پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا

عوامل موثر بر نشاط دانش آموزان در کلاس درس


عوامل موثر بر نشاط دانش آموزان در کلاس درس
از جمله مواردی كه باعث بی رغبتی دانش آموزان و بالتبع موجب عدم موفقیت آنان و درنهایت افت تحصیلی می شود، مسئله خستگی و عدم نشاط دانش آموزان در كلاس درس می باشد؛ از همین رو لازم و ضروری است تا با بررسی عوامل موثر بر نشاط دانش آموزان زمینه های نشاط و شادابی را بارور و آفت خستگی و بی نشاطی را قلع و قمع نماییم.
این نوشتار- هر چند موجز- در تلاش است تا با بررسی تحقیقی و علمی عوامل موثر بر نشاط را شناسایی و در جهت تبیین آنها گام بردارد، به امید آن كه راه گشایی باشد برای شناخت و توجه بهتر مقوله نشاط و اهمیت و حساسیت آن در امر آموزش تا كمتر مورد غفلت متصدیان امر از معلمان زحمتكش و مدیران خدوم گرفته تا انجمن های اولیا و مربیان و تا مسئولان محترم قرار گیرد.
بنابراین عوامل موثر بر نشاط و شادابی دانش آموزان در كلاس درس را تك تك فهرست كرده و به توضیح و تبیین آنها براساس تحقیقات صورت گرفته از جانب اساتید فن و محققین می پردازیم.
امیدواریم مطالعه این سلسله مباحث معلمان و اولیای محترم مدارس را برای سال تحصیلی جدید آماده تر نماید .
● وضعیت فیزیكی كلاس:
یكی از عوامل مؤثر در نشاط دانش آموزان وضعیت فیزیكی كلاس می باشد. فضای فیزیكی شامل رنگ، نور، چینش نیمكت ها، تهویه و تعداد دانش آموزان است.
الف) رنگ:
مطالعات و تحقیقات دانشمندان نشان می دهد رنگ ها همان گونه كه بر روح و روان آدمی تأثیرات گوناگونی به جای می گذارند، جسم او را نیز تحت تأثیر قرار می دهند. محققان بر این باورند كه هر یك از رنگ ها فواید خاص درمانی محسوسی برای بدن انسان دارند و در این باره گزارش های متعددی مبنی بر استفاده های موفقیت آمیز از رنگ در درمان بسیاری از بیماری های فیزیكی دریافت كرده اند. برخی از دانشمندان حتی معتقدند تمایل ناخودآگاه ما به یك یا چند رنگ خاص می تواند نشانه ای از نیازهای بدن ما در جهت ترمیم خود باشد. اطلاع از خواص درمانی مختلفی كه به هر یك از رنگ ها نسبت داده شده است می تواند كمك شایانی به انتخاب صحیح آنها هنگام تهیه لوازم و طراحی دكوراسیون فضاهای مختلف مدرسه باشد.
به عنوان مثال رنگ نارنجی رنگ گرم و صمیمی است. نارنجی پرتوهای شادی آفرینی از خود ساطع می كند كه موجب رفع خستگی است. یا رنگ سبز كه انرژی زا و آرامش بخش است به طوری كه اضطراب را از انسان دور می كند و موجب رفع تنش و گرفتگی های عضلانی می شود. به خصوص این كه سبز رنگی ایده آل برای فضاهایی است كه در آنها تمركز و آرامش مورد نیاز است.
ب) چینش نیمكت ها:
برای ارتباط و تعامل بیشتر دانش آموزان با یكدیگر و همچنین ارتباط مؤثر و چهره به چهره معلم با دانش آموزان می بایست نیمكت ها طوری چینش شوند كه این مهم محقق گردد. علمای تعلیم و تربیت بهترین روش چینش صندلی ها را به صورت دایره ای یا «U» شكل پیشنهاد می كنند، خصوصاً در درس هایی كه نیاز به بحث و بررسی، فعالیت های گروهی برای حل یك مسئله و یا انجام آزمایش و یك پروژه می باشد. در این صورت تعامل و ارتباط به شكل صحیح انجام پذیر خواهد بود. این امر باعث می گردد تمامی دانش آموزان درگیر آن فعالیت شوند و حالت انفعالی و خستگی در آنها به وجود نیاید.
ج) تهویه و تعداد دانش آموزان:
تهویه هوا باعث می شود به صورت مستمر هوای تازه و پر اكسیژن در كلاس در جریان باشد و تنفس راحت تر انجام گردد، در نتیجه نشاط و سرزندگی به وجود می آید و حالت رخوت و كسالت از دانش آموزان دور می شود، ضمن آن كه تعداد دانش آموزان باید به خصوص نسبت به مساحت و فضای موجود متناسب باشد.
● ابزار تشویق:
تشویق جلوه ای از تحسین و تقدیر و نوعی تأیید برای فرداست، در سایه آن شوقی در آدمی پدید می آید كه به رفتاری معین اقدام كرده و آن را مكرر می سازد.
به طور كلی در تعریف تشویق می توان گفت: تشویق عامل وادار كننده است كه به انسان نیرو و انرژی می دهد، شخصی كه تشویق می شود از كار و زحمت خود احساس رضایت و خشنودی می كند و این رضایت خاطر است كه جلوی خستگی و بی میلی او را می گیرد.
تشویق و تحسین مایه تقویت روح است وحس اعتماد را در فرد به وجود آورده و استعدادهای فرد رشد كرده و توان درونی اش به فعلیت درمی آید.
حاصل تشویق ممكن است فایده ای برای آدمی نداشته باشد، ولی همین خودپسندی فرد را امتناع می كند و به او اطمینان می دهد كه عملش عاقلانه و مورد تأیید بوده است در نتیجه موجب دلگرمی و نشاط او می شود.
● خواب كافی:
خواب از جایگاه بسیار مهمی در زندگی ما برخوردار است. خوابیدن مثل تغذیه كار غریزی است و هر یك از این دو جزیی از غریزه بقاء است.
اهمیت استثنائی خواب علیرغم این كه ما به آن بی توجه هستیم، از هر زاویه ای كه آن را مورد بررسی قرار دهیم و ازهر جنبه زندگی كه به آن مربوط می شود بنگریم، یك واقعیت است. خواب ناكافی از جهت های مختلف بر انسان عواقب سوء می گذارد.
از نظر جسمی در صورت بی خوابی، بیماری های مزمن نیز گسترش می یابد، تغییراتی نیز در فرمول خون به وجود می آید كه در درازمدت سبب پیدایش كم خونی می گردد و حالت كسالت همراه با خستگی دایمی و فزاینده و یك حالت تنبلی كه به خوبی نمی توان آن را توجیه كرد، تولید می كند. علاوه بر این بدخوابی نه تنها باعث خستگی می گردد، بلكه نیروی جسمی را نیز كاهش داده و عمل گوارش را مشكل تر و كندتر می سازد و عملكرد حواس نیز مختل می شود.
دانش آموزانی كه خواب كافی نداشته باشند، عصبی، نگران، ناپایدار و سپس مضطرب شده و از مرحله روانی شدید به مرحله كوفتگی و خستگی می رسند.
مسلماً در این بدخوابی ها، دوره های طبیعی و بیولوژیك همراه، با تناوب هایی از شدت و ضعف نیز وجود دارد، ولی چون خواب از كیفیت و كمیت بدی برخوردار است آنها را تشدید كرده و از كاهی كوه می سازد. شخص كم خواب دائماً دچار ناراحتی روانی می شود. چنین فردی خصایص بسیار با ارزش خود یعنی دوراندیشی را از دست می دهد. براثر بی خوابی روزبه روز بر افسردگی كودكان افزوده می شود و مشكلات دیگری در این زمینه عارض آنها می گردد، از جمله كم اشتهایی، ضعف انرژی، مشكلات روحی، كناره جویی از دوستان و فعالیت ها، احساس بی ارزش بودن و اندوهگینی می كنند.
● اهمیت هدف در آموزش
از خصوصیات آموزش این است كه برای فعالیت خویش یك هدف و مقصد آگاهانه ای قائل گردیم، این نوع فعالیت فقط برای فردی امكان پذیر خواهد بود كه خود را بشناسد و قادر به تنظیم طرح آگاهانه ای باشد و آزادانه وسایل را برگزیند كه امیال او را ارضا نماید و به كمك آنها به اهدافش برسد. ایجاد این حق و توسعه امكانات آن همانا چیزی جز پرورش و آمادگی احترام به شخصیت نیست.
آموزش وپرورش جدید امروزه در مدارس در این مورد خیلی اصرار می ورزد، زیرا در آنجاست كه شخصیت كودك و احترام به آن بسیار باارزش است، یعنی احترام به خود، ابتكار، استقلال روحیه انتقادی نكاتی است كه باید آموخت وانگهی یك دلیل روانی هم موجود است، این نوع فعالیت موجب تسهیل یادگیری می شود.
مدرسه قدیم از این كه كودك را وامی داشت كه با برهان و تعقل غیرمستقیم مطالعه به چیزی را درك كند به خود می بالید. برای این كار از تشویق یا توبیخ و از پاداش یا تنبیه استفاده می كرد، اما این مدارس انتخاب نوع فعالیت را از شاگرد سلب می نمود.
حال لازم است كه سه مطلب زیر مورد توجه قرار گیرد:
۱) آزادی عمل بر طبق یك هدف انتخاب شده اساس و لازمه احترام می باشد. پس اگر این آزادی عمل به طور نامناسب و نامطلوبی هدایت گردد، نه تنها موجبات احترام به خود، بلكه توانایی انتخاب معقولانه و احساس مسئولیت را نیز فراهم می سازد.
۲) هنگامی كه این نوع فعالیت در چارچوب گروه وارد گردد به شخصیت دیگران نیز احترام خواهد گذاشت.
۳) چنین روش فعالیتی در یك محیط و در یك گروه موجب می شود كه افراد بتوانند در آن گروه به كار مشغول گردند و در این جاست كه فكر و تعلیمات تقسیم و توزیع می شود و هر یك از دیگری بهره می جوید.
● تقویت انگیزه درونی شاگرد
بدون تردید انسان موجود پیچیده ای است كه در آفرینش او ظرافت و دقت فراوان به كار رفته است. پروردگار متعال در خلقت او كلمه تبارك الله احسن الخالقین را به كار برد و حال آن كه در خلقت كرات و كهكشان ها و اقیانوس ها و عجایب موجود در اعماق آنها این جمله را به كار نبرده است و این خود حاكی از عظمت و تعالی وجودی انسان می باشد. انسان نمونه و فهرستی از كل نظام آفرینش جهان اكبر می باشد و انسان را جهان اصغر نامیده اند.
علی(ع) نیز در عبارت كوتاهی می فرمایند: آیا گمان می كنی كه تو یك موجود حقیر هستی و حال آن كه در آفرینش تو جهان بزرگ آفرینش به طور فهرست وار گنجانیده شده است.
باتوجه به این مقدمه می توان ادعا كرد كه تربیت و پرورش انسان نیز كاری پیچیده و دشوار است. یكی از مسائل مهم تعلیم و تربیت موضوع تشویق و ترغیب است، لذا به اولیا و معلمان تأكید می شود كه فرزندان و شاگردان را تشویق و ترغیب نمایند، سعی كنند به جای توبیخ و ملامت و كوبیدنی ها از راه تشویق وارد شده آنها را به حركت وادارند.
بدیهی است كه تشویق یك عامل قوی برای ایجاد حركت است، ولی باید دقت كرد كه تشویق در مسائل تربیتی به عنوان یك اصل اولی مورد توجه است یا این كه تشویق یك عامل ثانوی است و به عبارت دیگر وقتی موجودی فاقد انگیزه درونی بوده از حركت باز می ایستد، در چنین شرایطی معلم و مربی می تواند با عوامل خارجی و بیرونی آن فرد را به حركت بیندازد.
بدیهی است كه بیشترین اهتمام تربیت باید متوجه عوامل درونی باشد، یعنی پدر و مادر و معلم باید نظام تربیتی را طوری تنظیم كنند كه فرزندان با برخوردی از انگیزه های درونی به سوی آن در حركت باشند، نه این كه در بعد ساختن و پرداختن درونی. تصور كرده همیشه با عوامل بیرونی آن را سوق دهند و باز به عبارت دیگر موتور وجودی انسان باید خودش روشن باشد، نه این كه بخواهند او را با هول دادن به حركت وادارند و به نظر ما تشویق نقش هول دادن را دارد و این كار در مواردی می توانند سازنده و مفید باشد نه این كه به عنوان یك اصل اولی از مسائل تربیتی به شمار آید در مثال های عامیانه آمده است كه می گویند چاه باید خودش آب داشته باشد والا با ریختن آب در آن هیچ گاه نمی توان چاه را به غلیان واداشت.
لازم به ذكر است در پرتو نصیحت و موعظه و تشویق و ترغیب تا حدود معینی می توان دانش آموز را به انجام فرایض و كارها واداشت و مسلما پس از گذشت مدت زمانی با پایان اثر تشویق دوباره از حركت باز خواهد ایستاد و علاوه بر این كاری كه انسان در پرتو ایمان و جوشش درونی انجام می دهد قابل مقایسه با كار دیگر نمی باشد.
از آغاز اگر معلم بكوشد انگیزه های درونی را در عمق جان شاگرد به وجود آورد چنین شاگردی خود جوش به حركت درآمده و دیگر نیازی به عوامل بیرونی از قبیل تشویق و ترغیب نخواهد داشت؛ لذا در اسلام بیشترین تاكید بر انگیزه های درونی شده است.
روی این اصل خانواده ها و معلمان باید توجه داشته باشند كه معیارهای اولیه تربیتی خود را باید بر محور علایق درونی و انگیزه های داخلی قرار دهند تا در پرتو این محركات درونی فرزندان خود به خود با میل و رغبت به سوی كمالات انسانی در حركت باشند، بدیهی است در مواردی هم برای این كه كشش های درونی تقویت گردد می توان از تشویقات و عوامل ترغیبی استفاده كرد. نكته ظریفی كه امروزه با آن مواجه هستیم این است كه دانش آموزان اساسا به درس خواندن علاقه ندارند و از آن گریزان هستند این بی علاقگی آن چنان قوی است كه همان طور كه شاگرد ابتدایی از نیامدن معلم خوشحال است دانشجوی دانشگاه نیز به وجد و شوق در می آید.
از این جا به دست می آید كه جز در عده ای از دانش آموزان تعلیم و تربیت جامعه ما نتوانسته است انگیزه و شوق درونی به وجود آورد و فرهنگ ها با برنامه های غلط و غیرصحیح همیشه تحصیل و علم را بر شاگرد تحمیل كرده است.
لذا وقتی می فهمد معلم نیامده است با یك دنیا شادی و نشاط از كلاس خارج می شود، گویی از زندان خارج شده است و حال آن كه علی(ع) می فرماید: اگر روزی آفتاب طلوع كند و من در آن روز علم و دانش تازه ای نیاموزم آن روز بر من مبارك نخواهد بود.
بنابراین اولیاء فرهنگ و آموزش و پرورش باید با یك تغییر بنیادی نظام آموزش و پرورش را دگرگون ساخته به جای روحیه مدرك طلبی و رفاه طلبی عشق و ایمان به علم اندوزی را در جامعه پرورش دهند.
حسین برومند
منبع : روزنامه کیهان


همچنین مشاهده کنید