت می‌كنند به سرعت ساختار سایت خود را تغییر می‌دهند تا بتوانند با تحولات عرصه چند رسانه‌ای همگام شوند. برای مثال روزنامه لوموند پی‌درپی ساختار خود را عوض كرده است كه بتواند از امكانات مولتی مدیا استفاده كند. روزنامه واشنگتن پست هم به سمت مولتی مدیا رفته است و اكنون در سایت خود فیلم قرار داده است. اكنون روزنامه لوموند سایتش مستقل از خود روزنامه شده است. روزنامه و سایت هركدام مخاطبان جداگانه دارند و مطالب سایت هر ۲۰دقیقه نو می‌شود.»
وی همچنین به تحولات مولتی مدیا در عرصه علمی اشاره كرد و گفت: «برخلاف خیلی چیزها كه اول علمی می‌شود و بعد آن را به عرصه عمل می‌آورند، ادبیات مولتی مدیا از عرصه عمل آمده است. ابتدا در عرصه عمل بوده و بعد ادبیات مرتبط علمی ایجاد شده است. اكنون برخی از دانشگاه‌ها واحد مولتی‌مدیا را در برنامه درسی‌شان وارد كرده‌اند. حتی در برخی از دانشگاه‌ها فراتر رفته‌اند و الان مولتی‌مدیا به عنوان رشته در این دانشگاه‌ها تدریس می‌شود.»
صباغیان تعامل با مخاطب را از مهمترین ویژگی‌های بسته مولتی‌مدیا دانست و از نظرسنجی، تست، پرسشنامه، پست الكترونیكی، مباحثه و كامنت و چت به عنوان ابزارهای این تعامل یاد كرد.
او همچنین به مشكلات روزنامه‌نگاری چند رسانه‌ای در ایران اشاره كرد و گفت: «اگر بخواهیم مولتی مدیا را گسترش دهیم باید ابتدا زیرساخت‌های قوی ارتباطی فراهم باشد. فرض كنید اگر سرعت اینترنت كم باشد، اساساً گذاشتن فیلم‌ بی‌فایده است و روی مخاطب تاثیر منفی خواهد گذاشت.»
در ادامه همایش،‌ حسن عابدینی مدیر كل خبر شبكه العالم پیرامون تفاوت خبرنگاری مكتوب و تلویزیونی صحبت كرد و به كمبود استادان حوزه آموزش چند رسانه‌ای در ایران اشاره كرد.
در این همایش همچنین برمك بهره‌مند ، روزنامه‌نگار، تكراری نبودن محتوا را از نكات مهم روزنامه‌نگاری چندرسانه‌ای دانست و گفت: «بسته مولتی مدیا مثل سفره‌ای است كه می‌خواهیم رویش شام پهن كنیم، طبیعی است كه هر كدام از اجزای غذا را در ظرف مخصوص خودش استفاده می‌كنیم.
در بسته مولتی مدیا ابزاری كه استفاده می‌كنیم محتوایش نباید تكراری باشد. باید بدانیم كدام ابزار، برای چه كاری و ‌برای بیان چه چیزی استفاده می‌شود. متن نوشته شده عموماً برای روایت اصلی داستان خبری استفاده می‌شود. دلیلی ندارد كه متنی را كه نوشته شده است، دوباره بخوانیم و به صورت فایل صوتی ارائه دهیم. روزنامه‌نگاری كه در عرصه چندرسانه‌ای كار می‌كند، باید در تدوین مطلب از تمامی ابزارها به طور متناسب استفاده كند.»
آخرین سخنران نشست «ژورنالیسم چندرسانه‌ای؛ چشم‌انداز مشترك» مرتضی مجدفر روزنامه‌نگارو كارشناس مدیریت آموزشی بود. او موضوع سخنرانی خود را به بررسی نخستین تجربه ناكام روزنامه‌نگاری چندرسانه‌ای در عرصه مطبوعات ویژه كودكان و نوجوانان و علل شكست این طرح اختصاص داده بود كه در قالب یك مطالعه موردی ارائه شد.
طرح نخستین نشریه چندرسانه‌ای كودك و نوجوان در آذرماه سال ۱۳۸۳ از سوی مجله رشد دانش‌آموز كه از نشریات دفتر انتشارات كمك‌آموزشی وزارت آموزش و پرورش است، به اجرا درآمد. نسخه الكترونیكی این نشریه كه با داشتن تیراژ یك میلیون نسخه در پیشینه خود ركورددار نشریات ویژه كودكان و نوجوانان در عرصه نسخه كاغذی است، در قالب CD به صورت مولتی‌مدیا و در تیراژ ۲۰هزار نسخه تهیه و توزیع شد. اما این اولین و آخرین نسخه چندرسانه‌ای ماهنامه رشد دانش‌آموز بود.
مجدفر مهمترین علل شكست طرح را عوامل زیر می‌داند:
۱ ) مجله الكترونیكی در ساختار رسمی آموزش و پرورش در كنار مجله‌ای با پیشینه انتشار ۴۰ساله آغاز به كار كرد. ادغام و تطبیق این ساختار ۴۰ساله برای مجله‌ای نوپا با ساختاری كاملاً متفاوت سبب ناهماهنگی و هرز رفت زمان شد. تطبیق این نسخه مولتی مدیا با استانداردهای نوشته و گاه نانوشته نشریات رشد بخش زیادی از زمان را هدر می‌داد و نسخه الكترونیكی امكان انتشار در موعد مقرر را از دست می‌داد.
۲ ) محدودیت زمانی تولید مجله برای شركت تولیدكننده قابل فهم نبود. با این تلقی، امكان اینكه نسخه الكترونیكی همراه نسخه كاغذی باشد عملاً ناممكن می‌شد.
۳ ) ساختار نسخه الكترونیكی بر مبنای ساختار كاغذی و متناسب با آن بود. زیرساخت‌ها و متخصصان ویژه بخش الكترونیكی در مجله وجود نداشت. در واقع این نسخه، طفیلی نسخه كاغذی مجله بود.
۴ ) نویسندگان و تولیدكنندگان، تفكر مبتنی بر مولتی مدیا نداشتند و بیشتر تكست و تصویر را مدنظر داشتند تا امكانات و ابزارهای دیگری چون صوت و فیلم. مجدفر پیشنهاد كرد كه اگر قرار است این طرح در آموزش و پرورش ادامه یابد، قبل از شروع كار، موانع كار ژورنالیستی چندرسانه‌ای، معیارها و استانداردها مشخص شود، زیرساخت‌های لازم فراهم شود و تفكر مبتنی بر چندرسانه‌ای در میان نویسندگان و تولیدكنندگان این مجله حاكم باشد. خاطرنشان می‌شود كه در این همایش دكتر یونس شكرخواه سردبیر همشهری آنلاین كه از او به عنوان پدر روزنامه‌نگاری آنلاین یاد می‌كنند و نیز دكتر حسین انتظامی سردبیر روزنامه همشهری نیز حضور داشتند.

امید نیایش

منبع : روزنامه همشهری