به چی باید بخندیم؟!

● نگاهی به فیلم «اوان قدرتمند» ساخته تام شدیاك
▪ كارگردان: تام شدیاك
▪ فیلمنامه نویس: استیو اودكارك
▪ فیلمبردار: ایان بیكر
▪ موسیقی: جان دینی
▪ محصول: ۲۰۰۷ / امریكا
● خلاصه فیلم:
اوان باكستر (استیوكارل) كه به تازگی به عنوان عضو كنگره ملی امریكا انتخاب شده همراه همسر و سه فرزند خود راهی واشنگتن می شود. همسر او كه فردی است مذهبی، از او می خواهد به شكرانه نعمتی كه خداوند به آنها اعطا فرموده به كلیسا رفته و شكر گزاری كند. اوان نیز به نشانه تشكر از خدا، عهد می بندد كه «دنیا را دیگرگون كند»! اما رسیدن به این هدف از آنچه او در ابتدا می پندارد، بسیار دشوارتر است.
خداوند صدای او را می شنود و در هیبت مورگان فریمن از او می خواهد تا تمامی زندگی سیاسی خود را كنار گذاشته و كشتی بزرگی بسازد و انواع حیوانات را دو به دو در آن گردآورد و در میانه روز ۲۲ سپتامبر كشتی را به آب اندازد. اوان در ابتدا از فرمان خدا سرپیچی كرده و سعی می كند حیواناتی را كه به صورت گروهی در اطراف خانه و محل كارش جمع می شوند را نادیده بگیرد و همه چیز را عادی جلوه دهد. حتی سعی می كند توده های چوب و الواری را كه به نشانی خانه اش پست می شود را ندیده بگیرد! اما هنگامی كه موهای صورتش بعد از هربار اصلاح مجدداً رشد می كند، درمی یابد كه حادثه ای در شرف وقوع است!
همسر و سه فرزند او بیشتر از این موضوع هراس دارند كه صورت پشم آلود و لباس ردا مانندی كه اوان می پوشد نتیجه بحرانی باشد كه در اثر قرار گرفتن در موقعیت جدید دچار آن شده تا نتیجه یك الهام خدایی! جون، همسر اوان (لورن گراهام) در ابتدا به سلامتی عقل وی شك می كند و تصمیم می گیرد او را ترك كند، اما بعداً درمی یابد كه اجابت دعاهای بشری از جانب خدا بدون هدف نیست، زیرا تنها در این صورت است كه امكان اتصال دوباره پیوندهای قطع شده با خداوند فراهم می شود.
● نقد فیلم:
«اوان قدرتمند» كه با الهام از فیلمی تقریباً با همین مضمون یعنی «بروس قدرتمند» ساخته شده، در مقام مقایسه، كار بهتری از آب درآمده است.
«بروس قدرتمند» چندان مورد استقبال مخاطبین و منتقدین قرار نگرفت. اما از ایرادات برجسته «اوان قدرتمند» این است كه سازندگان آن، فیلمنامه حجیم و سنگینی را در فضای محدود یك كمدی نه چندان محكم جا داده اند و همین امر موجب شده تا فیلم از حالت طنز خارج شده و صحنه های پی در پی آن چندان بیننده را به خنده واندارد. دست اندركاران فیلم می توانستند فیلمنامه را طوری تنظیم كنند كه هنر پیشه ای چون «استیوكارل» به راحتی بتواند با بهره گیری از محبوبیت و جذابیت خود و همچنین با كمك طبع شوخ و استعداد هنری كه در او سراغ داریم، به راحتی كنترل همه چیز را در دست بگیرد، ولی برعكس با داستان پردازی نه چندان معقولانه چنان همه چیز را به هم تابانده اند كه حتی كارل نیز از عهده به سرانجام رساندن آن برنمی آید.
برخی از صحنه های فیلم سرگرم كننده است، اما اگر نگاهی كلی داشته باشیم، فیلم حرفی برای گفتن ندارد.
جیم كری از فیلم «بروس قدرتمند» عبرت گرفت و در «اوان قدرتمند» نقشی را نپذیرفت، اما «استیوكارل» و «مورگان فریمن» (كه در فیلم قبلی نیز ایفای نقش داشتند) و همچنین «تام شد یاك» و «استیو اودكارك» به عنوان كارگردان و فیلمنامه نویس به ساخت قسمت بعدی این فیلم یعنی «اوان قدرتمند» علاقه نشان دادند. نقش آفرینی های كارل در دو فیلم اخیرش سكوی پرتابی شد، برای موفقیت های آتی وی، اما شدیاك در این فیلم از استعداد هنری كارل بهره كافی نبرده و تا حدی دست و پای او را بسته است.
نقشی كه به او داده شده، از عهده هر كمدین متوسطی هم برمی آید! سؤالی كه مطرح می شود این است كه در كل «تام شدیاك» چه دلیلی برای ادامه فعالیت هنری خود می بیند؟! فیلمهای او بتدریج سیر نزولی بیشتری را طی می كنندو «اوان قدرتمند» نیز نهایت ضعف او در عرصه كارگردانی را می رساند. البته، استیو اودكارك نیز به عنوان فیلمنامه نویس در این اتفاق با وی شریك است. هر دوی آنها، اولین تجربه های هنری خود را به همراه «جیم كری» آغاز كردند، اما كری توانست خود را در حد یك هنر پیشه محبوب مطرح كند، در حالی كه آن دو همچنان در پله اول ایستاده اند!
فیلم اثری است كمدی و خنده دار، هر چند در این زمینه موفق نبوده و نتوانسته در تمام مدت فیلم، آهنگ طنز گونه خود را حفظ كند. از صحنه های خنده دار فیلم می توان به حركات خنده آور كارل به هنگام ساختن كشتی، دیالوگ های سرگرم كننده واندا سایكس، تشریح پرندگان، توضیح آناتومی حیوانات، ظاهر شدن نیمه برهنه كارل در میان مردم و زخمی شدن وی به هنگام ساختن كشتی اشاره كرد. از دیگر صحنه های جالب فیلم تلاش اوان برای ماندن در كنگره از یك طرف، و نقشه های زیركانه برای واداشتن اوان به ساختن كشتی از طرف دیگر است. فیلم ساز، نگه داشتن كارل در بلا تكلیفی و موقعیتهای دشوار را كلیدی دانسته برای خنداندن مخاطب، اما فیلم در نمایاندن حقایق و پندهای زندگی واقعی در خلال شیرین كاریها و سبك بازیهای شخصیتهای داستان به هیچ وجه موفق نبوده است.
هر چند یك اثر كمدی نباید با چنین معیارهای سخت انتقادی سنجیده شود، اما تمایل خود سازندگان فیلم برای مهم و جدی جلوه دادن اثر، موجب می شود تا انتقاد از آن نیز با شدت بیشتری انجام گیرد. برای نمونه داستان فیلم در حوالی شهر واشنگتن اتفاق می افتد، اما می شود پرسید كه این همه شیر و ببر و فیل و ... از كجا ظاهر می شوند؟ و یا اینكه چگونه اوان و همسر و سه فرزند كوچكش از عهده ساختن كشتی به آن بزرگی برمی آیند؟ شاید شدیاك و اودكارك احتمال آن را نمی داده اند كه بینندگان به این گونه مسائل فكركنند، اما وقتی فیلم سعی در ارائه پیامی در مورد اهمیت ایمان، مسائلی از این نوع دارد، نباید از مخاطب انتظار داشت كه عقل و منطق خود را كنار بگذارد!! از نظر تكنیكهای فیلم سازی نیز، صحنه های كامپیوتری و جلوه های ویژه فیلم فوق العاده ضعیف است.
این اثر با صحنه های مضحك و با مجموعه ای از ظرایف اخلاقی در مورد اعتقادات، ایمان، تعهد و پیوندهای خانوادگی، زمانی پا به عرصه می گذارد كه هنوز به نمایش درآوردن چهره های مذهبی، به ویژه شیوه ای طنز گونه، كاری است مخاطره آمیز و ریسك پذیر.
«اوان قدرتمند» داستان حضرت نوح را به شیوه ای مدرن به تصویر كشیده است و آن را به گونه ای بازگو می كند كه شاید بیشتر به مذاق برخی بینندگان خوشایند باشد. هر چند فیلم بر روی محور اصلی قدرت الهی می چرخد، اما در تصویری كه از دین نشان داده، اغراق كرده و سعی داشته تا تصویری كه از دین به دست می دهد با آنچه در ذهن مسیحیان است، هماهنگی بیشتری داشته باشد كه با توجه به استقبالی كه از «مصائب مسیح » شد، شاید این ترفند زیركانه موفق باشد. از سوی دیگر سعی شده ظاهری كه به «كارل» داده می شود، مشابه «چارلتن هستون» در فیلم «ده فرمان» باشد. با همه اینها اما واقعیت این است كه فیلم به هیچ وجه نتوانسته بازتاب درستی از داستان مذهبی ای كه مد نظر داشته ارائه دهد.
«اوان قدرتمند» هیچ قدرتی ندارد جز هزینه گزافی كه برای آن صرف شده. ۱۷۵ میلیون دلار برای اثری بچگانه، شبه مذهبی و مضحك، موجب شده تا این فیلم یكی از پرهزینه ترین و در عین حال ضعیف ترین فیلم های هالیوود باشد.

آزاده نجفی

منبع : روزنامه قدس