داستان تلخ فاوای ایرانی

<صنعت فناوری اطلا‌عات و ارتباطات> صنعتی جهانی و با اهمیت است كه هم نقش استراتژیكی در توسعه اقتصادی اجتماعی كشور‌ها دارد و هم ابزاری قوی برای رشد و توسعه سایر بخش‌‌های هر كشوری محسوب می‌گردد.
در ایران نیز از چند سال قبل روند ایجاد و رشد این صنعت هر چند با تاخیر اما به خوبی آغاز گردید و موجب شد همگان با كاربردهای این فناوری پیشرفته آشنا گردند. حركتی كه باید ادامه می‌یافت تا طعم شیرین آن در كام همه آحاد جامعه و همه بخش‌‌های تولیدی، خدماتی و رفاهی كشور احساس گردد اما متاسفانه تداوم نیافت.
در آن سال‌های نه چندان دور، چیزی حدود پنج سال قبل، طرح‌‌هایی مانند تكفا (توسعه كاربری فناوری اطلا‌عات) به مدد مدیریت افراد آگاه و دلسوزی شكل گرفت كه باعث شد شركت‌های زیادی ایجاد گردند تا نیروهای متخصص فراوانی را جذب خود كنند و طی چندین سال روند مهاجرت نخبگان را بر عكس كنند و پروژه‌‌های بزرگ و مفیدی تعریف شوند كه هر كدام در حل بخشی از مشكلا‌ت مردم موثر باشند.
پروژه‌‌هایی مانند آشنایی مردم با اینترنت و توسعه آن در بین همه اقشار جامعه از طریق ایجاد ‌ISP ها، ایجاد صدها پایگاه اطلا‌ع‌رسانی و ارائه سرویس‌های اینترنتی به مردم، تحقق بخش‌هایی از دولت الكترونیكی، پایه‌گذاری و تقویت بانكداری الكترونیكی، سیستم جامع پلیس ۱۱۰، تقویت شبكه رشد و توسعه ‌IT در مدارس كشور، آموزش الكترونیكی و دانشگاه مجازی و راه افتادن رشته‌‌های ‌IT در دانشگاه‌‌های كشور، تجارت الكترونیكی و ایجاد نقطه تجاری و مركز صدور گواهی الكترونیكی ‌)CA(، توسعه شبكه‌های اینترنتی در دانشگاه‌‌ها و گسترش شبكه علمی كشور، تقویت خط و زبان فارسی در محیط رایانه‌ای، ایجاد پایگاه‌های اطلا‌ع‌رسانی مذهبی و توسعه ‌‌IT در حوزه‌های علمیه و نهادهای دینی، راه‌اندازی پارك‌های فناوری و مراكز رشد ‌ICT و بسیاری از طرح‌ها و پروژه‌های كوچك و بزرگ دیگری كه همه و همه باعث شدند جایگاه ایران در سطح بین‌المللی در حوزه ‌IT رشد و ارتقا یابد و نام ایران در بین كشورهای دنیا مطرح گردد و از همه مهمتر اینكه آحاد مردم با این مقوله فناوری به خوبی آشنا گردند.
جالب است كه اكثر مطبوعات خوب ما نیز در همین دوران متولد شدند یا رشد كردند و ایجاد سازمان نظام صنفی ریانه‌ای كشور و چندین گروه تخصصی دیگر نیز مدیون همین دوران است.
در این دوران شكوفایی‌ ICT، تعدادی از شركت‌‌های ایرانی به بازارهای صادراتی خارج كشور راه یافتند یا در اجلا‌س جامعه اطلا‌عاتی ‌)WSIS( كه با حضور همه كشورهای دنیا برگزار گردید، ایران هم حرف‌هایی برای گفتن داشت و هم دارای طرح‌هایی برای تغییر مدیریت اینترنت بود كه بسیار ارزشمند و موثر بود.
توسعه روزافزون این صنعت آنچنان سریع و آینده‌دار بود كه حتی صنعتگران و بازرگانان تیزهوش دیگری كه در حوزه‌هایی مانند راه و ساختمان، فولا‌د و آلومینیوم فعالیت می‌كردند را ترغیب كرد تا در این حوزه نیز سرمایه‌گذاری كنند و اتفاقا تعدادی از شركت‌های بزرگ خدمات اینترنتی یا تجارت الكترونیك موجود كشور كه عموم مردم با نام آنها آشنا هستند، ماحصل همین حركت و گذر تاریخی است.
فناوری اطلا‌عات ایران رشد جنینی خود را به مدد طرح تكفا و طرح‌‌‌های اینچنینی دیگر سپری كرده بود و زمانی كه این نهال نوپا باید با حمایت‌های همه‌جانبه دولت و بخش خصوصی تقویت شد، مصادف گردید با روی كارآمدن دولت نهم كه علی‌الظاهر فكری برای این فناوری نكرده بود و در حد چند شعار كلی بسنده كرد.
از همان روز اول برخورد دولت و مدیران تازه كار آن با این حوزه صریح، مشخص و آگاهانه نبود و این شد كه متاسفانه در دو سال اخیر و بعد از روی كارآمدن دولت نهم وضعیت ‌ICT ایران چه در زیرساخت‌‌ها و كاربری، تولید و ارائه خدمات، نرم‌افزار و سخت‌افزار و چه در نیروی انسانی و از همه مهمتر چه در بخش مخابرات نه تنها رشدی نكرده است كه افول هم كرده و خیلی از بخش‌های آن نیز تعطیل شده است.
تقریبا در هیچ وزارتخانه‌ای ساز و كار و بودجه و متولی مشخصی برای پیگیری اقدامات گذشته و یا طرح‌توسعه برای توسعه فناوری اطلا‌عات و ارتباطات در آن وزارتخانه یا وجود واقعی ندارد و یا كژدار و‌مریز حركت می‌‌كند و حتی در استان‌های كشور نیز مدیریت‌هایی كه در استانداری‌ها برای این امر شكل گرفته بودند، منحل شده و كسی نیست تا حتی مدیریت پورتال‌های اطلا‌ع‌رسانی استانی را به طور سازمان یافته انجام دهد!
مدیرانی بر مسند امور فناوری اطلا‌عات در وزارت فناوری ارتباطات و اطلا‌عات و شوراهای دیگر منصوب شده‌اند كه یا ابن‌المشاغلند، یا تجربه‌ای دراین زمینه نداشته و یا از حداقل توان مدیریتی همراه با نوآوری و جسارت و شجاعت برخوردار نیستند و بیشتر به خاطر سوابق مذهبی و سیاسی و وابستگی خود بر صندلی‌های تخصصی مدیریت كشور گمارده شده‌اند و جالب است كه عملكرد آنها هیچ هم راستایی با سیاست‌های خصوصی‌سازی و برنامه چهارم توسعه ندارد.
در دولت نهم تجارت الكترونیكی به كندی حركت می‌كند و تولید محتوای الكترونیكی نیز صرفا به تولید محتوای مذهبی و آن هم اندك و در انحصار جاهایی خاص محدود شده است.
تقریبا در این دو سال هیچ نمایشگاه بزرگی در كشور برپا نشده و مطبوعات تخصصی با بی‌خبری دراین حوزه و طبیعتا كسادی كسب و كار مواجهند. شركت‌‌های زیادی یا رسما ورشكست شده یا به تعطیلی موقت رفته‌اند و یا ترجیح داده‌اند وارد فعالیت‌های واسطه‌ای و غیرتخصصی دیگری گردند تا حیات روزمره حداقلی خود را تضمین كنند.
سازمان نظام صنفی رایانه‌ای كشور نیز به عنوان بزرگترین نهاد صنفی این صنعت به جای آنكه برای توسعه بازار و آینده كسب و كار شركت‌ها برنامه‌ریزی كند، مجبور شده است غلط‌گیر اقدامات دولتی‌ها شود و فكر حیات بخور و نمیر شركت‌های عضوش باشد.
در صنعت استراتژیك و حساس مخابرات كشور نیز در این دو سال اخیر هیچ كار بزرگ و قابل توجهی با تكیه بر توان داخلی اجرا نشده است و شركت‌‌های فعال موجود نیز ضمن تعطیل كردن طرح‌ها و بخش‌های تحقیق و توسعه خود تلا‌ش دارند با اجرای پروژه‌های كم‌ارزش تنها به فكر گذران امور روزمره مجموعه خود باشند.
دولتمردان جدید بیشتر از آنكه به فكر نفوذپذیری شكننده شبكه ارتباطی و مخابراتی خود باشند، سعی كرده‌اند فیلترینگ سلیقه‌ای محتوای اینترنت را برای عموم مردم انجام دهند یا درحالی‌كه تمام دنیا به سمت استفاده سریع‌، ارزان و راحت‌تر مردم از اینترنت گام بر‌می‌دارد، مدیران تازه‌كار و تجربه‌آموز و كوتاه بین دولت بر محدود كردن دسترسی عامه مردم به اینترنت پرسرعت روی آورده‌اند. چیزی كه در تمام دنیا جای سوال دارد.
تقریبا همه شركت‌های بزرگ مخابراتی و كامپیوتری كشور با بحران كاهش نیرو مواجه بوده‌اند و متاسفانه این نیروها به دلیل وضعیت اقتصادی راكد كشور ترجیح داده‌‌اند به خارج از كشور مهاجرت كنند كه روز به‌روز هم بر تعداد آنها افزوده می‌گردد.
در این دو سال اخیر هیچ كاری جز چند طرح پرهزینه با شعارهای دهن‌پركن و بدون پشتوانه علمی و فنی و تجربی مطرح نشده است و مدیران جدیدی كه سكاندار اداره این حوزه پراهمیت شده‌اند، بدون كمترین سوابق و تجربه‌ای در این زمینه بیشتر در مقام افرادی كه سعی دارند با آزمون سعی و خطا كارشان را پیش ببرند، ظاهر شده‌اند و تلا‌ش دارند با مطرح كردن طرح‌های بزرگ و ملی نشان دهند كه كارهای بزرگی را در سر دارند!
معاونت فناوری اطلا‌عات وزارت عریض و طویل فناوری ارتباطات و اطلا‌عات كشور هنوز بعد از دو سال عاجز از ارائه حتی چند خط برنامه و طرح برای توسعه ‌ICT بوده و این ضعف آنچنان مشهود است كه صدای بخش‌های دیگر دولت را نیز درآورده تا جایی كه زمزمه بركناری بالا‌ترین مقام رسمی آن این روزها بیش از گذشته به گوش می‌رسد.
این روزها از فاوای ایرانی هیچ خبر خوب و امیدواركننده‌ای به گوش نمی‌رسد و نهال نوپا و جوان فناوری اطلا‌عات و ارتباطات ایران این روزها دوران سختی را می‌گذراند كه هم برای وضعیت موجودش خطرناك است و هم آینده‌ای جز همراه با عقب‌ماندگی‌‌را به تصویر نمی‌كشد.
آن هم زمانی كه همه كشورهای دنیا با سرعت هرچه بیشتر در استفاده از مزایای فناوری اطلا‌عات و ارتباطات از یكدیگر گوی سبقت را می‌ربایند و كشورهای منطقه مانند دبی از موقعیت‌هایی كه به خاطر عدم حضور ما ایجاد شده است، سفره‌‌های خود را رنگین‌تر می‌كنند.
در جوار ما در افغانستان، ‌ICT به شدت در حال رشد و توسعه است. وجود سه اپراتور خصوصی موبایل در این كشور جنگ‌زده، اینترنت بی‌سیم در همه جای كابل و پروژه‌‌های زیرساختی در سطح این كشور پهناور و صعب‌العبور و از همه مهمتر طرح توسعه ‌IT در آن كه با كمك كشورهای خارجی درحال تدوین است، حكایت از آن دارد كه اگر دیر بجنبیم و از خواب غفلت برنخیزیم تا همین دو سه سال آینده دیگر چیزی از ‌ICT در ایران نخواهیم داشت كه بتوانیم به آن افتخار كنیم و مایه مباهاتمان باشد.
فاوای ایرانی محتاج مدیرانی هوشمند و خلا‌ق است كه عرضه و جسارت كار را داشته باشند. مدیرانی با دورنگری و آینده‌بینی قوی كه بتوانند از امكانات موجود به خوبی استفاده كنند. ‌
فاوای ایرانی نیازمند توجه هرچه بیشتر نهادهای مقننه و مجریه و قضاییه است تا بتواند در بستر قانونی ایجاد شده رشد و نمو كرده و روز به روز تقویت گردد.
فاوای ایرانی به تفكراتی احتیاج دارد كه دستشان در بودجه‌نویسی برای آن نلرزد و بودجه‌های مصوب آن را به حساب سرمایه‌گذاری ببینند و نه هزینه و تجمل.
فاوای ایرانی این روزها دوران سختی را می‌گذراند كه دل هر دردمندی را سوزانده و آه هر صاحب فنی را از نهادش بیرون می آورد.

محمد ثروتی

منبع : روزنامه اعتماد ملی