سپردن مسئولیت به دانش آموزان

یكی از شیوه هایی كه شاگرد را به ساخته شدن وامی دارد، سپردن مسئولیت به اوست در این قسمت به نتایج سودمند این شیوه اشاره خواهیم كرد.
۱) معلمان باید توجه داشته باشند كه دانش آموزان اساساً درحال شدن هستند برخلاف بزرگسالان كه از این مرحله گذشته شكل و فرم پیدا كرده است. كودك قبل از وصول به مرحله بزرگسالی دچار شك، تردید ، تزلزل و ابهام است، لذا در توصیف ویژگی های جوانان یكی از مسائلی كه مطرح می شود این است كه جوان احتیاج به تقویت و تحسین دیگران دارد، چرا كه در پرتو این تقویت ها جان گرفته از ابهام، شك و تردید رها، خواهدشد. یكی از شیوه های تقویت جوانان دادن مسئولیت به آنان است.
آنچه كه روح جوانی را به خلاقیت و ابتكار وادار می نماید اصل مسئولیت است، خواه این مسئولیت مراقبت و یا سرپرستی اداره نمازخانه یا كتابخانه و یا سرپرستی بوفه و یا آبخوری باشد. آن چه كه برای شاگرد اهمیت و ارزش دارد، اصل مسئولیت است، چه او در پرتو آن احساس امنیت خاطر و اعتماد به نفس خواهدكرد.
۲) با مطالعه و دقت در رفتار دانش آموزان این واقعیت به خوبی آشكار می گردد كه بسیاری از شاگردان در پرتو كمبودها به رفتارهای خلاف دست می زنند. به عنوان مثال كودكی كه درمحیط خانه مورد تأیید پدر ومادر قرار ندارد و در مدرسه هم معلمان و مربیان او را پذیرا نمی گردند، به ناچار به خلاف كاری دست می زند، اما همین دانش آموز وقتی به او مسئولیت داده می شود در پرتو همین مسئولیت بخشی از كمبودش برطرف شده، می كوشد از خلاف كاری خویشتن را بركنار دارد.
تجربه ثابت كرده است بسیاری از شاگردان مدرسه آنهایی كه جزو كودكان دشوار و یا شاگردان تنبل بوده اند به محض این كه سرپرست كلاسی شده اند، رفتار و كردارشان عوض شده دیگر به رفتارهای خلاف دست نزده اند و در مواردی هم در قسمت آموزشی نیز به تلاش و كوشش پرداخته اند و تا حدودی ضعف خود را جبران كرده اند.
یكی از مسئولین تربیتی در پرونده های تربیتی چنین می نویسد: او یكی از افراد خانواده ای است كه اعضایش یازده نفر هستند و در مدرسه دائما خلاف می كرد. برنامه های درسی و مقررات را ریشخند می نمود و همه از او ناراحت بودند، ولی وقتی به او مسئولیت داده شد رفتارش را تغییر داده و دیگر دست به خرابكاری نمی زند.
معلوم شد كه او با توجه به مشكلات خانوادگی و عدم تایید و تقویت، علاقه ای به ساخته شدن و درس خواندن نداشت، اما وقتی احساس كرد كه مدرسه و مسئولانش او را تایید می نمایند به فكر خوب شدن افتاده و خویشتن را اصلاح نمود.
۳) فردی كه به او مسئولیت داده می شود درحقیقت با این عمل به او شخصیت داده شده است.
پیامبر بزرگوار درباره شخصیت كودكان می فرمایند: به كودكان خود شخصیت داده رفتار نیكو و آداب انسانی را به آنان بیاموزید، بدیهی است كه تربیت آنان را در پرتو شخصیت قرارداده است.
نباید فراموش كنیم كه شخصیت دادن به افراد كه از ناحیه مسئولیت دادن فراهم می آید چه ابتكارات و خلاقیت هایی درجوامع بشری به وجود آمده است. هنرهای زیبا، معماری های شگرف و فتوحات درخشان و كشف قاره ها و حتی مسافرت ها به كره ماه همه و همه در پرتو شخصیتی بوده است كه از قبول پذیرش مسئولیت به وجود آمده اند. وقتی فردی مسئولیتی را می پذیرد همه نیروهای خداداد خود را بسیج می كند. دراین صورت هركار غیر ممكن، ممكن خواهد شد.
۴) معلمان نباید فراموش كنند همه در انحصار درس خواندن و نمره بیست گرفتن نیستند، بنابر این نباید همه شاگردان را فقط به درس خواندن و نمره بیست گرفتن تشویق كنند. در میان شاگردان ضعیف و ناتوان چه بسا افرادی هستند كه روحیه مدیریت های بزرگ را دارند در نتیجه همان شاگردانی كه دیروز مسئول یا سرپرست كلاس یا بوفه بودند، امروز مدیرانی كار آمد درحوزه كاری خود شده اند.
● تفاوت فردی در دانش آموزان
دانش آموزان هر چند شباهت زیادی با هم دارند، اما تفاوت های فردی بین آنها كاملاً مشهود است. مدرسه در صورتی می تواند نقش آموزشی و تربیتی موفقی ایفا كند كه با مقوله تفاوت های فردی آشنا بوده و برای پرورش استعدادهای دانش آموزان، كلیشه ای و یكنواخت عمل نكند، بلكه براساس تفاوت هایی كه بین بچه ها وجود دارد به امور آموزشی و پرورشی آنان رسیدگی كند. كودكان و نوجوانان دارای ذوق، سلیقه و انگیزه و استعدادهای گوناگون هستند. برخی خوش حافظه اند.
عده ای هنردوست، جمعی ورزشكار، گروهی باهوش فوق العاده در امور تحصیلی، بعضی با توانایی و استعداد متوسط درسی و یك دانش آموز ممكن است به یك یا چند دسته از این گروه ها تعلق داشته باشد و به صورت فردی نیز واجد خصوصیات رفتاری و روانی ویژه ای باشد. مدرسه نباید انتظار و توقع مشابه ای از همه این افراد داشته باشد.
معلمی كه فكر می كند همه بچه ها باید نمره بیست بگیرند در اشتباه است. البته برای رسیدن. به این مقصود باید معلم سعی خود را مبذول دارد، ولی اگر به نتیجه دلخواه نرسید نباید دانش آموزی را كه نمره عالی نگرفته شماتت كند و او را از نظر دور بدارد و متهم به تنبلی نماید. ممكن است كوشش دانش آموز خوب بوده، ولی كشش او متوسط باشد. معلم باید با تیزبینی و درایت به تلاش دانش آموز ارج نهد.
اگر دانش آموزی همیشه ده یا دوازده در درسی می گیرد، چنانچه با تشویق و كمك معلم موفق شود نمره پانزده و شانزده دریافت كند بیشتر استحقاق تشویق دارد تا دانش آموزی كه همیشه نمره نوزده یا بیست می گیرد و بر كتاب های درسی تسلط كافی دارد. معلمان و مربیان باید در تنظیم و اجرای برنامه آموزشی و پرورشی به ذوق و سلیقه و انگیزه و استعداد دانش آموز عنایت كنند و برنامه كار خود را به گونه ای سازمان دهی نماید كه هر كس مطابق ظرفیت و موقعیتی كه دارد رشد یابد و دانش آموزان برخوردار از عدالت آموزشی باشند.
● انعطاف در مدرسه
فضای مدرسه اگر خیلی خشك و خشن باشد دانش آموزان دچار هراس و ارعاب می شوند. مدرسه باید در مواردی آگاهانه نرمش به خرج دهد و از اعمال سختگیری و شدت عمل بپرهیزد. باید دانست سختگیری بی جا خطرناك و حادثه آفرین است. اگر مدیر یا ناظم مدرسه ای به خاطر چند دقیقه تأخیر كودكی را توبیخ كند و این عمل تكرار شود، كودك دچار هراس از مدرسه می شود و ممكن است به خاطر پرهیز از مواجه با چهره عتاب آلود متولیان مدرسه تصمیم بگیرد پشت در مدرسه پرسه بزند، ولی وارد مدرسه نگردد.
او می ترسد اگر به خانه برود پدر و مادرش او را مواخذه كنند، لذا ترجیح می دهد در كوچه سرگردان باشد و خدای ناكرده با افراد ناباب برخورد نماید. از این قبیل موارد زیاد وجود دارد كه ریشه آنها را باید در انضباط خشك مدارس جستجو كرد.
فضای تربیتی مدرسه باید به گونه ای سازمان دهی شود كه بچه ها احساس امنیت خاطر، هدایت و حمایت كنند و با ترس و اضطراب با كارگزاران مدرسه مواجه نگردند و برای توجیه برخی از رفتارهای خود مجبور به صحنه سازی و پنهان كاری و خلاف گویی نگردند، بلكه با آرامش رهسپار مدرسه شوند و امكان این را داشته باشن سد كه به تدریج خود را با مقررات مدرسه تطبیق دهند و كاستی های خود را با ارشاد مدرسه جبران نمایند.

حسین برومند

منبع : روزنامه کیهان