بیماران،‌جوان‌تر شده‌اند

ـ آقای دكتر ماندگار، شما یكی از جراحان معروف قلب و عروق ‌ایران و مورد اعتماد و علاقه مردم هستید و نام شما در ذهن اغلب مردم كشور ما ماندگار است. با توجه به علاقه شما به برنامه‌های پیشگیری از بیماری‌های قلبی و عروقی و تلاش‌هایی كه می‌دانم در‌این عرصه انجام می‌دهید می‌خواهم بدانم چطور به عنوان یك جراح قلب به برنامه‌های پیشگیری علاقه‌مند هستید؟
من هر بار كه جراحی می‌كنم ذهنم به‌این مشغول است كه‌این بیمار می‌توانست با رعایت نكاتی نیاز به جراحی نداشته باشد و یا دیرتر گرفتار مشكل شود. از آنجا كه بیمارانم در ۱۰ سال اخیر جوان‌تر شده‌اند، فكر می‌كنم و اعتقاد دارم كه باید در جامعه كارهایی برای جلوگیری از‌این شیوع صورت داد.
ـ ما در جامعه‌ای زندگی می‌كنیم كه در مرحله گذار اپیدمیولوژیك است یعنی در حال مبارزه و كنترل بیماری‌های عفونی و واگیردار هستیم و در‌این عرصه موفقیت‌هایی هم نصیب‌مان شده است ولی به شدت در معرض ابتلا به بیماری‌های غیرواگیر و به‌خصوص بیماری‌های قلبی و عروقی هستیم. به نظر شما دلیل‌این اپیدمی چیست؟
همان‌طور كه گفتید، ما با سرعت بیشتری در معرض‌ این گذار قرار گرفتیم یعنی كشورهای توسعه یافته تقریبا كمبودها را پشت سر گذاشته بودند كه دچار معضل اضافه‌خواری و بی‌تحركی شدند ولی كشورهای در حال توسعه هنوز مشكلات خود را در عرصه كمبود ‌این مواد غذایی حل نكرده، وارد‌ این چرخه شده‌اند. راهی را كه دنیای توسعه یافته در ۱۵۰ سال پیمود، ما در عرض ۲۵ سال طی كردیم و چاقی و بیماری‌هایی مثل دیابت، افزایش فشار خون سكته‌های قلبی و مغزی به سرعت گسترش یافت.
شواهد نشان می‌دهد كه روند بیماری‌های قلبی عروقی در كشور رو به افزایش است و متاسفانه سن ابتلا هم پایین‌تر از دهه‌های گذشته است. ‌این روند باید مسوولان و علاقه‌مندان به سلامت جامعه را به فكر چاره‌جویی بیندازد. همه می‌دانیم كه عوامل خطر چه هستند. باید‌این عوامل را خوب شناخت و در جهت‌ایجاد فضایی سالم‌تر، كوشش نمود. برای مثال، اگر تغذیه نامناسب، بی‌تحركی، استرس و دخانیات از عوامل مهم همه بیماری‌های غیرواگیر‌دار هستند، باید راهكارهایی را كه تقویت‌كننده تغذیه مناسب است یا موجب كاهش استرس‌ها می‌شود، انتخاب و برنامه‌ علمیاتی را برای هركدام از عوامل خطر تدوین و اجرا كرد.
ـ به نظر شما كدام‌یك از عوامل خطر باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد؟
عوامل خطر بیماری‌های غیرواگیر دو دسته‌اند. دسته‌ای كه تقریبا تغییر آنها مشكل است مانند جنس و سابقه فامیلی. چون اطلاعات موجود می‌گویند مردان بیش از زنان در معرض خطر هستند. اگرچه در حال حاضر اطلاعات و بررسی‌‌های جدید نقش جنس را كمتر از گذشته به‌ حساب می‌آورد ولی سابقه فامیلی بسیار مهم است. دسته دوم، عواملی كه می‌توان راحت‌تر آنها را تعدیل كرد. نگاه جامع به تغذیه مردم در خانه و در محل كار، در رستوران‌ها و خصوصا در فست فود‌ها كه قشر جوان جامعه بیشتر مشتری آنها هستند، نوع غذای تولیدی صنایع غذایی كه باید سمت و سوی نوینی به طرف غذاهای كم كالری، كم نمك، كم چرب بگیرد، نوع روغن مصرفی كه در چند ماه گذشته در صفحه زیر ذره بین سلامت خوب به آن پرداخته‌اید، می‌باشد. میزان دانش تغذیه‌ای مردم و میزان فعالیت‌های بدنی بسیار مهم‌اند؛ تعادل بین آنچه می‌خوریم و آنچه می‌سوزانیم. تقریبا تمام كشورهایی كه به برنامه پیشگیری توجه دارند، كار روی تغذیه مناسب و تشویق به زندگی پرتحرك را به عنوان راهكارهای اصلی می‌شناسند و برنامه‌های به‌این منظور در دست اجرا دارند.
كنترل دخانیات، ممنوع‌ كردن تبلیغ برای آن و درج عبارات هشدار‌دهنده روی پاكت سیگار از اقداماتی است كه انجام شده است ولی باید جامعه شناسان و متخصصان روان‌شناسی جامعه برای گروه جوان جامعه كه از دود چه سیگار و چه قلیان به عنوان تفریح استفاده می‌كنند راهكار اجرایی ارایه دهند. مدیریت جامعه باید به كاهش استرس برای داشتن جامعه‌ای سالم تاكید داشته باشد در تمام مكان‌های آموزشی باید شیوه‌های زندگی سالم ومهارت‌های كنترل خشم و استرس رابه كودكان و جوانان بیاموزند.
ـ آیا عوامل فامیلی بایددر برنامه‌های پیشگیرانه مد نظر باشند؟
به نظر من، هر دو دسته عوامل باید مورد توجه باشند. سابقه فامیلی بسیار مهم است. نوجوانی كه به دلیل سابقه فامیلی در معرض خطر بیشتری است، اگر از ابتدای جوانی مراقب تغذیه و فیزیك بدنی خود باشد و خود را از عوامل دیگر مانند سیگار آلودگی هوا و استرس‌ها حفظ كند، امكان ابتلای خود را به تاخیر می‌اندازد. ما موارد بسیاری از‌این بیماری‌ها را داریم كه نسل به نسل سن ابتلا پایین آمده است. به طور مثال، پدربزرگ در ۶۰ سالگی مبتلا به دیابت شده، پسر او در سن ۴۸ سالگی و نوه‌اش در سن ۳۵ سالگی یعنی عوامل خطر موجود در محیط، سن ابتلا را پایین می‌آورد.
بنابراین برنامه‌‌های پیشگیری باید به جای پرداختن وتوجه داشتن به سنین بالا، به دوران كودكی و حتی جنینی توجه كند. نگاه پییشگیرانه از بیماری‌های غیرواگیر باید از دوران جنینی شروع شود. تحقیقات ثابت كرده است زنانی كه در دوران بارداری از روغن‌های غیراشباع (مایع) استفاده كرده‌اند و تغذیه مناسب و متعادلی داشته‌اند و نوزادان‌شان را با شیر خود تغذیه كرده‌اند، در بزرگسالی كمتر به‌این بیماری‌ها مبتلا می‌شوند. نوع روغن و اسیدهای چرب مورد مصرفی مادر كه ذخیره چربی بدن او را می‌سازد، در‌تركیب شیر او نقش دارد. علاوه بر‌این، دوران كودكی و نوجوانی زمانی است كه ذایقه شكل می‌گیرد و‌این فرصت مناسبی است برای‌ اینكه كوكا‌ن‌ خود را با غذای سالم‌تر آشنا و ذایقه آنها را پذیرای غذاهای سالم كنیم.
ـ شما درحقیقت توجه به پیشگیری از زمان تولد را مهم می‌شمارید ولی واقعا در آن دوران به جز تغییر و تصحیح تغذیه مادر، چه كارهایی می‌توان انجام داد؟
نوع تغذیه مادر خصوصا مصرف اسید‌های چرب امگا ۳ و مصرف نكردن چربی‌های جامد مهم‌اند اگر نوزاد در خانواده‌ای به‌دنیا بیاید كه والدین مادر یا پدر در سن كمتر از ۵۰ سال مبتلا به بیماری قلبی، افزایش فشار خون و سكته شده باشند، احتیاط بیشتری را به والدین توصیه می‌كنم‌. این نوزاد ممكن است از نظر ارثی مستعد‌تر باشد. به طور معمول در كشور‌هایی كه برنامه‌های مدون پیشگیری دارند كنترل‌های خاصی را در مقاطع سنی برای‌این كودكان انجام می‌دهند و آنها را از نظر چربی خون، میزان كلسترول، افزایش فشارخون و وزن كنترل می‌كنند و با توصیه‌های به موقع از ابتلای زود هنگام جلوگیری می‌كنند.
می‌دانیم نسل جدید در اغلب كشور‌ها به دلیل ماشینی شدن همه وسایل زندگی تحرك بسیار كمی دارند، در حالی كه میزان غذای در یافتی آنها كم نشده است بنابراین میزان انرژی دریافتی آنان از غذا بیش از مقدار نیاز آنهاست و به همین دلیل اضافه وزن و چاقی به‌صورت اپیدمی در حال گسترش است و زمینه ابتلا به‌این بیماری‌ها را در آنان افزایش می‌دهد.
ورزش و تحرك بدنی باید در خانواده نهادینه شود. پدر و مادری كه هر روز دیر از خواب بیدار می‌شوند و صبحانه نخورده به سركار می‌روند، نباید انتظار داشته باشند كه كودك‌شان صبحانه‌خور شود. خانواده‌ای كه نرمش و ورزش و صبحگاهی را انجام ندهند نباید انتظار داشته باشند كودكانشان هرروز ورزش كنند. شیوه زندگی در بستر خانواده تغییرپذیر است به شرطی كه پدر و مادر از خودشان شروع كنند.
برای تغییر شیوه زندگی باید متولیان و مسوولان جامعه خط مشی‌های مناسبی را مورد توافق قرار دهند. یعنی باید محیطی به وجود آید كه در آن محیط حمایتی خانواده‌ها، دانش‌آموزان، كارمندان و كارگران، همه خود را در جریان مداوم تغییر مثبت شیوه زندگی حس كنند. یعنی باید تعهد و التزامی همگانی برای‌این جریان مداوم به وجود‌آید. این درست نیست كه تمام رستوران‌ها و فست‌فودها بدون داشتن دستورالعمل‌های خاص برای كاهش میزان چربی یا تغییر نوع روغن و تعدیل روش‌های پخت و بدون نظارت، هرگونه غذایی را با كیفیت نامطلوب تهیه و به فروش برسانند، رسانه‌ها انواع مواد غذایی نامناسب را تبلیغ كنند، امكان ورزش و پیاده‌روی فراهم نشود و آموزش در زمینه‌های فوق‌ داده نشود و آن وقت انتظار داشت كه از بار بیماری‌های غیرواگیردار كه هزینه زیاد اقتصادی نیز به كشور تحمیل می‌كند، كاسته شود.
ـ به نظر شما‌ این محیط مناسب را چگونه و به ‌وسیله چه ارگانی باید به وجود آورد؟
درست است كه وزارت بهداشت در پیشگیری از عوامل خطر بیماری‌های غیرواگیر به تنهایی نمی‌تواند اقدام كند ولی به عنوان مسوول سلامت مردم باید تمام امكانات خود را برای به وجود آوردن چنان محیطی فراهم كند. وزارت بهداشت در انجام برنامه‌هایی بسیار دشوار مانند ریشه‌كنی فلج‌اطفال، تولید نمك یددار و غنی‌سازی توانسته است مشاركت همه متولیان را به دست بیاورد. بنابراین برای پیشگیری از بیماری‌های غیرواگیر نیز باید چنان عزمی به وجود آید.
این عزم بسیار حیاتی است چون با توجه به جمعیت جوان كشور اگر از هم‌اكنون اقدامی مستمر و رو به رشد برای كنترل‌ این بیماری‌ها صورت نگیرد، تا ۱۰ سال آینده تمام امكانات درمانی كشور قادر به پاسخ‌گویی نخواهد بود.
با توجه به تلاش‌های شخص جناب عالی در زمینه پیشگیری و تشكیل تیم‌هایی از متخصصان برای تدوین كتب گوناگون و همكاری‌های موثرتان با برنامه‌هایی كه مداخله هدفمند در جامعه را مدنظر دارد. ‌این اقدام یعنی ‌ایجاد چنین محیطی نیاز به چه اقدامی دارد و مراحل‌ این اقدامات چگونه باید باشد؟
به نظر من ابتدا باید یك برنامه مدون كشوری برای پیشگیری از بیماری‌های غیرواگیر با مشاركت كلیه وزارتخانه‌ها و نهادهای مدنی و شوراها تدوین شود. زمانی می‌تواند چنان محیطی به وجود آید كه نمایندگان تام‌الاختیار تمام نهادها در تدوین آن مشاركت داشته باشند. قطعا مدیریت‌ این هماهنگی باید با شوراهای عالی سلامت و امنیت تغذیه‌ای كه زیر نظر شخص رییس‌جمهور است، صورت گیرد.
دبیرخانه ‌این شورا باید از متخصصان مختلف كه در زمینه رفتار شناسی و روانشناسی جامعه صاحب نظر هستند و سایر تخصص‌ها كمك بگیرد و مقدمات كار را فراهم كند. شاید برنامه‌ تدوین‌شده‌ای نیز وجود داشته باشد ولی تجربه ما‌ ایرانی‌ها می‌گوید برنامه‌ای كه یك وزارتخانه تدوین می‌كند، باید به وسیله همان وزارتخانه اجرا شود. اگر هدف بین بخشی است، شوراها، شهرداری‌ها، اداره‌ها و آموزش و پرورش یا وزارت علوم باید هركدام وظایف خود را در ساخت یك جریان مستمر و مداوم شیوه زندگی بدانند و اجرا كنند. باید ابتدا در تدوین برنامه مشاركت فعال داشته باشند. وقتی صحبت از مشاركت فعال می‌شود یعنی هر وزارتخانه‌ای باید بداند كه در ‌این جریان‌سازی شیوه صحیح زندگی چه نقشی باید ‌ایفا كند.
ـ با توجه به اشاره شما به توجه به عوامل ارثی و جنسی، آیا در برنامه مراقبت از كودكان هم باید تغییری داده شود؟
بله و‌این قطعا بخشی از شرح وظایف معاونت سلامت در وزارت بهداشت است. زمانی كه كودكان را در پنج سال اولیه زندگی مورد مراقبت قرار می‌دهد، در‌این دوران نیز باید به شیو‌ه‌ای سنتی مراقبت مطالب و راهكارهایی برای پیشگیری از بیماری‌های غیرواگیر اضافه شود و همچنین مراقبت‌های دوران مدرسه كه نباید نگاه تنها پیدا كردن موارد بیماری باشد. نگاه پیشگیرانه یعنی شناسایی كلیه افرادی كه ریسك فاكتور یا عوامل خطر را دارند،‌این افراد ممكن است از سن كودكی یا نوجوانی در معرض خطر باشند.
ـ آیا در انتهای ‌این مصاحبه، صحبت دیگری هم دارید؟
بله، می‌خواهم به نقش فردی در سلامت اشاره كنم. هر فرد می‌تواند و باید خودش را با رفتارهای سالم خو دهد. اگر ‌این نقش فردی در بهترین محیط اجتماعی و تولد یافته برای زندگی سالم‌تر فراموش شود، برنامه‌ها به آن نتیجه مطلوب نخواهد رسید. افراد باید آموزش بگیرند و مهارت حفظ سلامت خود را از دوران كودكی بیاموزند. نقش مهدكودك‌ها و نقش مادر و پدر در خانواده در دوران قبل از مدرسه كه كودك بهترین قدرت فراگیری و اكتساب را دارد، باید مورد توجه قرار گیرد.
آقای دكتر ماندگار، من از طرف خودم و همكاران نشریه سلامت از شما صمیمانه تشكر می‌كنم و امیدوارم شما و همكارانتان برای تدوین آن برنامه مطلوب بین بخشی پیش‌قدم باشید.
من هم از شما تشكر می‌كنم كه ‌این فرصت را فراهم كردید و باز تشكر فراوان از تلاشی كه در طول سال‌ها برای سلامت جامعه انجام داده‌اید.

منبع : روزنامه سلامت